503

Maqolada adabiyotshunoslikning dolzarb muammolaridan biri xronotopning badiiy-funksional xususiyatlari tahlil qilingan. Xronotop olam va odam munosabatlarini tasvirlashda, qahramon qalbidagi kechinma, iztirob, uning o‘zigagina tegishli ruhiyat manzaralarining eng chuqur o‘zanlarini to‘liq his qilishda, yozuvchining badiiy-g‘oyaviy maqsadini ifodalashda hamda asarning mazmun va shaklini ochishda xizmat qiladi. U ijodkor uslubining o‘ziga xos jihatlarini belgilab, milliy fikrlash tarzini aks ettiradi. Xronotop janr va syujetni tashkil etib, asarning ichki izchilligini mustahkamlaydi. Zamon va makon kategoriyasi umumlashtiruvchi vazifa bajaradi.

  • Internet havola
  • DOIhttps://doi.org/10.56292/SJFSU/vol28_iss3/a24
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana03-10-2022
  • O'qishlar soni494
  • Nashr sanasi23-09-2022
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar126-133
Ўзбек

Maqolada adabiyotshunoslikning dolzarb muammolaridan biri xronotopning badiiy-funksional xususiyatlari tahlil qilingan. Xronotop olam va odam munosabatlarini tasvirlashda, qahramon qalbidagi kechinma, iztirob, uning o‘zigagina tegishli ruhiyat manzaralarining eng chuqur o‘zanlarini to‘liq his qilishda, yozuvchining badiiy-g‘oyaviy maqsadini ifodalashda hamda asarning mazmun va shaklini ochishda xizmat qiladi. U ijodkor uslubining o‘ziga xos jihatlarini belgilab, milliy fikrlash tarzini aks ettiradi. Xronotop janr va syujetni tashkil etib, asarning ichki izchilligini mustahkamlaydi. Zamon va makon kategoriyasi umumlashtiruvchi vazifa bajaradi.

Русский

В статье анализируются литературоведческие и функциональные особенности хронотопа, одной из актуальных проблем литературоведения. Хронотоп служит для описания взаимоотношений мира и человека, полного переживания глубины душевных переживаний героя, выражения художественно-мировоззренческого замысла писателя, раскрытия содержания и формы произведения. Он подчеркивает отличительные черты творческого стиля и отражает национальный образ мышления. Хронотоп усиливает внутреннюю целостность произведения, формируя жанр и сюжет. Категория времени и пространства выполняет обобщающую функцию.

English

The article analyzes the literary and functional features of the chronotope, one of the current problems of literary criticism. The chronotope serves to describe the relationship between the world and man, fully experience the depths of the hero‘s emotional experiences, express the writer's literary and ideological purpose, and reveal the content and form of the work. It highlights the distinctive features of the creative style and reflects the national way of thinking. The chronotope reinforces the internal consistency of the work, forming a genre and a plot. The category of time and space does a generalizing function.

Muallifning F.I.Sh. Lavozimi Tashkilot nomi
1 Toraeva B.B. 1 Uzbekistan State University of World Languages
Havola nomi
1 1.Бахтин М.М. Проблемы поэтики Достоевского. – M.: Augsburg, 2002. – 167 с. (Bakhtin M.M. Problems of Dostoevsky's Poetics.)
2 2. Каган М.С. Пространство и время в искусстве как проблема эстетической науки. // Ритм, пространство и время в литературе и искусстве: Сб./Отв. ред. Б.Ф. Егоров. – Ленинград: Наука, 1974. – 301 с. (Kogan M.S. Space and time in art as a problem of aesthetic science)
3 3.Qarshibaeva U. Fransuz romantizm prozasining poetik xususiyatlari: Filol. fan. d-ri. ...diss. – Toshkent, 2016. – 166 b. (Karshibaeva U. Poetic features of French romantic prose)
4 4.Лихачёв Д.С. Историческая поэтика русской литературы: Смех как мировоззрение и др. работы. – СПб.: Алетейя, 1997. – 508 с. (Likhachev D.S. History of the poetics of Russian literature. Laughter as a mindset and other works)
5 5. Есин А. Б. Время и пространство / Введение в литературоведение. Литературное произведение: основные понятия и термины: Учеб.пособие / Л.В. Чернец, В.Е. Хализев, С. Н. Бройтман и др. / Под. ред. Л. В. Чернец. – М.: Высш. шк., 2002. – 369 с. (Esin A.V. Time and space / Introduction to literary criticism. Literary work: basic concepts and terms)
6 6. Хализев В.Е.Теория литературы: учебник для студ. высш. учеб. заведений. – 5-е изд., испр. и доп. – М.: Издательский центр «Академия», 2009. – 432 с. (Khalizev V.E. Theory of Literature.)
7 7.Nazarov O‘. Romanda badiiy xronotopning o‘ziga xosligi. Monografiya. – T.: Turon zamin ziyo, 2014. – 140 b. (Nazarov O ’. The uniqueness of the artistic chronotope in the novel)
8 8. Темирболат A.Б. Категории хронотопа и темпоралного ритма в литературе. Монография. – Казахстан: Aлмати, 2009. – 499 с. (Temirbolat A.V. Categories of chronotope and temporal rhythm in literature)
9 9.Hazrat Mavlono Shayx Zulfiqor Ahmad Naqshbandiy hafizahulloh. Katta koinot va kichik koinot. koinot. https://www.azon.uz/content/views/katta-koinot-va-kichik-koinot (Hazrat Mawlana Sheikh Zulfiqar Ahmad Naqshbandi hafizahullah. Big universe and small universe)
10 10. Sayyid Ne’matulloh Ibrohim. Rumiyona. («Masnaviyi ma’naviy»dan olingan shohbaytlarga nazmiy sharhlar). II qism. http://kh-davron.uz/kutubxona/islomiy-adabiyot/tasavvuf/ sayyid-nematulloh-ibrohim-rumiyona-02. (Sayyid Nematullah Ibrahim. Rumiyona. (Poetic commentary on the verses from the Masnavi)
11 11. Falsafatu Arastutolis. Arastu falsafasi. Urfon Otajon tarjimasi/ Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2016. – 320 b. (Philosophy of Aristotle. Aristotle's philosophy. Translation by Urfon Otajon)
12 12. Isaeva Sh. O‘zbek tarixiy romanlarida xarakter ruhiyatini tasvirlash usullari: Fil.fan. nom. diss. – T., 2001. – 129 b. (Isaeva Sh. Ways to describe the spirit of character in Uzbek historical novels)
13 13. Хабутдинова М.М. Национальный хронотоп в творчестве А.Гилязова// Вестник ТГГПУ. 2010. №2(20) (Khabutdinova M.M. National chronotope in the work of A. Gilyazov)
14 14. Рзы Р. Как мы пишем. Ответы на анкету / Р. Рзы, В. Тендряков, Л. Кассиль, М. Стельмах, Ю. Нагибин, В. Розов, Г. Марков, Т. Ахтанов, В. Катаев, Ч. Айтматов, С. Залыгин, Г. Бакланов, Г. Березко // Вопросы литературы, 1962. – №8. – C. 162-177. (Rzhi R. How we write. Answers to the questionnaire)
15 15. Ko‘chimov U. Fantastik asarlarda badiiy psixologizm konsepsiyasi (Rey Bredberi va Hojiakbar Shayxov ijodi misolida): Filol.fan.fals.d-ri. ...diss. – T., 2021. – 143 b. (Kochimov U. The concept of artistic psychology in science fiction (on the example of Ray Bradbury and Hojiakbar Shaykhov)
16 16. Aytmatov Ch. Asrga tatigulik kun. Muallifdan; Qiyomat: |Romanlar|/(Rus tilidan A. Rashidov, I. G‘afurov tarj.: So‘ng so‘z G‘. Salomovniki).— T.: Adabiyot va san’at nashriyoti, 1989. – 560 b. (Aitmatov Ch. The day lasts more than a hundred years. From the author; Doomsday: | Novels | / (Translated from the Russian by A. Rashidov, I. Gafurov: Then the word by G. Salomov)
17 17. Aytmatov Ch. Shunday bir adabiyot yarataylikki… Chingiz Aytmatov va Anvar Jo‘raboev suhbati/ https://ziyouz.uz/suhbatlar/shunda-bir-adabiyot-yarata-likki-chingiz-a-tmatov-va-anvar-joraboev-suhbati-1987/ (Aitmatov Ch. Let's create a literature… Interview with Chingiz Aitmatov and Anvar Juraboev)
18 18. Eshonqulov J. O‘zbek folklorida tush va uning badiiy talqini. –T.: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi «Fan» nashriyoti, 2011. – 286 b. (Eshankulov J. Dreams and their artistic interpretation in Uzbek folklore.)
19 19. Istamova Sh. Badiiy asarlarda tushning poetik-kompozitsion vazifalari: Fil.fan.fals. d-ri. diss. – T., 2018. –142 b. (Istamova Sh. The poetic-compositional functions of the dream in works of art)
20 20. Темирболат A. Категория хронотопа в свете современних научных концепций литературоведения// международной заочной научной конференции «Филологические науки в России и за рубежом». – Санкт-Петербург, феврал 2012 г. – С. 6-10. (Temirbolat A. The category of chronotope in the light of modern scientific conceptions of literary criticism)
Kutilmoqda