34

Мақолада сув ва муаллақ оқизиқлар сарфларининг ўзгарувчанлиги  масалалари Ўрта Зарафшон ҳавзаси кичик дарёлари ва сойлари мисолида ўрганилган. Дарёлар оқимининг ўзгарувчанлиги кўрсаткичи – вариация коэффициенти сув режимининг ҳар икки элементи учун ҳисобланган. Олинган натижалар асосида дарёлар сув ва муаллақ оқизиқларининг ўзгарувчанлик коэффициентлари орасидаги боғланишлар статистик баҳоланган. Шунингдек, тадқиқотда ўзгарувчанлик коэффициентлари билан дарёлар ҳавзаларининг ўртача баландликлари ҳамда уларнинг сув тўплаш майдонлари орасидаги боғланишлар аниқланган. Ушбу боғланишларнинг регрессия тенгламаларидан гидрологик ҳисоблашлар амалиётида фойдаланиш имкониятлари мавжуд.  

  • Internet havola
  • DOI
  • UzSCI tizimida yaratilgan sana 05-06-2024
  • O'qishlar soni 34
  • Nashr sanasi 28-12-2022
  • Asosiy tilO'zbek
  • Sahifalar62-69
Ўзбек

Мақолада сув ва муаллақ оқизиқлар сарфларининг ўзгарувчанлиги  масалалари Ўрта Зарафшон ҳавзаси кичик дарёлари ва сойлари мисолида ўрганилган. Дарёлар оқимининг ўзгарувчанлиги кўрсаткичи – вариация коэффициенти сув режимининг ҳар икки элементи учун ҳисобланган. Олинган натижалар асосида дарёлар сув ва муаллақ оқизиқларининг ўзгарувчанлик коэффициентлари орасидаги боғланишлар статистик баҳоланган. Шунингдек, тадқиқотда ўзгарувчанлик коэффициентлари билан дарёлар ҳавзаларининг ўртача баландликлари ҳамда уларнинг сув тўплаш майдонлари орасидаги боғланишлар аниқланган. Ушбу боғланишларнинг регрессия тенгламаларидан гидрологик ҳисоблашлар амалиётида фойдаланиш имкониятлари мавжуд.  

Русский

В статье изучены вопросы изменчивости расходов воды и взвешенных наносов малых рек и саев бассейна Среднего Зеравшана. Рассчитаны коэффициенты вариации для каждого из двух элементов водного режима. На основании полученных результатов произведена статистическая оценка тесноты связи стока воды и взвешенных наносов. В том числе, исследована теснота связей коэффициентов вариации, средней высоты бассейнов рек, а также площади водосбора. Уравнения регрессии полученных связей могут быть использованы в практике гидрологических расчетов. В статье изучены вопросы изменчивости расходов воды и взвешенных наносов малых рек и саев бассейна Среднего Зеравшана. Рассчитаны коэффициенты вариации для каждого из двух элементов водного режима. На основании полученных результатов произведена статистическая оценка тесноты связи стока воды и взвешенных наносов. В том числе, исследована теснота связей коэффициентов вариации, средней высоты бассейнов рек, а также площади водосбора. Уравнения регрессии полученных связей могут быть использованы в практике гидрологических расчетов. 

English

The paper studies the issues of variability of water discharges and suspended sediments of small rivers and creeks of the Middle Zeravshan basin. Variation coefficients of for each two elements of water regime were calculated. Based on obtained results, correlations between water discharge and suspended sediments statisticallyevaluated. In particular, correlations between variation coefficients and mean elevation of river basins, and the catchment area was studied. The regression equations from obtained correlations can be used in the practice on hydrological estimations. 

Havola nomi
1 Иванов Ю.Н. Сток взвешенных наносов рек бассейна Сырдарьи // Тр. САНИГМИ. – 1967. Вып. 36(51). – 309 с.
2 Караушев А.В. Теория и методы расчета речных наносов. – Л.: Гидрометеоиздат, 1977. – 272 с.
3 Лопатин Г.В. О водной эрозии и стока наносов в горной области Средней Азии // Вопросы географии. 1949. № 15. – С. 193-204.
4 Поляков Б.В. Исследование стока взвешенных и данных наносов. – Л.: Изд-во ГГИ, 1935. – 129 с.
5 Рахмонов К.Р., Ҳикматов Ф.Ҳ. Ўзбекистон тоғ дарёлари муаллақ оқизиқлари ва улар ҳавзаларидан тупроқ-грунтлар ювилиши жадаллигини баҳолаш. – Тошкент: “Innovatsion rivojlanish nashriyot matbaa uyi”, 2021. – 148 б.
6 Светицкий В.П. Установление взаимосвязи между стоком взвешенных наносов и главнейшими факторами (для рек Амударьи) // Изв. АНУз. Сер. техн. 1958. № 3. – С. 75-83.
7 Хикматов Ф.Х. Водная эрозия и сток взвешенных наносов горных рек Средней Азии. – Ташкент: «Fan va texnologiya», 2011. – 248 с.
8 Хикматов Ф.Х., Юнусов Г.Х., и др. Закономерности формирования водных ресурсов горных рек в условиях изменения климата. Монография. – Ташкент: “Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи”, 2020. – 232 б.
9 Хмаладзе Г.Н. Выносы наносов реками Черноморского побережья Кавказа. – Л.: Гидрометеоиздат, 1978. – 167 с.
10 Шамов Г.И. Речные наносы. – Л.: Гидрометеоиздат, 1959. – 378 с.
11 Швебс Г.И. Теоретические основы эрозиоведения. – Киев-Одесса: ВИЩА ШКОЛА, 1981.-222 с
12 Шульц В.Л. Интенсивность смыва с поверхности горной области Средней Азии // Метеорология и гидрология, 1947. № 1. – С. 37-41.
13 Щеглова О.П. Формирование стока взвешенных наносов и смыв с горной части Средней Азии // Тр. САНИГМИ. 1972. Вып. 60 (75). – 228 с.
14 Hikmatov F. The genetics analysis of silt in the rivers of Central Asia. The issues of computation and prediction / Proceedings of the 10th International Symposium on River Sedimentation. Volume II. – Moscow, 2007. – PP. 256-263.
Kutilmoqda