Мақолада журналистика назариясида баҳсларга сабаб бўлаётган жанр тушунчаси, табиати, ўзаро боғлиқлиги ва ўзаро таъсир қилиш имкониятлари, жанр тизимини қайта қуриш жараёни қонун-қоидалари, жанрлар ўзгариши сабаблари, уларнинг изчиллиги муаммолари, муайян жанрнинг объектив функцияси, потенциал имкониятлари, журналистика жанрларининг типологик тузилиши ва таснифи таҳлил қилинади, назарий таърифлар ўрганилади. Унда россиялик олимлар М.Н. Ким, Л.Е. Кройчик, М.М. Бахтин, Е.И. Прониннинг назарий қарашлари, журналистик матнга муносабатлари, ўзбек олимлари жумладан, профессор М.Худойқуловнинг публицистика нуқтаи назаридан жанрларни таснифлаши, филология фанлари доктори Х. Дўстмухаммедовнинг жанр ҳақидаги қарашлари, шу билан бирга ғарб журналистикасидаги ва амалиётчи журналистларнинг жанрлар таснифи ҳақидаги илмий қарашлари назарий-таҳлилий ўрганилди. Журналистикада мазмун ва шакл уйғунлигини таъминловчи янги жанрларнинг пайдо бўлиши, эскилари амалиётдан мантиқий равишда чиқиб кетиши, шунингдек, журналистика соҳасига айрим терминлар масалан, “сессия” сўзининг кириб келишига муносабат билдирилган. Журналист жанрнинг ўзаро боғлиқлиги ва ўзаро таъсир қилиши, жанр тизимини қайта қуриш жараёни қонун-қоидаларини, жанрнинг ўзгариш сабаблари, жанрлар изчиллиги муаммолари ва ниҳоят, журналистика жанрларининг типологик тузилишини билиши керак. Шунга кўра, мақолада муаллиф журналистнинг ўзи тайёрлашга киришган материални аудиторияга батафсил етказиб бериши учун қандай жанрлардан фойдаланиши самаралироқ эканлиги борасида фикр-мулоҳазаларини билдиради. Чунки, мавзу ва жанр моҳиятидаги уйғунликни топа олиш муҳим. Ҳар бир жанр ҳаётий материалнинг алоҳида кўриниши билан боғлиқ бўлиши ва у муайян ахборий вазифанинг ечимини топиш учун қўлланилиши, муайян жанр бўйича ихтисослашиш ҳам мумкинлиги ҳақида хулосалар беришга ҳаракат қилинади. Негаки, айрим журналистлар кўпроқ репортаж ёзса, кимдир лавҳани яхши ёзади, бошқа бир журналист эса фельетон ёки очеркка ихтисослашади.
Мақолада журналистика назариясида баҳсларга сабаб бўлаётган жанр тушунчаси, табиати, ўзаро боғлиқлиги ва ўзаро таъсир қилиш имкониятлари, жанр тизимини қайта қуриш жараёни қонун-қоидалари, жанрлар ўзгариши сабаблари, уларнинг изчиллиги муаммолари, муайян жанрнинг объектив функцияси, потенциал имкониятлари, журналистика жанрларининг типологик тузилиши ва таснифи таҳлил қилинади, назарий таърифлар ўрганилади. Унда россиялик олимлар М.Н. Ким, Л.Е. Кройчик, М.М. Бахтин, Е.И. Прониннинг назарий қарашлари, журналистик матнга муносабатлари, ўзбек олимлари жумладан, профессор М.Худойқуловнинг публицистика нуқтаи назаридан жанрларни таснифлаши, филология фанлари доктори Х. Дўстмухаммедовнинг жанр ҳақидаги қарашлари, шу билан бирга ғарб журналистикасидаги ва амалиётчи журналистларнинг жанрлар таснифи ҳақидаги илмий қарашлари назарий-таҳлилий ўрганилди. Журналистикада мазмун ва шакл уйғунлигини таъминловчи янги жанрларнинг пайдо бўлиши, эскилари амалиётдан мантиқий равишда чиқиб кетиши, шунингдек, журналистика соҳасига айрим терминлар масалан, “сессия” сўзининг кириб келишига муносабат билдирилган. Журналист жанрнинг ўзаро боғлиқлиги ва ўзаро таъсир қилиши, жанр тизимини қайта қуриш жараёни қонун-қоидаларини, жанрнинг ўзгариш сабаблари, жанрлар изчиллиги муаммолари ва ниҳоят, журналистика жанрларининг типологик тузилишини билиши керак. Шунга кўра, мақолада муаллиф журналистнинг ўзи тайёрлашга киришган материални аудиторияга батафсил етказиб бериши учун қандай жанрлардан фойдаланиши самаралироқ эканлиги борасида фикр-мулоҳазаларини билдиради. Чунки, мавзу ва жанр моҳиятидаги уйғунликни топа олиш муҳим. Ҳар бир жанр ҳаётий материалнинг алоҳида кўриниши билан боғлиқ бўлиши ва у муайян ахборий вазифанинг ечимини топиш учун қўлланилиши, муайян жанр бўйича ихтисослашиш ҳам мумкинлиги ҳақида хулосалар беришга ҳаракат қилинади. Негаки, айрим журналистлар кўпроқ репортаж ёзса, кимдир лавҳани яхши ёзади, бошқа бир журналист эса фельетон ёки очеркка ихтисослашади.
В статье рассматриваются такие вопросы, как понятие жанра, его природы, взаимосвязанности жанров и потенциалы их взаимодействия в теории журналистики, правила жанровой реконструкции, причины смены жанра, жанровые последовательности, целевая функция определенного жанра, жанровый потенциал, типологическая структура жанров. Кроме того, в статье проанализирована классификация жанров, изучены их определения в работах М. Н. Кима, Л. Е. Кройчика, М.М. Бахтина, Е.И. Пронина, связь жанров с журналистским текстом; классификацию жанров, данную узбекскими учеными, такими как М. Худойкулов с политической точки зрения, взгляды Х. Дустмухаммедова, а также взгляды западных журналистов и специалистов. Также в статье рассмотрены вопросы выбора жанров в зависимости от определенного вида жизненного материала и используется для решения конкретной информационной задачи.
The article discusses the genre concepts that are controversial in journalism theory, the nature, interconnectedness and interaction potentials, the rules of genre reconstruction, causes of genre change, genre sequences, objective genres, potential possibilities, typological structure and classification of journalistic genres, theoretical definitions are analyzed. It includes the theoretical views of Russian scientists M.N. Kim, L. E. Kroichik, M. M. Bakhtin, E. I. Pronin, their relationship to the journalistic text, the classification of genres by Uzbek scientists including Professor M. Khudoykulov, genre views by Doctor of Philological Sciences Kh. Dustmuhammedov, and Western journalism, theoretical and analytical researches of scientific views. The emergence of new genres in journalism that combines meaning and form, the logical departure of the old from practice, and the emergence of some terminology in journalism, such as the word "session". The journalist should know the interrelationships and interrelations of the genre, the rules of the genre system reconstruction, the reasons for the genre change, the genre sequences, and, finally, the typological structure of the genre of journalism. Accordingly, the author comments on what genres it is best for a journalist to use in order to convey the material in detail to the audience. Because it is important to be able to find harmony in the essence of the theme and genre. It seeks to make conclusions that each genre is associated with a particular appearance of life material and can be used to solve a particular informational task and specialize in a particular genre. Because some journalists write more reports, someone writes the story well, another journalist specializes in feleton or essays.
№ | Муаллифнинг исми | Лавозими | Ташкилот номи |
---|---|---|---|
1 | Allambergenova P.Q. | Филология фанлари номзоди Мониторинг ва таҳлил қилиш бўлими етакчи мутахассиси | Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси |
№ | Ҳавола номи |
---|---|
1 | Алламбергенова П.Қ. Тележурналистика жанрлари. — Т.: Янги аср авлоди. 2014. — 120 б |
2 | Дўстмухаммад Х. Журналист бўлмоқчимисиз? — Т.: Янги аср авлоди. 2001. — 48 б. |
3 | Журналистика, реклама, паблик рилейшнз. Луғат. Маълумотнома. — Т.: Zar qalam, 2003, 400 б. |
4 | Ким М. Н. Жанры журналистики. — Санкт-Петербург: Издательство Михайлова, 2004. — 366 с. |
5 | Машарипова Т. Публицистика назариясида асарнинг мазмун ва шакл масалалари (Қорақалпоғистон Республикаси матбуоти материаллари мисолида) мавзуидаги Журналистика (филология фанлари) бўйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун ёзган диссертацияси. — Т., 2017.— 148 б. |
6 | Машарипова Т. Публицистика теориясының бир пүтин концепциясы: илимий-методологиялық анализ. — Т.: Mo`mtoz so`z, 2016, 292 б. |
7 | Нажмиддин И. Амалий журналистика ва маҳорат.— Андижон: Ҳаёт. 2016. —112 б. |
8 | Нурматов А., Тўхлиева Н. Шарҳлаш журналистикаси. — Т.: BAYOZ. 2013, 96 б. |
9 | Қозоқбоев T., Xyдойқулов M. Журналистикага кириш. — T.: Iqtisodmoliya, 2018. — 356 б. |
10 | Худойқулов М. Журналистика ва публицистика. — Т.: Tafakkur, 2011. — 288 б. |