193

Ушбу мақолада фақр тушунчасининг Алишер Навоий ижодидаги бадиий талқини масаласи бадиий функционаллик нуқтаи назаридан таҳлил қилинган. Қаҳрамонлар образи маънавий оламининг чуқурлашишида, уларнинг умуминсоний қирра касб этишида фақр тушунчасининг ўрни фактик материаллар воситасида очиб берилган. Фақр тушунчасининг этимологияси ва ривожланиш тарихи кузатилган, фақрнинг диний ва тасаввуфий маъно-мазмунидаги ўзига хос жиҳатлар қайд этилган. Фақр тушунчасининг тасаввуфий ғоядан бадиий образга айланиш тарихи кузатилган, фақр бадиий ғояси ва фақир образининг Шарқ мумтоз адабиётида тутган ўрни таҳлил қилинган. Форсий ва туркий мумтоз адабиётдаги такомил динамикаси кузатилиб, салафлар ижодидаги фақир образининг мумтоз бадиий образлар қаторидаги ўрни ва аҳамиятига доир фикрлар билдирилган. Фақр ғоясининг Алишер Навоий бадиий ижодидаги ўрни қиёсий таҳлил этилиб, фақир образининг шоир асарларидаги ўрни ва аҳамияти унинг лирик мероси, эпик ва насрий асарлари кесимида бадиий функционаллик нуқтаи назаридан тадқиқ этилган ва фақир образи шоир ижодидаги марказий образлардан эканлиги далилланган. Бу ҳол айниқса Навоийнинг лирик меросида яққол намоён бўлиши қайд этилиб, фақир образининг подшоҳ, дунё ва зоҳид сингари образ ва тимсоллар билан қиёсий таҳлили амалга оширилган.

  • Read count193
  • Date of publication23-06-2021
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages14
Ўзбек

Ушбу мақолада фақр тушунчасининг Алишер Навоий ижодидаги бадиий талқини масаласи бадиий функционаллик нуқтаи назаридан таҳлил қилинган. Қаҳрамонлар образи маънавий оламининг чуқурлашишида, уларнинг умуминсоний қирра касб этишида фақр тушунчасининг ўрни фактик материаллар воситасида очиб берилган. Фақр тушунчасининг этимологияси ва ривожланиш тарихи кузатилган, фақрнинг диний ва тасаввуфий маъно-мазмунидаги ўзига хос жиҳатлар қайд этилган. Фақр тушунчасининг тасаввуфий ғоядан бадиий образга айланиш тарихи кузатилган, фақр бадиий ғояси ва фақир образининг Шарқ мумтоз адабиётида тутган ўрни таҳлил қилинган. Форсий ва туркий мумтоз адабиётдаги такомил динамикаси кузатилиб, салафлар ижодидаги фақир образининг мумтоз бадиий образлар қаторидаги ўрни ва аҳамиятига доир фикрлар билдирилган. Фақр ғоясининг Алишер Навоий бадиий ижодидаги ўрни қиёсий таҳлил этилиб, фақир образининг шоир асарларидаги ўрни ва аҳамияти унинг лирик мероси, эпик ва насрий асарлари кесимида бадиий функционаллик нуқтаи назаридан тадқиқ этилган ва фақир образи шоир ижодидаги марказий образлардан эканлиги далилланган. Бу ҳол айниқса Навоийнинг лирик меросида яққол намоён бўлиши қайд этилиб, фақир образининг подшоҳ, дунё ва зоҳид сингари образ ва тимсоллар билан қиёсий таҳлили амалга оширилган.

Русский

В статье интерпретация концепта факр в творчестве Алишера Навои проанализирована с точки зрения поэтической функциональности. На основе фактического материала раскрыто место понятия факр в обретении философской окраски, общечеловеческих черт духовного мира образов его героев. Рассмотрены этимология и история развития понятия факр, отмечены особенности религиозного и мистического значения данного концепта. Наблюдается история развития понятия факр от мистической идеи до художественного образа, анализируется значение концепта факр как художественной идеи и роль образа факир в классической литературе Востока. Отмечается, что в персидской и тюркоязычной классической литературе наблюдается совершенная динамика данного образа относительно его роли и значения в произведениях предшественников Навои как классического художественного образа. Роль концепта факр в произведениях Алишера Навои и значение образа факира в творчестве поэта анализируется в сравнительном аспекте на примере его лирического наследия, эпических и прозаических произведений с точки зрения художественной функциональности. Место и значение данного образа особенно заметно в лирическом наследии Навои и в нем можно провести сравнительный анализ образа факир с изображениями таких образов и символов, как падишах, мир, и отшельник (захид), что дает наиболее полное представление и роли и художественной функции суфийских концептов в творчестве поэта.

English

In this article, the interpretation of the concept of faqr in the work of Alisher Navoi is analyzed from the point of view of poetic functionality. On the basis of the factual material, the place of the concept of faqr is revealed in the acquisition of the philosophical coloring of the spiritual world of lyrical images. The etymology and history of the development of the concept of faqr are considered, the features of the religious and mystical significance of this concept are noted. There is a history of the development of the concept of faqr from a mystical idea to an artistic image, the significance of the faqr concept as an artistic idea and the role of the fakir image in the classical literature of the East are analyzed. It is noted that in the Persian and Turkishlanguage classical literature there is a perfect dynamics of this image regarding its role and significance in the works of the predecessors of Navoi as a classic artistic image. The role of the concept faqr in the works of Alisher Navoi and the importance of the image of the fakir in the poet’s work is analyzed in a comparative aspect, on the example of his lyrical heritage, epic and prosaic works from the point of view of artistic functionality. The place and significance of this image is especially noticeable in the lyrical legacy of Navoi and a comparative analysis of the image of the fakir with images of such images and symbols as the padishah, peace and the hermit (zahid) gives the most complete picture of the role and artistic function of Sufi concepts in the poet's work.

Author name position Name of organisation
1 Ramazonov N.N. PhD доктори, ўқитувчи Тошкент давлат юридик университети,
Name of reference
1 Абдуқодиров А. Навоий ва ваҳдат ул-вужуд таълимоти. — Хўжанд, 1995. — 112 б.
2 Абдулкарим Қушайрий. Рисолаи Қушайрий. — Истанбул, 1991. — 192 б.
3 Абдураҳмон Жомий. Лавойиҳ. ЎзРФАШИ. 503-III рақ. қўлёзма. — 16 в.
4 Абулмуҳсин Муҳаммад Боқир ибн Муҳаммад Али. Баҳоуддин Балогардон. — Тошкент, 1993. — 208 б.
5 Абулҳасан Али ибн Усмон Ҳужвирий. Кашф ул-маҳжуб. Форсча матн, изоҳ ва кўрсаткичлар муаллифи В.А.Жуковский. — Л., 1926. — 672 б.
6 Алишер Навоий. Мажолис ун-нафоис. Асарлар. 15 томли. 12-том. — Тошкент, 1966. — 176 б.
7 Алишер Навоий. Хазойин ул-маоний. Ғаройиб ус-сиғар. МАТ. 20 томли. 3-том. — Тошкент, 1988. — 616 б.
8 Алишер Навоий. Хазойин ул-маоний. Наводир уш-шабоб. МАТ. 20 томли. 4-том. — Тошкент, 1989. — 560 б.
9 Алишер Навоий. Хазойин ул-маоний. Бадоеъ ул-васат. МАТ. 20 томли. 5-том. — Тошкент, 1990. — 544 б
10 Алишер Навоий. Хазойин ул-маоний. Фавойид ул-кибар. МАТ. 20 томли. 6-том. — Тошкент, 1990. — 568 б.
11 Алишер Навоий. Маҳбуб ул-қулуб. Муншаот. Вақфия. МАТ. 20 томли. 14-том. — Тошкент, 1998. — 304 б.
12 Арабско-русский словарь. — М., 1957. — 944 с
13 . Бертельс Е.Э. Навои и Джами. Избр. труды. Том 4. — М., 1965. — 496 с.
14 Бертельс Е.Э. Суфизм и суфийская литература. Избр. труды. Том 3. — М., 1965. — 528 с.
15 Жалолиддин Румй. Девони кабир. — Душанбе, 1992. — 432 с.
16 Иззуддин Маҳмуд бин Али Кошоний. Мисбоҳ ул-ҳидоя ва мифтоҳ кифоя. Ба тасҳеҳи Жалолиддин Ҳумоий. — Теҳрон: Чопхонаи Мажлис, 1323. — 432 с.
17 Имод. Шарҳи “Лавойиҳ”. ЎзРФАШИ. 890-IX рақамли қўлёзма. — 46 в.
18 . Исҳоқов Ё. Алишер Навоийнинг илк лирикаси. Тошкент, 1965. — 136 б.
19 Исҳоқов Ё. Навоий поэтикаси. — Тошкент, 1983. — 168 б.
20 Комилов Н. Икки ҳадис ораси / Жаҳон мулкининг нигоҳбони. — Бухоро, 1993. — Б. 9–27.
21 Муҳаммад Ғиёсиддин. Ғиёс ул-луғот. 1-том. — Душанбе, 1988. — 384 с.
22 Муҳаммад Ҳусайний. Мактубот. ЎзРФАШИ. 9351-I рақамли қўлёзма. — 205 в.
23 Туркча сўзлик. — Анқара, 1988. — 656 б.
24 Фарҳанги забони тожикй. Том 2. — М., 1969. — 952 с
25 Хожа Аҳмад Яссавий. Девони ҳикмат. — Тошкент, 1992. — 208 б.
26 Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 2-том. — М., 1981. — 576 б.
27 Қуръони Карим. Таржима ва изоҳлар муаллифи А. Мансур. — Тошкент, 1992. — 544 б.
28 Ҳайитметов А. Навоий лирикаси. — Тошкент, 1961. — 296 б.
29 Ҳайитметов А. Навоийхонлик суҳбатлари. — Тошкент, 1993. — 216 б.
30 Ҳаққул И. Тасаввуф ва шеърият. — Тошкент, 1991. — 184 б.
Waiting