Мақолада исломда халқаро муносабатларни тартибга солиш илми бўлган “сияр” тармоғининг шаклланиши ва ривожланиши ҳамда ўзига хос хусусиятлари хақида маълумот берилган. Сияр тармоғи дастлаб Муҳаммад алайҳиссаломнинг ҳаёт йўлини баён қилган. Бундан ташқари, “сияр” уруш ва тинчлик ҳолатларида мусулмонларнинг ўзга дин вакиллари билан олиб борадиган муносабатларини тартибга солувчи қоидалар илми ҳисобланади. Хусусан, мусуслмонлар ва ғайридинлар ўртасида тузилган уруш ва тинчлик шартномалари, уруш олиб боришда амал қилиш керак бўлган инсонпарварлик тамойиллари, ўзга давлатларга элчилар юбориш тартиби, мусулмонлар диёрида яшовчи ўзга дин вакилларининг ҳуқуқ ва мажбуриятларига доир фиқҳий қоидалар сияр илми орқали ўрганилган. “Сияр” илмининг ривожланиши давр тақозоси ҳисобаланди. Чунки араб халифалигининг кенгайиши натижасида турли дин ва миллат вакиллари билан алоқаларни йўлга қўйиш зарурати вужудга келди. Бу эса олимларнинг “сияр” бўйича асарлар ёзишларига сабаб бўлди. Хусусан, Имом Абу Ҳанифа, Имом Шаъбий, Имом Муҳаммад, Авзоъий, Саврий ва Фазорий каби фақиҳлар ҳам бу мавзуда асарлар ёзганлар. “Сияр” илмини ўрганган фақиҳлар ўз асарларида унинг ўзига хос хусусиятларини ҳам кўрсатиб берганлар. Хусусан, фақиҳлар исломдаги халқаро муносабатлар ахлоқ тамойилларига таянишини таъкидлаганлар.
Мақолада исломда халқаро муносабатларни тартибга солиш илми бўлган “сияр” тармоғининг шаклланиши ва ривожланиши ҳамда ўзига хос хусусиятлари хақида маълумот берилган. Сияр тармоғи дастлаб Муҳаммад алайҳиссаломнинг ҳаёт йўлини баён қилган. Бундан ташқари, “сияр” уруш ва тинчлик ҳолатларида мусулмонларнинг ўзга дин вакиллари билан олиб борадиган муносабатларини тартибга солувчи қоидалар илми ҳисобланади. Хусусан, мусуслмонлар ва ғайридинлар ўртасида тузилган уруш ва тинчлик шартномалари, уруш олиб боришда амал қилиш керак бўлган инсонпарварлик тамойиллари, ўзга давлатларга элчилар юбориш тартиби, мусулмонлар диёрида яшовчи ўзга дин вакилларининг ҳуқуқ ва мажбуриятларига доир фиқҳий қоидалар сияр илми орқали ўрганилган. “Сияр” илмининг ривожланиши давр тақозоси ҳисобаланди. Чунки араб халифалигининг кенгайиши натижасида турли дин ва миллат вакиллари билан алоқаларни йўлга қўйиш зарурати вужудга келди. Бу эса олимларнинг “сияр” бўйича асарлар ёзишларига сабаб бўлди. Хусусан, Имом Абу Ҳанифа, Имом Шаъбий, Имом Муҳаммад, Авзоъий, Саврий ва Фазорий каби фақиҳлар ҳам бу мавзуда асарлар ёзганлар. “Сияр” илмини ўрганган фақиҳлар ўз асарларида унинг ўзига хос хусусиятларини ҳам кўрсатиб берганлар. Хусусан, фақиҳлар исломдаги халқаро муносабатлар ахлоқ тамойилларига таянишини таъкидлаганлар.
| № | Муаллифнинг исми | Лавозими | Ташкилот номи |
|---|---|---|---|
| 1 | Shukrullo J.. | Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими | Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази |
| № | Ҳавола номи |
|---|---|
| 1 | 1. Abdulhamid Mutavalli. Al-Islam va mabadi’ nizam al-hukm. – Iskandariya: Mansha’t al-Ma’arif (nashr yili ko’rsatimagan) 2. Abdulkarim Zaydon. Al-Madxalu lidirasati ashshariyati al-islamiya. – Iskandariya: Dar Umar ibn Xattab. 2001 3. Abdulqodir Avda. At-Tashri’ al-jinaiy al-islamiy. J.1 Bayrut: Dar at-Turos al-arabiy, 1977 4. Abdulvahhob Hallof. As-siyasa ash-shar’iyya. –al-Qohira: Dar al-ansar, 1977. 5. Afifi Muhammad Sadik. Al-A’alaqat adduvaliyatu fil islam. Cairo: Maktabat al-Khanji. 1977 6. Ala’ al-Din al-Kasani. Bada’i’ al-Sana’i’ fi Tartib al-Shara’i’. J.9. – Cairo: Matba’a al-Imam. (nashr yili ko’rsatimagan) 7. Ja’far Abdusalom. Qavaid al-alaqat ad-duvaliya fi al-qanun ad-duvaliy va ash-shari’a al-islamiya. – Cairo: Maktaba as-salam al-alamiya, 1981 8. Mustafo Ahmad Zarqo. Al-Madxal al-fihqiy alOm. J.1. – Damashq: Muassasa ar-risala, 1972. 9. Sharafuddin Husayn ibn Ahmad Sayyog’iy. Arravz an-nazir – Sharh Majmu’ al-fiqh al-akbar. J.4. – Toif: Maktaba al-muayyad, 1968. 10. Sulaymon Tamoviy. As-sultot as-salas fi addasatir al-arabiya al-mu’asira fi al-fikr al-islamiy, (nashr yili ko’rsatilmagan). 11. Usmon Juma Zamiriya. Usul al-aloqot adduvaliya fi fiqh al-Imam Muhammad ibn Hasan ashShayboniy. – Ammon: Dar al-ma’oliy, 1999. 12. Ислом. Энциклопедия: А-Ҳ/ З. Ҳусниддинов таҳрири остида. – Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” давлат илмий нашриёти, 2003. 13. Сюкияйнен. Л. Р. Мусульманское парво.− М.: “Наука”, 1986. 14. http://islamport.com/w/amm/Web/135/280.htm 15. http://www.iosminaret.org/vol-2/issue19/ Minarets_of_illumination.php#heading4 16. http://www.ukcle.ac.uk/research/projects/ Islamic_International_Law.html |