Ushbu maqolada “Olmaliq KMK” AJ kon-metallurgiya majmuasida platinoidlar ishlab chiqarishidan hosil bo‘lgan texnogen chiqindilardan palladiy va platinani ajratib olishning laboratoriya asosidagi kompleks texnologiyasi tadqiq etildi. Jarayon zanjiri quyidagicha optimallashtirildi: tiokarbamid eritmasi bilan Pd-kompleksni cho‘ktirish (70–90 g/l, 25–30 daq, E=94–96%), cho‘kmani 550–600°C da termik parchalatish, so‘ng shoh arog‘ida eritish (100 g mahsulotga ~2 l, 1–2 soat). Eritmadan platinani selektiv cho‘ktirish uchun NH4Cl qo‘llanildi ((NH4)2[PtCl6]), palladiy esa eritmada saqlanib qoldi. Pd-eritmasi ammiak bilan [Pd(NH3)4]Cl2 ko‘rinishiga o‘tkazilib, HCl muhitida XPZ – [Pd(NH3)2Cl2] cho‘kmaga aylantirildi; yakunda gidrazin (zaruratda chumoli kislota) bilan metall Pd gacha qaytarildi. Taklif etilgan oqim sxemasi 17 ta operatsiyadan iborat bo‘lib, umumiy davomiylik 24–26 soatni tashkil etdi; palladiy ajralish darajasi 55% dan 84% gacha oshirildi, yakuniy Pd kukuni tozaligi 99,5–99,94% ga yetdi. Texnologiya reagent sarfi va energiya iste’moli bo‘yicha iqtisodiy samarali hamda chiqindi maydonlaridagi ekologik yukni kamaytirishga xizmat qiladi.
Ushbu maqolada “Olmaliq KMK” AJ kon-metallurgiya majmuasida platinoidlar ishlab chiqarishidan hosil bo‘lgan texnogen chiqindilardan palladiy va platinani ajratib olishning laboratoriya asosidagi kompleks texnologiyasi tadqiq etildi. Jarayon zanjiri quyidagicha optimallashtirildi: tiokarbamid eritmasi bilan Pd-kompleksni cho‘ktirish (70–90 g/l, 25–30 daq, E=94–96%), cho‘kmani 550–600°C da termik parchalatish, so‘ng shoh arog‘ida eritish (100 g mahsulotga ~2 l, 1–2 soat). Eritmadan platinani selektiv cho‘ktirish uchun NH4Cl qo‘llanildi ((NH4)2[PtCl6]), palladiy esa eritmada saqlanib qoldi. Pd-eritmasi ammiak bilan [Pd(NH3)4]Cl2 ko‘rinishiga o‘tkazilib, HCl muhitida XPZ – [Pd(NH3)2Cl2] cho‘kmaga aylantirildi; yakunda gidrazin (zaruratda chumoli kislota) bilan metall Pd gacha qaytarildi. Taklif etilgan oqim sxemasi 17 ta operatsiyadan iborat bo‘lib, umumiy davomiylik 24–26 soatni tashkil etdi; palladiy ajralish darajasi 55% dan 84% gacha oshirildi, yakuniy Pd kukuni tozaligi 99,5–99,94% ga yetdi. Texnologiya reagent sarfi va energiya iste’moli bo‘yicha iqtisodiy samarali hamda chiqindi maydonlaridagi ekologik yukni kamaytirishga xizmat qiladi.
В статье исследована лабораторно-технологическая схема извлечения палладия и платины из техногенных отходов, образующихся в условиях АО «Алмалыкский ГМК». Последовательность операций оптимизирована: осаждение палладиевого комплекса тиокарбамидом (70–90 г/л, 25–30 мин, E=94–96%), термическое разложение осадка при 550–600°С, последующее выщелачивание «царской водкой» (≈2 л на 100 г продукта, 1–2 ч). Платина селективно осаждается хлоридом аммония в виде (NH₄)₂[PtCl₆], палладий остается в растворе, затем переводится в аммиачный комплекс [Pd(NH₃)₄]Cl₂ и осаждается как ХПЗ-комплекс [Pd(NH₃)₂Cl₂]; завершающая стадия — восстановление гидразином (при необходимости муравьиной кислотой) до металлического Pd. Предложенная схема (17 операций, 24–26 ч) повышает степень извлечения Pd с 55% до 84%; чистота конечного порошка палладия достигает 99,5–99,94%. Технология экономична по реагентам и энергии и снижает экологическую нагрузку на карты складирования отходов.
This paper presents a laboratory-scale process for recovering palladium and platinum from technogenic wastes generated at Almalyk MMC. The flowsheet was optimized as follows: thiourea precipitation of a Pd complex (70–90 g/L, 25–30 min, E=94–96%), thermal decomposition of the precipitate at 550–600°C, followed by aqua-regia leaching (≈2 L per 100 g product, 1–2 h). Platinum is selectively precipitated with ammonium chloride as (NH₄)₂[PtCl₆], while Pd remains in solution, is converted to the ammoniacal complex [Pd(NH₃)₄]Cl₂, then precipitated as the dichlorodiammine complex [Pd(NH₃)₂Cl₂]; final reduction to metallic Pd is carried out with hydrazine (optionally formic acid). The proposed 17-step, 24–26 h scheme increases Pd recovery from 55% to 84%, delivering refined Pd powder of 99.5–99.94% purity. The technology is reagent- and energy-efficient and mitigates environmental burden at waste storage sites.
| № | Имя автора | Должность | Наименование организации |
|---|---|---|---|
| 1 | Turdiyev S.S. | DSc | Qarshi davlat texnika universiteti |
| 2 | G'aniyev B.E. | Magistrant | Qarshi davlat texnika universiteti |
| 3 | Boboxonov A.R. | talaba | Qarshi davlat texnika universiteti |
| № | Название ссылки |
|---|---|
| 1 | 1. Маслениский, И. Н., Чугаев, Л. В., Борбат, В. Ф., Никитин, М. В., & Стрыйко, Л. С. (1987). Металлургия благородных металлов. Москва: Металлургия. |
| 2 | 2. Котляр, Ю. А., Меретуков, М. А., & Стрыйко, Л. С. (2005). Металлургия благородных металлов (Кн. 2). Москва: Руда и металл. |
| 3 | 3. Xursanov, A. X., Xasanov, A. S., Abdukadirov, A. A., & Voxidov, B. R. (2021). Texnologiya platinoidov. Toshkent: Muharrir. |
| 4 | 4. Хурсанов, А. Х., Хасанов, А. С., & Вохидов, Б. Р. (2019). Разработка технологии получения аффинированного палладиевого порошка из отработанных электролитов. Горный вестник Узбекистана, 1(76), 58–61. https://gorniyvestnik.uz/ru/release/2019/1 |
| 5 | 5. Хасанов, А. С., & Вохидов, Б. Р. (2019). Современные проблемы и инновационные технологии решения вопросов переработки техногенных месторождений Алмалыкского ГМК. В Материалах I международной научно-практической конференции (сс. 122–126). Алмалык, Узбекистан: Мухаррир. |
| 6 | 6. Хасанов, А. С., Вохидов, Б. Р., Хамидов, Р. А., Сирождов, Т. Т., Мамараимов, Г. Ф., & Хужамов, У. У. (2019). Исследование повышения степени извлечения и чистоты аффинированного палладиевого порошка из сбросных растворов. UNIVERSUM: Технические науки, (9), 20–30. https://7universum.com/ru/tech/archive/category/966 |
| 7 | 7. Хасанов, А. С., Вохидов, Б. Р., Рустанов, С. У., Норов, Г. М., Баракаев, А. М., Тошимов, Б. Н., & Туробов, Ш. Н. (2019). Исследование технологии извлечения палладия из отработанных электролитов. Достижения науки и образования, 7(48), 5–7. Иваново, РФ. |
| 8 | 8. Борбат, В. Ф. (1977). Металлургия платиновых металлов. Москва: Металлургия. |
| 9 | 9. Xursanov, A. X., Xasanov, A. S., Abdukadirov, A. A., & Voxidov, B. R. (2020). Platinoidlar texnologiyasi. Toshkent: Muharrir. |
| 10 | 10. Vokhidov, B. R. (2019, June 10–11). Nauchnoe obosnovanie tekhnologii polucheniya chistogo poroshka palladiya iz tekhnogennykh elektrolitov. In International scientific review of the technical sciences, mathematics and computer science (pp. 55–62). Boston, USA. |
| 11 | 11. Хурсанов, А. Х., Хасанов, А. С., Абдукадиров, А. А., Усманкулов, О. Н., Вохидов, Б. Р., Аскаров, Б. М., Умаралиев, И. С., & Абдуваитов, Д. С. (2019). Способ извлечения аффинированного палладиевого порошка из отработанных электролитов (Заявка на патент № IAP 20190183; приоритет от 30.04.2019). |
| 12 | 12. Шарипов, Х. Т., Борбат, В. Ф., Даминова, Ш. Ш., & Кадирова, З. Ч. (2018). Химия и технология платиновых металлов. Ташкент: Университет. |