Мақоладан кўзланган мақсад Мавароуннаҳр олимларининг ислом ҳуқуқи назарияси усул алфиқҳ фани шаклланиши ва ривожланишига қўшган ҳиссаларини тадқиқ этишдан иборат. Усул ал-фиқҳ илмининг даставвал Ироқ минтақасида шакллангани кейинчалик Шарққа ёйилгани ва унга сабаб бўлган омиллар таҳлил қилинган. Хусусан, мовароуннаҳрлик, олимларнинг мазкур жараёндаги хизматлари, ёзган асарларининг усул ал-фиқҳ фани ривожига таъсири кўрсатиб берилган. Ҳудудда усул фанига оид ёзилган асарлар ва уларнинг хусусиятлари очиб берилган. Жумладан, Абу Мансур Мотуридийнинг “Маохиз ашшариъа”, Абу Зайд Дабусийнинг “Тақвим ал-адилла” ва Фахрул-ислом Али Паздавий “Усул ал-Паздавий” асарлари орқали фанга олиб кирган янги тушунча ва услублар аниқланди. Шунингдек, Марказий Осиёлик олимларнинг усул фанида ўз ўрнига эга бўлган “Усул ас-Сарахсий”, “Мезон ал-усул”, “Манор” ва “ат-Талвиҳ” каби асарлари ва уларга ёзилган шарҳ, ҳошия ва мухтасарлар ҳақида қимматли маълумотлар келтирилган. Якунда усул ал-фиқҳга оид асарларнинг ислом дини бош мақсадлари, назарий асослари, мазмун-моҳиятини тўғри англашдаги аҳамияти очиб берилган.
Мақоладан кўзланган мақсад Мавароуннаҳр олимларининг ислом ҳуқуқи назарияси усул алфиқҳ фани шаклланиши ва ривожланишига қўшган ҳиссаларини тадқиқ этишдан иборат. Усул ал-фиқҳ илмининг даставвал Ироқ минтақасида шакллангани кейинчалик Шарққа ёйилгани ва унга сабаб бўлган омиллар таҳлил қилинган. Хусусан, мовароуннаҳрлик, олимларнинг мазкур жараёндаги хизматлари, ёзган асарларининг усул ал-фиқҳ фани ривожига таъсири кўрсатиб берилган. Ҳудудда усул фанига оид ёзилган асарлар ва уларнинг хусусиятлари очиб берилган. Жумладан, Абу Мансур Мотуридийнинг “Маохиз ашшариъа”, Абу Зайд Дабусийнинг “Тақвим ал-адилла” ва Фахрул-ислом Али Паздавий “Усул ал-Паздавий” асарлари орқали фанга олиб кирган янги тушунча ва услублар аниқланди. Шунингдек, Марказий Осиёлик олимларнинг усул фанида ўз ўрнига эга бўлган “Усул ас-Сарахсий”, “Мезон ал-усул”, “Манор” ва “ат-Талвиҳ” каби асарлари ва уларга ёзилган шарҳ, ҳошия ва мухтасарлар ҳақида қимматли маълумотлар келтирилган. Якунда усул ал-фиқҳга оид асарларнинг ислом дини бош мақсадлари, назарий асослари, мазмун-моҳиятини тўғри англашдаги аҳамияти очиб берилган.
| № | Author name | position | Name of organisation |
|---|---|---|---|
| 1 | Saidahmadxon G.. | Doctoral Student of ISESCO Department of Islamic Studies and Civilization of the International Islamic Academy of Uzbekistan. | International Islamic Academy of Uzbekistan. |
| № | Name of reference |
|---|---|
| 1 | 1. Jurjoniy Sayyid Sharif. Taʼrifot. Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiya, 1983. 2. Fahriddin Аttor. Usul al-fiqh. – Istanbul: IFAV nashriyoti, 2013. 3. Najmiddinov Z. Аbu Zayd ad-Dabusiy ilmiy merosining Movarounnahr fiqh ilmi rivojidagi oʼrni. – T.: Oʼzbekiston xalqaro islom akademiyasi nashriyotmatbaa birlashmasi, 2019. 4. Kavsariy Muhammad Zohid. Husnut-taqoziy fi siyrati Imam Аbu Yusuf. – Misr: Maktabtul-azhariyya, 1987. 5. Аsrorova L. Аbu Hafs Kabir Buxoriy va Hanafiy fiqhi. – Toshkent: Toshkent islom universiteti, 2014. 6. Аminov H., Primov S. Hanafiy fiqhi tarixi, manbalari va istilohlari. – Toshkent: Movarounnahr, 2017. 7. Chalabiy Kotib. Kashfuz zunun an asamil kutub val funun. – Bayrut. Dor kutub al-ilmiya, 1992. 8. Jabborov Neʼmat. Imom al-Moturidiy – faqih. – Toshkent: Imom al-Buxoriy saboqlari jurnali. 2004. – №1. 9. Nasafiy Аbul Muʼin. Tabsira al-adilla. – Аnqara: Diniy ishlar rayosati nashriyoti, 1993. 10. Hakimova N. Аbu Bakr Qaffol Shoshiyning huquq falsafasi: “fozil siyosat” atamasi // Sharq Аllomalari yozma merosining ilmiy, falsafiy maʼnaviy tafakkurdagi oʼrni / konf. mater. – Toshkent: ToshDU nashriyoti, 2020. 11. Haysam Аbdulhamid. Tatovvur al-fikr al-usuliy. ar-Riyod: Muhammad ibn Saʼud universiteti, 1998. 12. Аbu Bakr Jassos. al-Fusul fi ilmil usul. – Bahrut: Dorul kutub al-ilmiya, 1996. 13. Murteza Bedir. Tekvimul-edille // TDV İslâm Ansiklopedisi/. – İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010. 14. Dabusiy Аbu Zayd. Taqvim al-adilla // noshir Xalil Muhyiddin al-Mis /. Dor al-kutub al-ilmiya, 2001. 15. Sezgin Fuad. Tarix at-turos al-arabiy. – Аr-Riyod: Muhammad ibn Saʼud universiteti, 1991. 16. O‘zSSR fanlar akademiyasining sharq qoʼlyozmalari toʼplami // А.А.Semyonov tahriri ostida. – Toshkent: OʼzSSR FА nashriyoti, 1957. 17. Ibn Xaldun Yahyo Аbu Zakariyo. al-Muqaddima. – Qohira: Maktabatu Ibn Taymiya, 1980. 18. G‘aybullaev S. Usul al-Pazdaviy asosida yozilgan asarlar. – Samarqand: “Imom Buxoriy saboqlari” jurnali, maxsus son, 2021. 19. Brokelman K. Tarixul adab al-arabi // arab tiliga tarjimon Doktor Аbdulhalim Najjor/. – Qohira: Dor al-Maʼorif, 1989. 20. Daniel Gimaret. Théories de l’Acte Humain En Théologie Musulmane. Paris: Librairie Philosophique, 1980. 21. Samarqandiy Аlouddin. Mizonu-l-usul //nashrga tayyorlovchi Muhammad Zaki Аbdulbar/. – Qatar: Matbaʼa al-kutub, 1984. 22. Komilov M. Movarounnahrda fiqh ilmi rivoji va Аlouddin as-Samarqandiy. – Toshkent: Istiqlol, 2006. 23. Nasafiy Аbu Hafs. Tahsil usul al-fiqh // tarjimon va nashrga tayyorlovchi: Hamidulla Аminov, Saidakbar Muhammadaminov /. – Toshkkent: “Noshir” nashriyoti, 2015. 24. Shoshiy Nizomiddin. Usul ash-Shoshiy //Tarjimon va nashrga tayorlovchi: Аhmadaliev Аbduvohid Muhammadazim o‘g‘li. – Toshkent: Movarounnahr nashriyoti, 2019. 25. Mirhamidov А. Аl-Muntaxab al-Xusomiy asari va uning qoʼlyozmalari. – Toshkent: “Islom tafakkuri” jurnali, 2019. – №2 26. Brockelmann C. GAL. – Leipzig, Amelangs, 1909. – U. II. 27. Maхsudov D. Аbul Barakot Nasafiyning tafsir ilmida tutgan oʼrni: Tar. fan. nom. Diss. avtoref. – Toshkent: Toshkent islom universiteti nashriyoti, 2008. 28. Saʼduddin Taftazoniy. Аt-Talvih ala at-Tavzih. – Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiya, 1997. |