117

Мақолада дарё оқизиқларининг ирригацион каналларда механик ва кимёвий таркиби миқдори таҳлил қилинган. Сув ресурсларининг таркибий қисми бўлган дарё оқизиқларининг дарё ўзани, канал, гидротехник иншоотлар ва экин майдонларидаги ҳаракати табиатдаги глобал айланишларнинг бир тури ҳисобланади. Гидрологик тадқиқотлар бўйича фақат Амударё ўзанининг ўзида йил давомида жуда катта миқдорда оқизиқлар ҳаракати кузатилади. Ўзбекистонда фойдаланилаётган ирригацион каналлар мониторингига кўра, кўпгина иншоотлар оптимал режимда самарали ва хавфсиз ишлаши учун дарё оқизиқларининг илмий асосланган бошқариш ҳамда улардан самарали фойдаланиш услуби ва технологиялари талаб этилади. Уларнинг етишмаслиги эса салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Бу масалаларнинг самарали ечимини топиш тадқиқот мақсади этиб белгиланган. Табиий дала шароитида ўтказилган тажрибалар асосида дарё оқизиқларининг механик ва кимёвий таркибининг канал узунлиги бўйича тақсимоти тадқиқоти асосида хулосалар берилган.

  • Количество прочтений24
  • Дата публикации21-09-2022
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы13-19
Ўзбек

Мақолада дарё оқизиқларининг ирригацион каналларда механик ва кимёвий таркиби миқдори таҳлил қилинган. Сув ресурсларининг таркибий қисми бўлган дарё оқизиқларининг дарё ўзани, канал, гидротехник иншоотлар ва экин майдонларидаги ҳаракати табиатдаги глобал айланишларнинг бир тури ҳисобланади. Гидрологик тадқиқотлар бўйича фақат Амударё ўзанининг ўзида йил давомида жуда катта миқдорда оқизиқлар ҳаракати кузатилади. Ўзбекистонда фойдаланилаётган ирригацион каналлар мониторингига кўра, кўпгина иншоотлар оптимал режимда самарали ва хавфсиз ишлаши учун дарё оқизиқларининг илмий асосланган бошқариш ҳамда улардан самарали фойдаланиш услуби ва технологиялари талаб этилади. Уларнинг етишмаслиги эса салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Бу масалаларнинг самарали ечимини топиш тадқиқот мақсади этиб белгиланган. Табиий дала шароитида ўтказилган тажрибалар асосида дарё оқизиқларининг механик ва кимёвий таркибининг канал узунлиги бўйича тақсимоти тадқиқоти асосида хулосалар берилган.

Русский

Статья посвящена анализу механического и химического состава осадков речных отложений в оросительных каналах. Движение речных стоков, являющихся составной частью водных ресурсов, в русле реки, гидротехнических сооружений и на обрабатываемых землях является своеобразным глобальным круговоротом в природе. По гидрологическим исследованиям только в самом русле Амударьи можно наблюдать движение огромного количества стоков в течение всего года. Из мониторинга ирригационных каналов, используемых в Узбекистане, известно, что на эффективную и безопасную работу многих сооружений в оптимальном режиме, научно обоснованное управление и эффективное использование речных стоков негативно влияет отсутствие методов и технологий, поэтому необходимо эффективное решение этого вопроса. В ходе экспериментов, проведенных в естественных полевых условиях, были сделаны выводы на основании изучения механического и химического состава речных отложений по длине канала.

English

The article is devoted to the analysis of mechanical and chemical composition of river sediments in irrigation canals. Movement of river drains, which constitute an integral part of water resources, in the riverbed, hydraulic structures and on cultivated lands, forms a sort of a global cycle in nature. According to hydrological studies, only in the very bed of Amu Darya, it is possible to observe movement of a huge amount of runoff throughout the year. From the monitoring of irrigation channels used in Uzbekistan, it is known that for efficient and safe operation of many structures in an optimal mode, scientifically sound management and efficient use of river flows negatively affect the lack of methods and technologies, as well as effective solution of these issues does. Experiments conducted in natural field conditions helped to draw conclusions based on the study of mechanical and chemical compositions of river sediments along the length of canals.

Название ссылки
1 Arifjanov A., Rakhimov K., Abduraimova D., Akmalov S. Transportation of river sediments in cylindrical pipeline. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 2019, vol. 403.
2 Walling D.E. The sediment delivery problem. Hydrol, 1983, vol. 65, pp. 209–237.
3 Samiyev L., Ibragimova Z.,Allayorov D., Babajanov F. Influence of operation mode on hydraulic parameters of the mainchannel. Journal of Irrigation and Melioration, 2019, vol. 16.
4 Arifjanov A., Fatkhullaev A. Natural studies for forming stable channel sections. Journal of Physics: Conference Series, 2020, vol. 1425.
5 Arifjanov A., Samiev L., Akmalov S. Dependence of fractional structure of river sediments on chemical composition. Int. J. Innov. Technol. Explor. Eng., 2019, no. 9, pp. 2646–2649.
6 Samiyev L.N., Allayorov D.Sh., Atakulov D.E., Babajanov F.K. The influence of sedimentation reservoir on hydraulic parameters of irrigation canals. Proceedings of the International Scientific Conference Construction Mechanics, Hydraulics and Water Resources Engineering, Tashkent, vol. 883, 2020, April, p. 161842. DOI: 10.1088/1757-899X/883/1/012031.
7 Arifjanov A.M., Juraev Sh.Sh., Samiyev L.N., Ibragimova Z.I., Babajanov F.K. Determination of filtration strength and initial filtration gradient in soil constructions. Jour of Adv. Research in Dynamical & Control Systems, 2020, vol. 12, spec. iss., no. 04. DOI: 10.5373/JARDCS/V12SP4/20201672.
8 Babajanov F.K., Atakulov D.E. Evaluation of the hydraulic and morfometric connections of the riverbed with using. Proceedings of the IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 2020, July, vol. 869, p. 161681. DOI: 10.1088/1757-899X/869/4/042028.
9 Jurík Ľ., Zeleňáková M., Kaletová T., Arifjanov A. Small water reservoirs: sources of water for irrigation. 2019, vol. 69.
10 Latipov K.Sh., Arifzhanov A.M. Voprosy dvizheniya vzvesenesushchego potoka v ruslakh [Questions of the movement of the weight-bearing flow in the channels]. Tashkent, Mekhnat, 1994, 110 p.
11 Nastavleniye gidrometeorologicheskim stantsiyam i postam [Instructions for hydrometeorological stations and posts]. Leningrad, Gidrometeoizdat, 1978, 383 p.
12 Samiev L.N. Oqimdagi oqiziq zarrachalarini fraksiyalar bo‘yicha boshqarishning ahamiyati [Importance of fractional control of fluid particles in the stream]. Agro ilm – Agro Science, Tashkent, 2021, iss. 2.
13 Kaletova T., Arifjanov A.M., Samiev L.N., Babajanov F.K. Importance of river sediments in soil fertility. Journal of Water and Land Development, 2022, no. 52 (I–III), pp. 21–26. DOI: 10.24425/ jwld.2021.139939.
14 Arifjanov A.M., Apakxujaeva T.U., Hoshimov S.N. Suv omborida loyqa bosish jarayoni tahlili [Analysis of the turbidity process in the reservoir]. NamMTI ilmiy texnika jurnali – Science and Technology Magazine of the Namangan Institute of Engineering and Technology, Namangan, 2020, spec. iss., no. 1, pp. 281–287.
15 Schleiss A.J., Franca M.J., Juez C., De Cesare G. Reservoir sedimentation. Journal of Hydraulic Research, 2016, vol. 54 (6), pp. 595–614.
16 Jurík Ľ., Zeleňáková M., Kaletová T., Arifjanov A. Small water reservoirs: sources of water for irrigation. The handbook of environmental Chemistry, 2019, vol. 69, pp. 115–131.
17 Jurayev J.Sh. Determination of water permeability of local ground in field conditions. Indo-Asian Journal of Multidisciplinary Research, 2019, vol. 5 (1), pp. 1592-1596.
18 Merina N.R., Sashikkumar M., Rizvana N., Adlin R. Sedimentation study in a reservoir using remote sensing technique. Applied Ecology and Environmental Research, 2016, vol. 14 (4), pp. 296–304.
19 Arifjanov A., Samiev L., Akmalov Sh. Dependence of fractional structure of river sediments on chemical composition. International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE), 2019, November, vol. 9, iss. 1. ISSN: 2278-3075.
В ожидании