50

Annotatsiya. Mazkur ilmiy maqolada past kuchlanishli elektr tarmoqlarida yuklamalarning simmetrik va nosimmetrik taqsimlanishi natijasida vujudga keladigan texnik va ekspluatatsion muammolar har tomonlama tahlil qilingan. Xususan, yuklamalarning fazalar bo‘yicha notekis taqsimlanishi sababli kuchlanish pasayishlari va quvvat isroflari o‘rganilgan. Tadqiqotda DigSILENT PowerFactory dasturiy ta’minoti yordamida real sharoitlarga yaqin model yaratilib, turli yuklama holatlari tahlil qilingan. Simmetrik yuklama holatida elektr energiyasi tarmoq bo‘ylab bir xil taqsimlanadi, natijada kuchlanish pasayishi me’yorda saqlanadi va elektr energiya isroflari minimal darajada bo‘ladi. Aksincha, yuklamalar nosimmetrik bo‘lsa, ya’ni fazalar bo‘yicha sezilarli nomutanosiblik mavjud bo‘lsa, tarmoqda kuchlanishning muvozanati buziladi, ba’zi nuqtalarda kuchlanish normadan oshadi yoki kamayadi, shuningdek, elektr energiya isroflari keskin ortadi. Bu esa iste’molchilarning elektr uskunalarida nosozliklar paydo bo‘lishi, xizmat muddati qisqarishi va ekspluatatsiya xarajatlarining ortishiga olib keladi. Tadqiqotda ushbu muammolarni bartaraf etish yo‘llari sifatida yuklamalarni fazalar bo‘yicha teng taqsimlash va monitoring tizimlarini joriy etish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan. Shuningdek, natijalarga asoslanib, kelajakda elektr tarmoqlarini loyihalashda nosimmetrik yuklamalarni inobatga olish zarurligi ta’kidlangan. Ushbu ish past kuchlanishli elektr tarmoqlar samaradorligini oshirish va elektr energiyasining sifatini yaxshilashda muhim ahamiyatga ega.

  • Internet ҳавола
  • DOI
  • UzSCI тизимида яратилган сана 08-11-2025
  • Ўқишлар сони 50
  • Нашр санаси 18-06-2025
  • Мақола тилиO'zbek
  • Саҳифалар сони130-137
Ўзбек

Annotatsiya. Mazkur ilmiy maqolada past kuchlanishli elektr tarmoqlarida yuklamalarning simmetrik va nosimmetrik taqsimlanishi natijasida vujudga keladigan texnik va ekspluatatsion muammolar har tomonlama tahlil qilingan. Xususan, yuklamalarning fazalar bo‘yicha notekis taqsimlanishi sababli kuchlanish pasayishlari va quvvat isroflari o‘rganilgan. Tadqiqotda DigSILENT PowerFactory dasturiy ta’minoti yordamida real sharoitlarga yaqin model yaratilib, turli yuklama holatlari tahlil qilingan. Simmetrik yuklama holatida elektr energiyasi tarmoq bo‘ylab bir xil taqsimlanadi, natijada kuchlanish pasayishi me’yorda saqlanadi va elektr energiya isroflari minimal darajada bo‘ladi. Aksincha, yuklamalar nosimmetrik bo‘lsa, ya’ni fazalar bo‘yicha sezilarli nomutanosiblik mavjud bo‘lsa, tarmoqda kuchlanishning muvozanati buziladi, ba’zi nuqtalarda kuchlanish normadan oshadi yoki kamayadi, shuningdek, elektr energiya isroflari keskin ortadi. Bu esa iste’molchilarning elektr uskunalarida nosozliklar paydo bo‘lishi, xizmat muddati qisqarishi va ekspluatatsiya xarajatlarining ortishiga olib keladi. Tadqiqotda ushbu muammolarni bartaraf etish yo‘llari sifatida yuklamalarni fazalar bo‘yicha teng taqsimlash va monitoring tizimlarini joriy etish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan. Shuningdek, natijalarga asoslanib, kelajakda elektr tarmoqlarini loyihalashda nosimmetrik yuklamalarni inobatga olish zarurligi ta’kidlangan. Ushbu ish past kuchlanishli elektr tarmoqlar samaradorligini oshirish va elektr energiyasining sifatini yaxshilashda muhim ahamiyatga ega.

№ Муаллифнинг исми Лавозими Ташкилот номи
1 Xudayarov M.B. texnika fanlari doktori, professor Toshkent davlat texnika universiteti,
2 Abduxalimov J.A. doktorant Toshkent davlat texnika universiteti,
№ Ҳавола номи
1 ГОСТ 32144-2013 (2014). Нормы качества электрической энергии в системах электроснабжения общего назначения - Москва, Стандартинформ.
2 Аллаев K.Р. (2021). Современная энергетика и перспективы ее развития. –Тошкент. «Фан ва технологиялар нашриёт-матбаа уйи» В. 952.
3 Xudayarov M.B., Abduxalimov J.A. Elektr energiyasining asosiy sifat ko‘rsatkichlari va ularni elektr energiyasi isroflariga ta’siri // Muqobil energiya manbalaridan samarali foydalanish muammolari va еchimlari. 2024 y. 365-369 b.
4 Xudayarov M.B., Abduxalimov J.A. Elektr tarmoqlarida kuchlanish nosinusoidalligining elektr energiya isroflariga ta’siri // Yashil iqtisodiyotni rivojlantirishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlarini takomillashtirish yo‘llari. 2025 y 307-309 b.
5 Xudayarov M.B., Abduxalimov J.A. Taqsimlovchi tarmoq elektr energiyasi isroflariga tarmoq yuklanish koeffitsiyentining ta’siri // «Инновaционная энергетика: фундаменталные основы энергетики и инновaционные инженерные решения» 2025 y 465-468 b.
6 Xudayarov M.B., Fayziyev M.M., Bobonazarov B.S., Kamilov A.N. Taqsimlovchi elektr tarmoqlarida elektr energiya isroflarini sun’iy neyron tarmoqlar yordamida baholash.// Innovatsion texnologiyalar 2021/3(43)-son 47-52. (05.00.00 №38)
7 Xudayarov M.B., Bobonazarov B.S. Оперативный расчёт технических потерь электроэнергии в распределительных сетях // Energiya va resurs tejash muammolari № Специальный выпуск - 2021 y 184-189. (05.00.00 №21).
8 Xudayarov M.B., Bobonazarov B.S. Оценка технических потерь электроэнергии в совокупности распределительных сетей на основе искусственных нейронных сетей // Energiya va resurs tejash muammolari № 4 2022 y 165-170. (05.00.00 №21).
9 Xudayarov M.B., Bobonazarov B.S. Оценка эффективности работы электрических сетей систем электроснабжения промышленных предприятий // Energiya va resurs tejash muammolari № 4 2023 y 261-268. (05.00.00 №21).
10 Xudayarov M.B., Bobonazarov B.S. Оценка технических потерь электроэнергии в распределительных сетях в условиях работы АСКУЭ // «Инновaционное развитие электро сетевых предприятий в условиях цифровизaции отраслей экономики Узбекистана». Республиканская научно-техническая конференция 8 сентября 2021 года с.63-67.
11 Xudayarov M.B., Fayziyev M.M., Bobonazarov B.S. Elektr tarmoqlarining kuchlanish pog‘onalarini hisobga olgan holda elektr energiyasi isroflarini tasniflash // «Energiya va resurs tejamkor innovatsion texnologiyalarni rivojlantirishning dolzarb muammolari». Respublika ilmiy-texnikaviy anjuman materiallar to‘plami, 23-24-sentyabr 2022-yil, 194-198 б.
12 Xudayarov M.B., Bobonazarov B.S. Taqsimlovchi elektr tarmoqlarida sun’iy neyron tarmoqlarini qo‘llanishi // «Современные проблемы физики, энергетики и теплотехники». Республиканская научно-техническая конференция 18 ноября 2022 г. С.121-124.
Кутилмоқда