130

Мақолада муаллифларнинг сейсмик тўлқин йўналишини иншоот заминидаги грунт турғунлигига таъсирини тадқиқотлашга оид назарий изланишларининг натижаси ёритилган. Тўлқин йўналиши билан грунтнинг мувозанат тезланиши орасидаги боғлиқлик грунтнинг физик ва механик хоссалари ва намлик ҳолати асосида таҳлилланиш натижасида лойиҳачилар фойдаланиши учун қулай бўлган якуний ифода таклиф этилган. Унинг ёрдамида тебранаётган грунт қатлами қаъридаги исталган нуқтада жойлашган зарранинг силжишга қарши мувозанат ҳолатини аниқлаш мумкин. Шу билан бирга таклиф этилган ифода тебранаётган зич ҳолатдаги грунт қатламининг мувозанат ҳолатини умумий шаклда акс эттиради. Ундан грунтнинг мувозанат тезланиши зарралараро ишқаланиш кучидан ташқари грунт зичлигига боғлиқ бўлган боғланиш кучи ва қатламга таъсир этувчи иншоотдан тушаётган босим таъсирини ҳам кузатиш мумкин. Таклиф этилган ифодага асосан грунтларнинг сейсмик таъсирга нисбатан турғунлиги (мувозанат тезланиши) умумий ҳолатда уларнинг мустаҳкамлик кўрсаткичлари кўпайиши билан ортиб, қатлам қалинлашган сари камаяди. Шу билан бирга сейсмик таъсир бурчагининг ортиши ҳам мувозанат тезланиши миқдорининг кўпайишига олиб келади. Мақолада таклиф этилган ифоданинг амалиётда қўлланилиши аниқ мисолда ўз тасдиғини топган.

  • Количество прочтений130
  • Дата публикации30-06-2021
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы98-104
Ўзбек

Мақолада муаллифларнинг сейсмик тўлқин йўналишини иншоот заминидаги грунт турғунлигига таъсирини тадқиқотлашга оид назарий изланишларининг натижаси ёритилган. Тўлқин йўналиши билан грунтнинг мувозанат тезланиши орасидаги боғлиқлик грунтнинг физик ва механик хоссалари ва намлик ҳолати асосида таҳлилланиш натижасида лойиҳачилар фойдаланиши учун қулай бўлган якуний ифода таклиф этилган. Унинг ёрдамида тебранаётган грунт қатлами қаъридаги исталган нуқтада жойлашган зарранинг силжишга қарши мувозанат ҳолатини аниқлаш мумкин. Шу билан бирга таклиф этилган ифода тебранаётган зич ҳолатдаги грунт қатламининг мувозанат ҳолатини умумий шаклда акс эттиради. Ундан грунтнинг мувозанат тезланиши зарралараро ишқаланиш кучидан ташқари грунт зичлигига боғлиқ бўлган боғланиш кучи ва қатламга таъсир этувчи иншоотдан тушаётган босим таъсирини ҳам кузатиш мумкин. Таклиф этилган ифодага асосан грунтларнинг сейсмик таъсирга нисбатан турғунлиги (мувозанат тезланиши) умумий ҳолатда уларнинг мустаҳкамлик кўрсаткичлари кўпайиши билан ортиб, қатлам қалинлашган сари камаяди. Шу билан бирга сейсмик таъсир бурчагининг ортиши ҳам мувозанат тезланиши миқдорининг кўпайишига олиб келади. Мақолада таклиф этилган ифоданинг амалиётда қўлланилиши аниқ мисолда ўз тасдиғини топган.

Русский

В статье излагаются теоретические изыскания авторов по вопросу влияния направлений сейсмических волн на устойчивость грунтов оснований сооружений. В результате исследования взаимодействия направлений волн и критического ускорения грунта с учетом физико-механических свойств и состояния влажности породы предложена формула, удобная для проектировщиков и строителей. С ее помощью можно определить устойчивое состояние частицы грунта против сдвига, находящейся в любой точке грунтового массива. Вместе с тем предложенная формула также позволяет в общем виде оценить условия предельного состояния колеблющейся грунтовой толщи. В соответствии с ней можно проследить зависимость критического ускорения грунта, кроме сил трения между частицами, и от сил сцепления и давления от нагрузки, действующих на грунт. При этом сейсмическая устойчивость толщи в общем случае возрастает с увеличением прочности грунта и уменьшается по мере увеличения грунтовой толщи. В качестве подтверждения этого в работе показан пример решения конкретной задачи.

English

The article presents the theoretical research of the authors, into the impacts of directions of seismic waves on the stability of the soil base structures. The study into the interaction of wave directions and critical acceleration of the soil, at an account of physical and mechanical properties and levels of moisture of the soil, has proposed a formula that is believed to be good for designers and builders. It can be used to determine the stable state of a soil particle against shear located at any point of the soil mass. At the same time, the proposed formula also allows us to generally assess the conditions of the limit state of the fluctuating soil layer. The formula helps to trace the dependence of the critical acceleration of the soil, in addition to the friction forces between the particles, and on the adhesion forces and pressure from the load acting on the soil. In this case, the seismic stability of the thickness, in general, rises with increasing soil strength and falls with increasing soil thickness. To prove this, the paper shows an example of solving a specific problem.

Имя автора Должность Наименование организации
1 Rasulov X.Z. texnika fanlari doktori, professor Toshkent arxitektura qurilish istituti
2 Babajanov M.B. doktorant Toshkent arxitektura qurilish istituti
Название ссылки
1 Yuriy Nikolayev. Okolo 2 mln chiliysev ostalis bez krova, povrejdeno 1,5 mln.domov. RUA Novosti (28.02.2010). [About 2 million Chilians were left homeless and 1,5 million homes were damaged]. RIA NOVOSTI (28.02.2010).
2 Grigoryan A.A. O bezopasnosti stroitelstva na glinistix gruntax po I-mu predelnomu sostoyaniyu. [Construction safety, the clay soils of the 1st limit state]. J. Foundations, foundations and soil mechanics, Moscow, 2006, no. 5, pp. 24-27.
3 Osipov V.I. Dinamicheskiye razjijeniye vodonasishennix gruntov: priroda I faktori ego opredelyayushiye. [Dynamic liquefaction of saturated soils: nature and factors of its definition]. Moscow, Moscow state University, 1988, no. 2, pp. 3-32.
4 Zehniev F.F., Axmedov D.D. Geotexnicheskiye problemi stroitelstva v slojnix injenernogeologicheskix usloviyax Tadjikistana i putiix resheniya. // Trudi III-go Sentralno-Aziatskogo Mejdunarodnogo geotexnicheskogo simpoziuma. [Geotechnical problems of construction in difficult geotechnical conditions of Tajikistan and their solutions]. Proceedings of the III Central Asian International Geotechnical Symposium, Dushanbe, 2005, pp. 174-179.
5 Rsulov X.Z., Artikbayev D.J. Seysmoustoychivaya krutizna otkosnix soorujeniy. [Earthquakeresistant steepness of slope structures]. Tashkent, Publishing house “Fan” ANRUz., 2020, 143 p.
6 Ilichev V.A., Musaelyan A.A. I dr. Sposob vozvedeniya osnovaniya v seysmicheskix rayonax. Spravochnik proektirovshika. [Method of foundation construction in seismic areas. Handbook of the designer]. Moscow, Stroyizdat, 1985, 298 p.
7 Rashidov T.R. Perspektiviy razvitiya problem seysmodinamiki podzemnix soorujeniy. Materialiy Respublikanskoy nauchno-prakticheskoy konferensii. [Prospects for the development of problems of seismodynamics of underground structures]. Materials of the Republican Scientific and Practical conference, Tashkent, TASI, 16-17 April 2018, p. 20-27.
8 Kapylova G.N. Seysmogidrogeologicheskiye effekty silneyshix zemletryaseniy. [Seismohydrogeological effects of the strongest earthquakes]. Available at: https: //kcs.dvo.ru.
9 Petrashen G.I. Rasprostranenie seysmicheskix volnovix poley v sloistix sredax. Chast I II. Zapiski nauchnix seminarov POMI. [Propagation of seismic wave fields in layered media]. Part I II, Notes of scientific seminars of the PMI, 273-274, St. Petersburg: Department of Mathematics of the Institute, Steklova RAS, 2001, p. 297-300.
10 Abramova T.T., Абрамова Т.Т., Voznesensky E.A. Sovremenniye metody upravleniya svoystami gruntov na uchastke vysokix dinamicheskix nagruzok. [Modern methods of controlling the properties of soils on the site of high dynamic loads]. J. Geotechnika, 2015, no. 4. pp. 6-25.
11 Tuichieva M.A., Juraev A. Problemy seysmostoykogo stroitelstva dlya induvidualnix zastroyshikov na territorii Uzbekistana. Trudy i tezisy Respublikanskoy nauchno-prakticheskoy Konferensii. [Problems of earthquake-resistant construction for individual developers on the territory of Uzbekistan]. Proceedings and theses of the Republican Scientific and Practical Conference, Tashkent, Institute of Seismology ANRUz, 2015, pp. 39-41.
12 Kapylova G.N. Seysmogidrogeologicheskie effekty silneyshix zemletryaseniy. [Seismohydrogeological effects of the strongest earthquakes]. Available at: https: //kcs.dvo.ru.
13 Rasulov R.Kh. Deptlocation of the foundations in seismic areas. J. European Science Review, March-April, 2016, pp. 293-294.
14 Stavnicer L.R. Sejsmostojkost’ osnovanij i fundamentov [Earthquake resistance of bases and foundations]. Moscow, Publishing house of the Association of building universities, 2010, 448 p.
15 Ishihara K. Povedenie gruntov pri zemletrjasenijah [Behavior of soils during earthquakes. (Translated from English under license from the publishing house «Oxford University Press» under the editorship of prof. Fadeev AB)]. St. Petersburg, 2006, 383 p.
16 Rasulov H.Z. Sejsmoprochnost’ i sejsmoprosadka lessovyh gruntov [Seismic strength and seismic subsidence of loess soils].Tashkent, Publishing house «Fan» of the Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan, 2020, 335 p.
17 Kac A.Z. O sejsmicheskih osnovah metodiki sejsmicheskogo mikrorajonirovanija [On the seismic foundations of the seismic microzoning technique]. Bull. Seismic Council., 1960, no. 8.
18 Medvedev S.V. Inzhenernaja sejsmologija [Engineering seismology]. Moscow, Stroyizdat, 1962, 284 p.
19 KMK 2.01.03-96. Stroitel’stvo v sejsmicheskih rajonah. Normy proektirovanija [Construction in seismic regions. Design standards]. Tashkent, 1996, 51 p.
20 KМK 2.02.01-98. Osnovaniya i fundamenty. Osnovy proektirovaniya. [Foundations of buildings and structures. Design standards]. Tashkent, 1998, 40 p.
В ожидании