23

Muhofaza qilish va barqaror rivojlanish o‘rtasidagi muvozanatga asos bo‘lgan ekoturizm masalasi 1980-yillarning oxiridan beri ilmiy muhokamalarning markazida bo‘lib,so‘nggi yillarda ushbu bahs-munozaralarda ekoturizm konsepsiyasi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ekoturizm tabiiy hududlarda amalga oshiriladigan, mahalliy jamoalarni qo‘llab-quvvatlaydigan va bilim olish jarayonini o‘z ichiga olgan turizm shakli sifatida ta’riflanadi, hamda ushbu turizm shakli muhofaza qilish va barqaror rivojlanish o‘rtasidagi bog‘liqlikni mustahkamlovchi ideal mexanizm sifatida qaralsa-da, amaliyotda muayyan muammolarga duch keladi.
Ushbu maqola ekoturizmni barqaror rivojlanish dasturi orqali rivojlantirishga asos bo‘lgan davlat Italiya va uning Monviso transchegaraviy biosferea qo‘riqxonasi tajribasi tahliliga qaratilgan. Barqaror rivojlanish dasturiga ko‘ra, ya’nikim ijtimoiy, iqtisodiy, ekologik unsurlar bilan bir qatorda ta’limiy unsurni qo‘llagan holda hududdagi ekoturistik destinatsiyalarni barqaror rivojlantirish imkoniyati chuqur o‘rganilgan.
Italiyadagi Monviso transchegaraviy biosfera qo‘riqxonasi (MBR) 2013-yilda YUNESKO tomonidan biosfera qo‘riqxonasi sifatida tan olingan bo‘lib, 2015-yilda Yevropa Barqaror Turizm Xartiyasiga (ECTS) qo‘shilgan. Ushbu maqola Monviso tajribasi misolida ekoturizmning ta’lim vositasi sifatidagi roli, muammolari va O‘zbekiston qo‘riqxonalari uchun qo‘llash imkoniyatlarini tahlil qilishga qaratilgan.

  • Название журналаRaqamli iqtisodiyot
  • Номер выпуска10-son
  • Количество просмотров 23
  • Количество прочтений 23
  • Дата публикации 08-01-2025
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы759-774
Ўзбек

Muhofaza qilish va barqaror rivojlanish o‘rtasidagi muvozanatga asos bo‘lgan ekoturizm masalasi 1980-yillarning oxiridan beri ilmiy muhokamalarning markazida bo‘lib,so‘nggi yillarda ushbu bahs-munozaralarda ekoturizm konsepsiyasi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ekoturizm tabiiy hududlarda amalga oshiriladigan, mahalliy jamoalarni qo‘llab-quvvatlaydigan va bilim olish jarayonini o‘z ichiga olgan turizm shakli sifatida ta’riflanadi, hamda ushbu turizm shakli muhofaza qilish va barqaror rivojlanish o‘rtasidagi bog‘liqlikni mustahkamlovchi ideal mexanizm sifatida qaralsa-da, amaliyotda muayyan muammolarga duch keladi.
Ushbu maqola ekoturizmni barqaror rivojlanish dasturi orqali rivojlantirishga asos bo‘lgan davlat Italiya va uning Monviso transchegaraviy biosferea qo‘riqxonasi tajribasi tahliliga qaratilgan. Barqaror rivojlanish dasturiga ko‘ra, ya’nikim ijtimoiy, iqtisodiy, ekologik unsurlar bilan bir qatorda ta’limiy unsurni qo‘llagan holda hududdagi ekoturistik destinatsiyalarni barqaror rivojlantirish imkoniyati chuqur o‘rganilgan.
Italiyadagi Monviso transchegaraviy biosfera qo‘riqxonasi (MBR) 2013-yilda YUNESKO tomonidan biosfera qo‘riqxonasi sifatida tan olingan bo‘lib, 2015-yilda Yevropa Barqaror Turizm Xartiyasiga (ECTS) qo‘shilgan. Ushbu maqola Monviso tajribasi misolida ekoturizmning ta’lim vositasi sifatidagi roli, muammolari va O‘zbekiston qo‘riqxonalari uchun qo‘llash imkoniyatlarini tahlil qilishga qaratilgan.

№ Имя автора Должность Наименование организации
1 Xayrullayeva N.N. o‘qituvchisi Buxoro davlat universiteti, Turizm va mehmonxona xo‘jaligi kafedrasi
№ Название ссылки
1 Beery, T., & Jonsson, K. I. (2015). Atrof-muhit ta’limi va munosabatlari: Affektiv bog‘liqlik va ekologik savodxonlik roliga urg‘u. Xalqaro atrof-muhit va ilmiy ta’lim jurnali, 10(9), 141-156.
2 Buckley, R., Pickering, C., & Weaver, D. (2003). Tabiatga asoslangan turizm, atrof-muhit va yer boshqaruvi. CABI Publishing.
3 Birlashgan Millatlar Tashkiloti Atrof-muhit va Rivojlanish bo‘yicha Jahon Komissiyasi (1987). Bizning umumiy kelajagimiz. Oksford: Oxford University Press.
4 Ceballos-Lascurain, H. (1987). Ekoturizmning kelajagi. Mexico Journal, 1(4), 13-14.
5 Chiutsi, S., Mukoroverwa, M., Karigambe, P., & Mudzengi, B. K. (2011). Janubiy Afrikada ekoturizm nazariyasi va amaliyoti. Mehmonxona boshqaruvi va turizm jurnali, 2(2), 14-21.
6 Coetzer, K. L., Witkowski, E. T., & Erasmus, B. F. (2013). Biosfera rezervatlarini global ko‘rib chiqish: samarali muhofaza chorasi yoki byurokratik yorliq? Biologik sharhlar, 88(2), 565-582.
7 Global Rivojlanish Tadqiqot Markazi (n.d.). Ekoturizm va barqaror turizm. http://www.gdrc.org.
8 Hearne, R. R., & Santos, C. A. (2005). Gvatemaladagi Maya Biosfera Rezervatida ekoturizm rivojlanishiga sayyohlar va mahalliy aholining munosabati. Atrof-muhit, rivojlanish va barqarorlik, 7(3), 303-318.
9 ISTAT (2022). Italiya Milliy Statistika Instituti - Turizm va atrof-muhit bo‘yicha hisobot.
10 Jacobson, S. K., & Robles, R. (1992). Ekoturizm, barqaror rivojlanish va muhofaza ta’limi: Belizda turistik yo‘riqchilar tayyorlash dasturining ishlab chiqilishi. Atrof-muhit boshqaruvi, 16(5), 701-713.
11 Kilichov, M. (2024). The silk road heritage enhancement for local sustainable tourism development in Bukhara (Uzbekistan). Analysis and diagnosis about the current situation (Doctoral dissertation, Universitat Politècnica de València).
12 Киличов, М. Х. (2017). Особенности экологического туризма и экологические ресурсы. In СОВРЕМЕННОЕ ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ ПРИРОДНОЙ СРЕДЫ И НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ РАЦИОНАЛЬНОГО ПРИРОДОПОЛЬЗОВАНИЯ (pp. 182-185).
13 Maikhuri, R. K., Rana, U., Rao, K. S., Nautiyal, S., & Saxena, K. G. (2000). Nanda Devi biosfera rezervati himoya hududlarida ekoturizmni rivojlantirish: Aholi va siyosat o‘rtasidagi nizolarni hal qilish imkoniyati. Barqaror rivojlanish va dunyo ekologiyasi bo‘yicha xalqaro jurnal, 7(4), 333-342.
14 Mondino, E., & Beery, T. (2018). Ekoturizm barqaror rivojlanish uchun o‘rganish vositasi sifatida: Monviso Transchegaraviy Biosfera Rezervati, Italiya misolida. Ekoturizm jurnali, 18(2), 107–121. https://doi.org/10.1080/14724049.2018.1462371.
15 Monviso Piemonte. (2013). Monviso Transchegaraviy Biosfera Rezervati. http://www.parcomonviso.eu.
16 Nguyen, N. C., Bosch, O. J., & Maani, K. E. (2011). Biosfera rezervatlarida barqaror rivojlanish uchun “o‘rganish laboratoriyalarini” yaratish: Tizimiy fikrlash yondashuvi. Tizim tadqiqotlari va xulq-atvor fanlari, 28(1), 51-62.
17 Schliep, R., & Stoll-Kleemann, S. (2010). Markaziy Yevropadagi biosfera rezervatlarining boshqaruvini baholash. Yer foydalanish siyosati, 27(3), 917-927.
18 Schultz, L., Duit, A., & Folke, C. (2011). Biosfera rezervatlarining jahon tarmog‘ida ishtirok, moslashuvchan boshqaruv va boshqaruv samaradorligi. Jahon rivojlanishi, 39(4), 662-671.
19 UNESCO (2013). Inson va biosfera dasturi: Biosfera rezervatlari uchun yo‘riqnoma va mezonlar. https://www.unesco.org.
20 UNESCO (2016). Biosfera rezervatlari: Barqaror rivojlanish uchun o‘rganish joylari. Parij: UNESCO Press.
21 WWF (n.d.). Ekoturizm va tabiatni muhofaza qilish. https://www.wwf.org.
22 Xalqaro Ekoturizm Jamiyati (2015). Ekoturizm nima? https://ecotourism.org.
23 Yuan, M., Dai, Z., & Wang, N. (2008). Xitoyda biosfera rezervatlari barqaror rivojlanish uchun o‘rganish joylari sifatida. Ambio, 37(4), 305-309.
24 https://environment.ec.europa.eu/topics/circular-economy/eu-ecolabel/eu-ecolabel-tourist-accommodation_en
25 https://www.precedenceresearch.com/ecotourism-market
26 https://www.unwto.org/tourism4sdgs
В ожидании