Темурийлар давридаги ақида ва калом илмлари ривожининг ўзига хос жиҳати шундаки, бу пайтга келиб, янги мавзуларда алоҳида мустақил фундаментал асарлар ёзилишидан кўра, асосан, ақида ва калом илмига оид аввалги классик асарларга ёзилган шарҳ ва ҳошиялар аксарни ташкил этади. Аҳли суннанинг мотуридия ёки ашъария йўналишида ёзилган асарларга ҳам аниқлик киритишда мотуридия ва ашъария ўртасида мавжуд айрим ўзига хосликлар асосий мезон бўлиши мумкин. Мазкур фарқлар айрим манбаларда турлича, учтадан олтмиштагача баён қилинган бўлса-да, улар асосан, зоҳирий-иборавий хусусиятга эга эканлиги кўпчилик соҳа тадқиқотчиларига маълум. Фарқларнинг изоҳига бағишланган 10 дан ортиқ алоҳида асарлар ҳам таълиф этилган. Мақолада темурийлар даврида калом илмининг ривожи нисбатан барқарор ва турғун кечиб, кескин ўзгаришлар бўлмагани, мовароуннаҳрлик олимларнинг 23 нафари калом илми билан шуғулланиб, каломга оид асар ёзгани, улар асосан, шарҳлардан иборат бўлиб, бу эса, ушбу даврга хос хусусият экани таҳлил қилинган.
Темурийлар давридаги ақида ва калом илмлари ривожининг ўзига хос жиҳати шундаки, бу пайтга келиб, янги мавзуларда алоҳида мустақил фундаментал асарлар ёзилишидан кўра, асосан, ақида ва калом илмига оид аввалги классик асарларга ёзилган шарҳ ва ҳошиялар аксарни ташкил этади. Аҳли суннанинг мотуридия ёки ашъария йўналишида ёзилган асарларга ҳам аниқлик киритишда мотуридия ва ашъария ўртасида мавжуд айрим ўзига хосликлар асосий мезон бўлиши мумкин. Мазкур фарқлар айрим манбаларда турлича, учтадан олтмиштагача баён қилинган бўлса-да, улар асосан, зоҳирий-иборавий хусусиятга эга эканлиги кўпчилик соҳа тадқиқотчиларига маълум. Фарқларнинг изоҳига бағишланган 10 дан ортиқ алоҳида асарлар ҳам таълиф этилган. Мақолада темурийлар даврида калом илмининг ривожи нисбатан барқарор ва турғун кечиб, кескин ўзгаришлар бўлмагани, мовароуннаҳрлик олимларнинг 23 нафари калом илми билан шуғулланиб, каломга оид асар ёзгани, улар асосан, шарҳлардан иборат бўлиб, бу эса, ушбу даврга хос хусусият экани таҳлил қилинган.
| № | Имя автора | Должность | Наименование организации |
|---|---|---|---|
| 1 | Jakhongir T.. | Dean of the Faculty of Islamic Studies of the International Islamic Academy of Uzbekistan | Rector of the International Islamic Academy of Uzbekistan, Doctor of Political Sciences, Professor |
| № | Название ссылки |
|---|---|
| 1 | 1. Афифий А. Али Қушчининг “Унқуд аз-завоҳир фис-сарф” асари муқаддимаси. Дор кутуб ал-мисрия. – Қоҳира. 2001. 2. Рудольф У. Мотуридий ва Самарқанд суннийлик илоҳиёти. – Т.: Имом ал-Бухорий халқаро жамғармаси, 2002. 65 ISSN 2181-1881 E-ISSN 2181-189X The Maturidiyya (1/2022) 3. Абу Мансур Мотуридий. Китоб ат-тавҳид. – Истанбул: Дору-л-Иршод, 2001. 4. Камолуддин Муҳаммад ибн Абдулвоҳид Сивосий Ҳанафий. Ал-Мусаярот. – Қоҳира: ал-Мактаба ал-Маҳмудия ат-тижоия, 1929. 5. Исомуддин Аҳмад Тошкўпризода. Мифтоҳ ас-саода. – Истанбул: Дор ал-Фатҳ, 2009. 6. Тожуддин Абдулваҳҳоб ибн Али Субкий. Ал-Қасида ан-нуния // Табақот аш-шофиия алкубро. – Истанбул: Дор ал-Фатҳ, 2009. 7. Имоми Аъзам Абу Ҳанифа. Ал-Фиқҳ ал-акбар (Тадқиқот, матн, илмий изоҳлар) / Таржимон, нашрга тайёрловчи: Ҳамидуллоҳ Аминов. – Тошкент: “Ўзбекистон халқаро ислом академияси” нашриётматбаа бирлашмаси, 2021. 8. Акмалуддин Бобартий. Шарҳ ал-Васият. – Истанбул: Дор ал-Фатҳ, 2009. 9. Акмалуддин Бобиртий. Шарҳ Ақида аҳл ас-Суннат вал-жамоат. – Кувайт: Визорат ал-авқоф, 1989. 10. Котиб Чалабий. Кашф аз-зунун. – Истанбул: “Маориф” матбааси, 1941. Ж. 2. 11. Hafidh-Uldin Abulbarakat Abd-Ullah al-Nasafi. Pillar of the Creed of the Sunnites. Editor: William Cureton. – London: The Society for the Publication of Oriental texts, 1843. 12. Baltacι, Cahid. XV–XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. I-II. 2. Baskı. – İstanbul: Ulus Matbaası, 2005. 13. Муминов А.К. Научное наследие ханафитских ученых Центральной Азии и Казахстана: Монография. – Астана. 2018. 14. Gilliot C. Theology // History of civilization of Central Asia. – Quetigny: Imprimerie darantiere, 2000. – Vol. IV. 15. У.Полванов. Саъдуддин Тафтазонийнинг темурийлар даври мотуридия таълимоти ривожига қўшган ҳиссаси. Тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация.– Тошкент: Ўзбекистон халқаро ислом академияси, 2020. 16. Валийуддин Абдурраҳмон ибн Муҳаммад Хадрамий. Муқаддима Ибн Халдун (732/1332–808/1406). – Дамашқ: Дор Яъруб, 2004. Ж. 2. 17. Иззуддин Абулҳасан Али ибн Муҳаммад ибн Муҳаммад Шайбоний. Ал-Камил фи ат-тарих. – Байрут: Дор ал-китаб ал-арабий, 2012. Ж. 10. 18. Абдулқодир Қураший. Ал-Жавоҳир ал-музия.- Байрут: Дор ал-китаб ал-арабий, 2012. 19. Хайруддин Зириклий. Ал-Аълом. – Байрут: Дор алкитаб ал-арабий, 2012. 20. Ҳожи Халифа. Кашф аз-зунун. – Байрут: Дор алкитаб ал-арабий, 2012. 21. Муҳаммад Заҳабий. Сияр аълом ан-нубало. – Байрут: Дор ал-китаб ал-арабий, 2011. 22. Зайнуддин Қосим ибн Қутлубуғо. Тож ат-тарожим. – Байрут: Дор ал-китаб ал-арабий, 2015. 23. Муҳаммад Абдулҳай Лакнавий. Ал-Фавоид албаҳия. – Байрут: Дор ал-китаб ал-арабий, 2014. 24. Исмоил Пошо Бағдодий. Ҳадиййа ал-орифин. – Байрут: Дор ал-китаб ал-арабий, 2013. 25. Öztuna Y. Osmanlı devleti tarihi. – İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1986. C. 2. 26. A’goston G., Masters B. Encyclopedia of the Ottoman Empire. – New York: Facts on File, 2008. 27. Madelung W. Al-Taftāzānī // Encyclopaedia of Islam (Second Edition). – Quetigny: Imprimerie darantiere, 2000. – Vol. IV. 28. Абулҳасанот Муҳаммад Адулҳай Ҳиндий Лакнавий. Ан-Нофиъ ал-кабир. – Карачи: Идорат ал-Қуръон ва ал-улум ал-исламия, 1990. 29. Шамсуддин Аҳмад ибн Мусо Хаёлий. Ҳошия ало шарҳ ал-Ақоид ан-насафия /Таҳқиқ муаллифи: Муҳаммад ал-Аъззазий. – Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия, 2017. 30. Саъдуддин Тафтазоний. Шарҳ ал-Мақосид. – Байрут: Олам ал-кутуб, 1998. Ж. 5 31. Садрушшариъа Убайдуллоҳ ибн Масъуд Бухорий Ҳанафий. Шарҳ Таъдил ал-улум. – Лейпциг: Лейпциг университети кутубхонаси фонди. Қўлёзма. – № 043. 32. Абдулҳусайн Навотий. Рижоли китоб ҳабиб ас-сияр. – Байрут: Дор ал-китаб ал-арабий, 2016. 33. Алоуддин Муҳаммад ибн Муҳаммад Бухорий Ҳанафий. Рисола фи ал-эътиқод. – Қувайт: Дор ад-диё ли-н-нашр ва-т-тавзиъ, 2012. |