150

Сув омборлари қурилгандан кейин юқори бъефда лойқа босиш жараёни юзага келади. Натижада ўлик ҳажм лойқага тўлиб, фойдали ҳажмни ҳам лойқа босади. Бу эса сув омборининг самарадорлигини пасайтиради. Бу муаммоларнинг ечимини топиш дунё олимларининг асосий вазифаларидан бири бўлиб келган. Юқори бъефдаги деформацияланиш жараёнини ўрганиш, дала тадқиқот ишлари маълумотига асосланган усуллардан фойдаланиб, лойқа ҳажмини ҳисоблаш масалалари устида олимлар қатор изланишлар олиб боришган. Бугунги кунда сувни бошқариш иншоотларининг юқори бъефида бўладиган гидрологик жараёнларни илм-фаннинг замонавий ютуқларидан фойдаланган ҳолда аниқлаш усулларини такомиллаштириш, улардан бесамар йўқотилаётган сув миқдорини камайтириш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш ва уларнинг самарадорлигини ошириш муҳим масалалардан ҳисобланади. Шу жиҳатдан, сув омборларининг эксплуатацион ишончлилигини ошириш ва лойқа босиш жадаллигини пасайтириш ҳамда уларнинг фойдали ҳажмини ҳисоблашнинг такомиллашган усулларини ишлаб чиқиш, бу масалаларни ўрганишда геоахборот технологиялари ёрдамида лойқа босиш ҳолатларини таҳлил қилиш ва уларнинг ишончли ишлашини таъминлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

  • Read count 150
  • Date of publication 28-04-2021
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages69-76
Ўзбек

Сув омборлари қурилгандан кейин юқори бъефда лойқа босиш жараёни юзага келади. Натижада ўлик ҳажм лойқага тўлиб, фойдали ҳажмни ҳам лойқа босади. Бу эса сув омборининг самарадорлигини пасайтиради. Бу муаммоларнинг ечимини топиш дунё олимларининг асосий вазифаларидан бири бўлиб келган. Юқори бъефдаги деформацияланиш жараёнини ўрганиш, дала тадқиқот ишлари маълумотига асосланган усуллардан фойдаланиб, лойқа ҳажмини ҳисоблаш масалалари устида олимлар қатор изланишлар олиб боришган. Бугунги кунда сувни бошқариш иншоотларининг юқори бъефида бўладиган гидрологик жараёнларни илм-фаннинг замонавий ютуқларидан фойдаланган ҳолда аниқлаш усулларини такомиллаштириш, улардан бесамар йўқотилаётган сув миқдорини камайтириш чора-тадбирларини ишлаб чиқиш ва уларнинг самарадорлигини ошириш муҳим масалалардан ҳисобланади. Шу жиҳатдан, сув омборларининг эксплуатацион ишончлилигини ошириш ва лойқа босиш жадаллигини пасайтириш ҳамда уларнинг фойдали ҳажмини ҳисоблашнинг такомиллашган усулларини ишлаб чиқиш, бу масалаларни ўрганишда геоахборот технологиялари ёрдамида лойқа босиш ҳолатларини таҳлил қилиш ва уларнинг ишончли ишлашини таъминлашга алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Русский

После строительства водохранилищ в верхней их части возникает процесс заиления. В результате наполнения «мертвого» объема илом наблюдается заиление полезного объема и снижается эффективность водохранилища. Решение этих проблем остается одной из основных задач мировых ученых. Ученые вели исследования над изучением деформационного процесса в верхнем бьефе, над задачами расчета мутного объёма с использованием способов, обоснованных данными полевых исследовательских работ. На сегодняшний день совершенствование способов определения гидрологических процессов, возникающих в верхнем бьефе сооружений, с использованием современных достижений науки, разработка мероприятий по снижению бесполезных потерь количества воды и повышение эффективности их считается важной задачей. В этой связи особое внимание уделяется повышению эксплуатационной надежности и снижению заиления, а также разработке усовершенствованных способов расчета полезного объема водохранилищ. В изучении этих задач особое внимание уделяется анализу состояния заиления и обеспечению надежной работы их с использованием геоинформационных технологий.

English

Once dams are built, sediments start to accumulate in the upper bay waters, filling the dead layer, which leads to blurring of clear waters and lowered efficiency of the reservoir. Finding a solution to this problem has been one of the main objectives for the scientists across the globe. Quite a few studies have been made to-date, in view to investigate deformation processes in upper bay waters, as well as to measure the sedimentation volume using field-based data. Enhancing the tools available for measuring hydrological processes in upper streams of water treatment facilities, using the latest scientific achievements in the field, as well as developing mechanisms ensuring less water loss are recognized as the most important goals nowadays. In this regard, the issues of enhanced exploitation reliability of reservoirs as well as of lower rates of turbidity and elaboration of effective tools for measuring the reservoirs’ working volumes are becoming increasingly important these days. The present study is particularly focused on the review of sedimentation processes based on the use of geoinformation technologies and their reliable operation.

Name of reference
1 Fatkhullaev A, Samiev L. Channel processes and river sediments (Tashkent 2017), p. 132.
2 Arifjanov A.M., Fatxullaev A.M. Natural Studies for Forming Stable Channel Sections. Volume 1425, Issue 1, 8 January 2020, International Scientific Conference on Modelling and Methods of Structural Analysis 2019, MMSA 2019; Moscow, Russian Federation, 13 November 2019 до 15 November 2019. https://www.scopus.com/authid/detail.uri?authorId=57210473506
3 Debolsky V. The dynamics of channel flows and litho-dynamics in the coastal zone of the sea. M.: Nauka, p. 301.
4 Arifjanov Sh., Akmalov I., Ahmedov D. Atakulov Evaluation of deformation procedure in waterbed of rivers. XII International Scientific Conference on Agricultural Machinery Industry 2019.
5 Arifjanov A.M., Yurik L., Samiev L.N., Akmalov Sh.B., Atakulov D.E., Landsat OLI ning SWIR va NIR tasvirlari orqali o‘zandagi jarayonlarni baholashda geoaxborot tizimlari. Irrigasiya va melioratsiya jurnali [Geographic information systems for evaluating processes in the valley using Landsat OLI’s SWIR and NIR images. Journal of Irrigation and Land Reclamation]. 2019, pp. 64-67. (in Uzbek).
6 Khodjiev A., Ikromova M., Akhmedkhodjaeva I., Xoshimov S. Calculation of accumulation volume and water loses in bottom sediments of bank reservoirs. “CONMECHYDRO-2020”.
7 Arifjanov A.M., Akmalov Sh.B., Samiev L.N. Prediction of future water use based on Landsat image analysis in case of Syrdarya Province. J. of “Sustainable Agriculture”, no. 1 (2), 2019, 6 р.
8 Conrad C., Fritsch S., Zeidler J., Rücker G., Dech S. 2016 Remote Sensing 24, pp. 1035–1056.
9 Arifjanov A., Gapparov F., Apakxujaeva T., Xoshimov S. Determination of reduction of useful volume in water reservoirs due to sedimentation. 2020 IOP Conference Series: Earth and Environmental Science 614 (1), 012095.
10 Budhendra Bh., Harbor J., Engel B., Grove M. Assessing Watershed-Scale, Long-Term Hydrologic Impacts of Land-Use Change Using a GIS-NPS Model. Environmental Management 26 (6): 643-58. https://link.springer.com/article/10.1007/s002670010122
11 Alsubaie N.M. (2012). The Potential of Using WorldView-2 Imagery for Shallow Water Depth Mapping. Thèse de doctorat. Université de Calgary. Alberta, p. 85.
12 Arifjanov A., Samiev L., Akmalov Sh. Dependence of Fractional Structure of River Sediments on Chemical Composition. International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering (IJITEE) ISSN: 2278-3075, vol. 9, Issue-1, pp. 2646-2648. November 2019.
13 Akmalov Sh.B., Blanpain O., Masson E. Study of ecological changes in Syrdarya province by using the Remote Sensing GEOBIA analysis method. Irrigatsiya va melioratsiya jurnali, vol. N02 (8). TIIAME. Tashkent, 2017, pp. 15-19. 05.00.00; no. 22.
14 Arifjanov A.M., Samiev L.N., Xoshimov S.N. O‘zan suv omborida loyqalanish jarayonlarini baholash. “Irrigatsiya va melioratsiya” j. [Assessment of turbidity in the Uzan Reservoir. J. «Irrigation and Land Reclamation]. Tashkent, 2020, no. 2(20), pp. 11-13.
15 Schleiss A.J., Franca, M.J., Juez, C., & De Cesare, G. (2016). Reservoir sedimentation. Journal of Hydraulic Research, 54(6), pp. 595-614.
16 Dalabaev U., Arifjanov A., Apakhodjaeva T., Abduraimova D., Xoshimov S. Kinematic flow parameters during liquid movement in pressurized water pipelines. International Journal of Psychosocial Rehabilitation. Date: 19.05.2020. DOI: 10.37200/IJPR/V24I5/PR2020666.
17 Shmakova M.V., Kondrat’ev S.A. Osenka zaileniya vodoxranilish po dannim o godovom tverdom stoke pritokov (NA PRIMERE sestroreskogo razliva) Gidrologiya uchenie zapiski. [Autumn of siltation of reservoirs according to data on the annual solid runoff of tributaries (ON THE EXAMPLE of the Sestroresky spill) Hydrology scientific notes]. Moscow. No. 34. pp. 134-141.
18 Akmalov Sh.B., Gerts J. Using Remote Sensing very high resolution data in observation of open drainage system condition in Syrdarya Province. “Irrigatsiya va melioratsiya” j. TIIAME. Tashkent, 2016, no. 2 (4), pp. 26-29.
19 Alsubaie N.M. (2012). The Potential of Using Worldview-2 Imagery for Shallow Water Depth Mapping. Université de Calgary. Alberta, 85 p.
20 Awan U.Kh. Coupling Hydrological and Irrigation Schedule Models for the Management of Surface and Groundwater Resources in Khorezm, Uzbekistan. Accessed June, 2017, 105 p.
Waiting