202

Мақолада уруғмевали боғларда ўргимчакканаларнинг (Тetranychidae) асосий турлари ва уларнинг учраш даражаларини мониторинг қилиш юзасидан ўтказилган тадқиқот натижалари ёритилган. Тадқиқотда, асосан, каналар билан зарарланган ҳудудлар алоҳида ажратилди ва мавсум давомида кузатиб борилди. Дастлаб 2019–2022 йилларда йиғилган каналар ўзаро солиштирилиб, уларнинг турларига систематик аниқлик киритилди. Унга кўра, кўп ва зарарлилик даражаси юқори бўлган каналарнинг олма, нок ва беҳи дарахтлари бўйича учраш даражалари аниқланган. Уруғмевали боғларда каналарнинг 6 тури учраган ва асосан, ўргимчакканалар (Tetranychidae) оиласига мансуб турлари борлиги қайд этилган. Булардан олма қизил канаси (Panonychus ulmi Koch), дўлана канаси (Tetranychus viennensis Zacher), қўнғир мева канаси (Bryobia redikorzevi Rech), оддий ўргимчаккана (Tetranychus urticae Koch), боғ ўргимчакканаси (Schizotetranychus pruni Oudms), Туркистон ўргимчакканаси (Tetranychus turkestani Ug. Et Nik) учраганлиги кузатилган. Олиб борилган тадқиқотлар давомида каналарнинг табиий кушандаларини таҳлил қилиш натижасида 9 турдаги кушандалари учраши қайд этилган. Жумладан, фитосейулюс, набиус, ориус қандаласи, стеторус қўнғизи, метасейулюс энтомофаглари энг кўп учраши аниқланган. Олинган натижалар асосида хулоса ва таклифлар берилган.

  • Ўқишлар сони 77
  • Нашр санаси 24-06-2022
  • Мақола тилиO'zbek
  • Саҳифалар сони109-115
Ўзбек

Мақолада уруғмевали боғларда ўргимчакканаларнинг (Тetranychidae) асосий турлари ва уларнинг учраш даражаларини мониторинг қилиш юзасидан ўтказилган тадқиқот натижалари ёритилган. Тадқиқотда, асосан, каналар билан зарарланган ҳудудлар алоҳида ажратилди ва мавсум давомида кузатиб борилди. Дастлаб 2019–2022 йилларда йиғилган каналар ўзаро солиштирилиб, уларнинг турларига систематик аниқлик киритилди. Унга кўра, кўп ва зарарлилик даражаси юқори бўлган каналарнинг олма, нок ва беҳи дарахтлари бўйича учраш даражалари аниқланган. Уруғмевали боғларда каналарнинг 6 тури учраган ва асосан, ўргимчакканалар (Tetranychidae) оиласига мансуб турлари борлиги қайд этилган. Булардан олма қизил канаси (Panonychus ulmi Koch), дўлана канаси (Tetranychus viennensis Zacher), қўнғир мева канаси (Bryobia redikorzevi Rech), оддий ўргимчаккана (Tetranychus urticae Koch), боғ ўргимчакканаси (Schizotetranychus pruni Oudms), Туркистон ўргимчакканаси (Tetranychus turkestani Ug. Et Nik) учраганлиги кузатилган. Олиб борилган тадқиқотлар давомида каналарнинг табиий кушандаларини таҳлил қилиш натижасида 9 турдаги кушандалари учраши қайд этилган. Жумладан, фитосейулюс, набиус, ориус қандаласи, стеторус қўнғизи, метасейулюс энтомофаглари энг кўп учраши аниқланган. Олинган натижалар асосида хулоса ва таклифлар берилган.

Русский

В статье приводятся материалы исследования основных видов путинных клещей (Tetranychidae) в семенных фруктовых садах и определенные в результате отслеживания показатели их распространения. В ходе исследования участки, в основном пораженные клещами, были изолированы и находились под наблюдением в течение всего сезона. В первую очередь клещи, отобранные в 2019–2022 гг., сравнивались между собой и систематически уточнялись их виды. По полученным данным определено распространение клещей яблони, груши, айвы, которые очень многочисленны и вредны. В семенных фруктовых садах встречаются 6 видов клещей. Встречающиеся в этих садах виды в основном принадлежат к семейству паутинных клещей (Tetranychidae). К ним относятся яблоневый красный паутинный клещ (Panonychus ulmi Koch), паутинный клещ боярышника (Tetranychus viennensis Zacher), бурый плодовый клещ (Bryobia redikorzevi Rech), обыкновенный паутинный клещ (Tetranychus urticae Koch), садовый паутинный клещ (Schizotetranychus pruni Oudms), клещ туркестанский (Tetranychus turkestani Ug. Et Nik). В результате анализа естественных энтомофагов клещей зафиксировано 9 видов энтомофагов. Наиболее распространены из этих видов фитосейулюс, набиус, ориус, стеторус и метасейулюс-энтомофаг. На основании полученных результатов даются выводы и рекомендации.

English

The article conducted research on the main species of spiders (Tetranychidae) in seed orchards and monitored their occurrence rates. In the study, areas affected mainly by canals were isolated and monitored throughout the season. Initially, the channels collected in 2019–2022 were compared with each other, and their types were systematically clarified. According to it, the meeting rates were determined for canals, apple, pear, and quince trees, which are numerous and highly harmful. There are 6 types of canals in seed orchards. In orchards, the species mainly belong to the family of spiders (Tetranychidae). These include the apple red beetle (Panonychus ulmi Koch), the hawthorn beetle (Tetranychus viennensis Zacher), the brown fruit beetle (Bryobia redikorzevi Rech), the common spider (Tetranychus urticae Koch), the garden spider (Schizotetranychus pruni Oudms), the Tetranychus turkestan (Tetranychus turkestani Ug. Et Nik), was observed. As a result of the analysis of the natural cousins of the canals, 9 types of cousins were recorded. The most common of these species are phytoseyulus, nabius, orius candela, stertorous beetle, and metaseyulus entomophagous. Based on the results obtained, conclusions and recommendations are given.

Муаллифнинг исми Лавозими Ташкилот номи
1 Anorboyev A.R. qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor, direktor O‘simliklar karantini va himoyasi ilmiy-tadqiqot instituti
2 Rahmonov A.H. tayanch doktorant Toshkent davlat agrar universiteti
Ҳавола номи
1 Azimov D.A. et al. Nasekomyye Uzbekistana [Insects of Uzbekistan]. Tashkent, Fan, 1993.
2 Kosobutskiy M.I. Vertikal’noye peremeshcheniye (migratsii) pautinnogo kleshchika po kormovomu rasteniyu [Vertical movement (migration) of a spider mite on a fodder plant]. Proceedings of UzSU, Samarkand, 1959, no. 87, pp. 3-31.
3 Sulaymonov B.А., Boltaev B.S., Komilov Sh.G. Qishloq xoʼjaligi ekinlari zararkunandalari, kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari [Pests, diseases and control measures of agricultural crops]. Tashkent, 2013, p. 3.
4 Sulaymonov B.А. Oʼsimliklarni himoya qilish vositalari [Plant protection products]. Tashkent, 2018, pp. 90-91.
5 Sulaymonov B.А., Kimsanboev X.X., Jumaev R.А., Rustamov А.А., Аnorbaev А.R., Sulaymonov O.А. Oʼsimliklarni himoya qilish [Plant protection]. Tashkent, 2015, pp. 37-43.
6 Sulaymonov B.А., Kimsanboev X.X., Esanboev Sh.. Mevali bogʼ zararkunandalari va ularga qarshi biologik usulni qoʼllash asoslari [Pests of orchards and bases of application of biological methods against them]. Tashkent, 2015, pp. 112-122.
7 Xoʼjaev Sh.T. Umumiy va qishloq xoʼjalik entomologiyasi hamda uygʼunlashgan himoya qilish tizimining asoslari [Fundamentals of general and agricultural entomology and integrated protection systems]. New Edition Publishing. Tashkent, 2019, pp. 208-209.
8 Xamraev А.Sh., Nasriddinov K. Oʼsimliklarni biologik himoyalash [Biological protection of plants]. New edition. Tashkent, 2003, pp. 55-57.
9 Xamraev А.Sh., Hasanov B.А., Sulaymonov B.А., Аxmedov S.I., Kojevnikova А.G., Xolmurodov E.А. Oʼsimliklarni biologik himoya qilish [Biological protection of plants]. Tashkent, 2013, pp. 592-596.
10 Hamroev А.Sh., Hasanov B.А., Sulaymonov B.А., Kojevnikova А.G. Oʼsimliklarni biologik himoya qilish vositalari [Means of biological protection of plants]. Tashkent, 2012, pp. 152-153.
11 Yaxontov V.V. Oʼrta Osiyo qishloq xoʼjaligi zararkunandalari [Central Asian agricultural pests]. Tashkent, 1962, p. 492.
12 Rekk G.F. Opredelitel’ tetranikhovykh kleshchey [Key to tetranych mites]. Tbilisi, 1959, p. 40.
13 Shchegolev V.N. Entomologiya [Entomology]. Moscow, Graduate School, 1964, p. 279.
14 Jhansi R.B, Mohan N.J. Pest management in ornamental crops in progressive floriculture. Ed. J.S. Yadav and M.L. Chaudhary. House of Saipan Banglore, 1997, no. 26, pp. 169-181.
15 Jeppson L.R., Keifer H.H., Baker E.W.. Mites Injurious to Economic Plants. University of California Press, Berkeley, CA, 1997, 458 p.
16 Xie L., Miao H., Xiao-Yue Hong X-Y. The two-spotted spider mite Tetranychus urticae Koch and the carmine spider mite Tetranychus cinnabarinus (Boisduval) in China mixed in their Wolbachia phylogenetic tree. Zootaxa, 2006, no. 1166, pp. 33-46.
17 Zhang Z. Mites of Greenhouses. CABI Publishing Oxon, UK, 2003, 244 p.
18 Ehara S., Gotoh T. A new Tetranychus closely related to 7. viennensis Zacher (Acari Tetranychidae). International journal of acarology, 1990, no. 16 (2), pp. 55-58.
19 Hui C., Suqi L., Lilin Z., Guanglu S., Xinnian Z. The effects of the extracts from Stellera chamaejasme L. on the biological and enzyme activity of Tetranychus viennensis Zacher. Scientia Silvae Sinicae, 2003, no. 39 (1), pp. 98-102.
Кутилмоқда