20

Ushbu maqolada “Olmaliq KMK” AJ kon-metallurgiya majmuasida platinoidlar ishlab chiqarishidan hosil bo‘lgan texnogen chiqindilardan palladiy va platinani ajratib olishning laboratoriya asosidagi kompleks texnologiyasi tadqiq etildi. Jarayon zanjiri quyidagicha optimallashtirildi: tiokarbamid eritmasi bilan Pd-kompleksni cho‘ktirish (70–90 g/l, 25–30 daq, E=94–96%), cho‘kmani 550–600°C da termik parchalatish, so‘ng shoh arog‘ida eritish (100 g mahsulotga ~2 l, 1–2 soat). Eritmadan platinani selektiv cho‘ktirish uchun NH4Cl qo‘llanildi ((NH4)2[PtCl6]), palladiy esa eritmada saqlanib qoldi. Pd-eritmasi ammiak bilan [Pd(NH3)4]Cl2 ko‘rinishiga o‘tkazilib, HCl muhitida XPZ – [Pd(NH3)2Cl2] cho‘kmaga aylantirildi; yakunda gidrazin (zaruratda chumoli kislota) bilan metall Pd gacha qaytarildi. Taklif etilgan oqim sxemasi 17 ta operatsiyadan iborat bo‘lib, umumiy davomiylik 24–26 soatni tashkil etdi; palladiy ajralish darajasi 55% dan 84% gacha oshirildi, yakuniy Pd kukuni tozaligi 99,5–99,94% ga yetdi. Texnologiya reagent sarfi va energiya iste’moli bo‘yicha iqtisodiy samarali hamda chiqindi maydonlaridagi ekologik yukni kamaytirishga xizmat qiladi.

  • Количество прочтений 20
  • Дата публикации 28-09-2025
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы48-54
Ўзбек

Ushbu maqolada “Olmaliq KMK” AJ kon-metallurgiya majmuasida platinoidlar ishlab chiqarishidan hosil bo‘lgan texnogen chiqindilardan palladiy va platinani ajratib olishning laboratoriya asosidagi kompleks texnologiyasi tadqiq etildi. Jarayon zanjiri quyidagicha optimallashtirildi: tiokarbamid eritmasi bilan Pd-kompleksni cho‘ktirish (70–90 g/l, 25–30 daq, E=94–96%), cho‘kmani 550–600°C da termik parchalatish, so‘ng shoh arog‘ida eritish (100 g mahsulotga ~2 l, 1–2 soat). Eritmadan platinani selektiv cho‘ktirish uchun NH4Cl qo‘llanildi ((NH4)2[PtCl6]), palladiy esa eritmada saqlanib qoldi. Pd-eritmasi ammiak bilan [Pd(NH3)4]Cl2 ko‘rinishiga o‘tkazilib, HCl muhitida XPZ – [Pd(NH3)2Cl2] cho‘kmaga aylantirildi; yakunda gidrazin (zaruratda chumoli kislota) bilan metall Pd gacha qaytarildi. Taklif etilgan oqim sxemasi 17 ta operatsiyadan iborat bo‘lib, umumiy davomiylik 24–26 soatni tashkil etdi; palladiy ajralish darajasi 55% dan 84% gacha oshirildi, yakuniy Pd kukuni tozaligi 99,5–99,94% ga yetdi. Texnologiya reagent sarfi va energiya iste’moli bo‘yicha iqtisodiy samarali hamda chiqindi maydonlaridagi ekologik yukni kamaytirishga xizmat qiladi.

Русский

В статье исследована лабораторно-технологическая схема извлечения палладия и платины из техногенных отходов, образующихся в условиях АО «Алмалыкский ГМК». Последовательность операций оптимизирована: осаждение палладиевого комплекса тиокарбамидом (70–90 г/л, 25–30 мин, E=94–96%), термическое разложение осадка при 550–600°С, последующее выщелачивание «царской водкой» (≈2 л на 100 г продукта, 1–2 ч). Платина селективно осаждается хлоридом аммония в виде (NH₄)₂[PtCl₆], палладий остается в растворе, затем переводится в аммиачный комплекс [Pd(NH₃)₄]Cl₂ и осаждается как ХПЗ-комплекс [Pd(NH₃)₂Cl₂]; завершающая стадия — восстановление гидразином (при необходимости муравьиной кислотой) до металлического Pd. Предложенная схема (17 операций, 24–26 ч) повышает степень извлечения Pd с 55% до 84%; чистота конечного порошка палладия достигает 99,5–99,94%. Технология экономична по реагентам и энергии и снижает экологическую нагрузку на карты складирования отходов.

English

This paper presents a laboratory-scale process for recovering palladium and platinum from technogenic wastes generated at Almalyk MMC. The flowsheet was optimized as follows: thiourea precipitation of a Pd complex (70–90 g/L, 25–30 min, E=94–96%), thermal decomposition of the precipitate at 550–600°C, followed by aqua-regia leaching (≈2 L per 100 g product, 1–2 h). Platinum is selectively precipitated with ammonium chloride as (NH₄)₂[PtCl₆], while Pd remains in solution, is converted to the ammoniacal complex [Pd(NH₃)₄]Cl₂, then precipitated as the dichlorodiammine complex [Pd(NH₃)₂Cl₂]; final reduction to metallic Pd is carried out with hydrazine (optionally formic acid). The proposed 17-step, 24–26 h scheme increases Pd recovery from 55% to 84%, delivering refined Pd powder of 99.5–99.94% purity. The technology is reagent- and energy-efficient and mitigates environmental burden at waste storage sites.

Имя автора Должность Наименование организации
1 Turdiyev S.S. DSc Qarshi davlat texnika universiteti
2 G'aniyev B.E. Magistrant Qarshi davlat texnika universiteti
3 Boboxonov A.R. talaba Qarshi davlat texnika universiteti
Название ссылки
1 1. Маслениский, И. Н., Чугаев, Л. В., Борбат, В. Ф., Никитин, М. В., & Стрыйко, Л. С. (1987). Металлургия благородных металлов. Москва: Металлургия.
2 2. Котляр, Ю. А., Меретуков, М. А., & Стрыйко, Л. С. (2005). Металлургия благородных металлов (Кн. 2). Москва: Руда и металл.
3 3. Xursanov, A. X., Xasanov, A. S., Abdukadirov, A. A., & Voxidov, B. R. (2021). Texnologiya platinoidov. Toshkent: Muharrir.
4 4. Хурсанов, А. Х., Хасанов, А. С., & Вохидов, Б. Р. (2019). Разработка технологии получения аффинированного палладиевого порошка из отработанных электролитов. Горный вестник Узбекистана, 1(76), 58–61. https://gorniyvestnik.uz/ru/release/2019/1
5 5. Хасанов, А. С., & Вохидов, Б. Р. (2019). Современные проблемы и инновационные технологии решения вопросов переработки техногенных месторождений Алмалыкского ГМК. В Материалах I международной научно-практической конференции (сс. 122–126). Алмалык, Узбекистан: Мухаррир.
6 6. Хасанов, А. С., Вохидов, Б. Р., Хамидов, Р. А., Сирождов, Т. Т., Мамараимов, Г. Ф., & Хужамов, У. У. (2019). Исследование повышения степени извлечения и чистоты аффинированного палладиевого порошка из сбросных растворов. UNIVERSUM: Технические науки, (9), 20–30. https://7universum.com/ru/tech/archive/category/966
7 7. Хасанов, А. С., Вохидов, Б. Р., Рустанов, С. У., Норов, Г. М., Баракаев, А. М., Тошимов, Б. Н., & Туробов, Ш. Н. (2019). Исследование технологии извлечения палладия из отработанных электролитов. Достижения науки и образования, 7(48), 5–7. Иваново, РФ.
8 8. Борбат, В. Ф. (1977). Металлургия платиновых металлов. Москва: Металлургия.
9 9. Xursanov, A. X., Xasanov, A. S., Abdukadirov, A. A., & Voxidov, B. R. (2020). Platinoidlar texnologiyasi. Toshkent: Muharrir.
10 10. Vokhidov, B. R. (2019, June 10–11). Nauchnoe obosnovanie tekhnologii polucheniya chistogo poroshka palladiya iz tekhnogennykh elektrolitov. In International scientific review of the technical sciences, mathematics and computer science (pp. 55–62). Boston, USA.
11 11. Хурсанов, А. Х., Хасанов, А. С., Абдукадиров, А. А., Усманкулов, О. Н., Вохидов, Б. Р., Аскаров, Б. М., Умаралиев, И. С., & Абдуваитов, Д. С. (2019). Способ извлечения аффинированного палладиевого порошка из отработанных электролитов (Заявка на патент № IAP 20190183; приоритет от 30.04.2019).
12 12. Шарипов, Х. Т., Борбат, В. Ф., Даминова, Ш. Ш., & Кадирова, З. Ч. (2018). Химия и технология платиновых металлов. Ташкент: Университет.
В ожидании