108

Бугунги кунда ер юзида содир бўлаётган глобал иқлим ўзгаришлари республикамиз ҳудудида етиштирилаётган қишлоқ хўжалиги экинлари ҳосилдорлиги ва сифатига ўз салбий таъсирини кўрсатмоқда. Айниқса, сўнгги йилларда об-ҳавонинг кескин ўзгариши, кетма-кет қурғоқчилик бўлиши, йиллик ёғин миқдорининг ўртача кўп йиллик ёғин миқдорига нисбатан анча кам бўлаётгани, баҳор ойлари охирида кузатилаётган кучли иссиқ ҳарорат лалмикор майдонлар шароитида етиштирилаётган кузги юмшоқ буғдой ўсиши ва ривожланиши, дон ҳосилдорлиги ва унинг сифатига жиддий зарар етказмоқда. Юқоридагиларни инобатга олиб, лалмикор майдонлар тупроқ иқлим шароитига мос бўлган, сувсизликка чидамли кузги юмшоқ буғдойнинг (Triticum aestivum L.) янги нав ва тизмаларини танлаш илмий тадқиқоти давомида 35 та нав ва тизмалар синовдан ўтказилди. Тадқиқот ўтказилган минтақанинг об-ҳаво шароитлари маълумотлари билан нав ва тизмалар хусусиятлари таққослаб баҳоланди. Тадқиқот давомида кузги юмшоқ буғдойнинг ривожланиш фазалари, биометрик кўрсаткичлари, ҳосилдорлик элементлари, дон сифат кўрсаткичлари, ўсув фазаларида баргдаги хлорофилл миқдори, нормаллаштирилган фарқ вегетация индекси (NDVI – Normalized Difference Vegetation Index) каби кўрсаткичлари баҳоланиб, қимматли хусусиятлари юқори бўлган тизмалар танлаб олинди.

  • Read count22
  • Date of publication21-09-2022
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages39-55
Ўзбек

Бугунги кунда ер юзида содир бўлаётган глобал иқлим ўзгаришлари республикамиз ҳудудида етиштирилаётган қишлоқ хўжалиги экинлари ҳосилдорлиги ва сифатига ўз салбий таъсирини кўрсатмоқда. Айниқса, сўнгги йилларда об-ҳавонинг кескин ўзгариши, кетма-кет қурғоқчилик бўлиши, йиллик ёғин миқдорининг ўртача кўп йиллик ёғин миқдорига нисбатан анча кам бўлаётгани, баҳор ойлари охирида кузатилаётган кучли иссиқ ҳарорат лалмикор майдонлар шароитида етиштирилаётган кузги юмшоқ буғдой ўсиши ва ривожланиши, дон ҳосилдорлиги ва унинг сифатига жиддий зарар етказмоқда. Юқоридагиларни инобатга олиб, лалмикор майдонлар тупроқ иқлим шароитига мос бўлган, сувсизликка чидамли кузги юмшоқ буғдойнинг (Triticum aestivum L.) янги нав ва тизмаларини танлаш илмий тадқиқоти давомида 35 та нав ва тизмалар синовдан ўтказилди. Тадқиқот ўтказилган минтақанинг об-ҳаво шароитлари маълумотлари билан нав ва тизмалар хусусиятлари таққослаб баҳоланди. Тадқиқот давомида кузги юмшоқ буғдойнинг ривожланиш фазалари, биометрик кўрсаткичлари, ҳосилдорлик элементлари, дон сифат кўрсаткичлари, ўсув фазаларида баргдаги хлорофилл миқдори, нормаллаштирилган фарқ вегетация индекси (NDVI – Normalized Difference Vegetation Index) каби кўрсаткичлари баҳоланиб, қимматли хусусиятлари юқори бўлган тизмалар танлаб олинди.

Русский

На сегодняшний день глобальное изменение климата негативно влияет на урожайность и качество сельскохозяйственных культур, возделываемых в нашей республике. В частности, засушливая погода в последние годы, уменьшение осадков за год по сравнению со средним значением количества осадков за много лет, возникающая в конце весны сильная жаркая погода наносят серьезный ущерб росту, развитию, урожайности и качеству зерна озимой мягкой пшеницы, выращеваемых в богарных условиях природной среды. С учетом вышеизложенного были изучены 35 линий и сортов мягкой озимой пшеницы (Triticum aestivum L.), устойчивых к водному дефициту и адаптированных к почвенно-климатическим условиям богарных районов. В ходе исследования оценивались такие показатели, как фазы развития, биометрические показатели, параметры урожайности, показатели качества зерна, содержание хлорофилла в листьях (в фазе роста), вегетационный индекс (NDVI – Normalized Difference Vegetation Index). Был проведен сравнительной анализ признаков сортов и линий в погодных условиях среды.

English

Global climate change has had a negative impact on the yield and quality of agricultural crops cultivated in our republic. In particular, dry weather in recent years, a decrease in annual precipitation compared to the average amount of precipitation over many years, severe hot weather in late spring , have caused serious damage on the growth, development, and yield as well as on the grain quality of winter soft wheat grown in rain-fed environmental conditions. Taking into account the above information, we have studied 35 lines and varieties of soft winter wheat (Triticum aestivum L.), those resistant to water deficiency, and adapted to the soil and climatic conditions of rainfed areas. In course of the research, such indicators as development phases, biometric indicators, yield elements, grain quality indicators, content of chlorophyll in leaves (in the growth phase), vegetation index (NDVI – Normalized Difference Vegetation Index) have been measured; and a comparative analysis of the weather conditions of the environment with characteristics of relevant varieties and lines – made.

Author name position Name of organisation
1 Dilmurodov S.D. katta ilmiy xodim, qishloq xo‘jaligi fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) Janubiy dehqonchilik ilmiy tadqiqot instituti
2 Amanov O.A. professor, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori (DSc) Janubiy dehqonchilik ilmiy tadqiqot instituti
3 Jorayev D.T. katta ilmiy xodim, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori (DSc) Janubiy dehqonchilik ilmiy tadqiqot instituti
Name of reference
1 Juraev D.T. et al. Influence of hot dry winds on productivity elements of wheat crop observed in southern regions of the republic of Uzbekistan. International Jurnal of Applied and Pure Science and Agriculture, 2017, pp. 2394–5532.
2 Juraev D.T. et al. To study the heat resistance features of bread wheat varieties and species for the southern regions of the republic of Uzbekistan. European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 2020, vol. 7, no. 2, pp. 2254–2270.
3 Dilmurodovich D.S. et al. Selection of high grain yield elements of winter bread wheat lines for rainfed areas. Archive of Conferences, 2021, pp. 55–62.
4 Dilmurodovich D.S., Bekmurodovich B.N., Shakirjonovich K.N. Winter bread wheat grain quality depends on different soil-climate conditions. International Journal of Discourse on Innovation, Integration and Education, 2020, vol. 1, no. 5, pp. 377–380.
5 Dilmurodovich D.S., Usmanovna H.S., Sultonovna M.M. Selection of bread wheat lines for resistant to the southern hot climate conditions of the Republic of Uzbekistan. Science and Education Today, 2021, no. 2 (61), pp. 37–40.
6 Dilmurodov S. Some valuable properties in evaluating the productivity of bread wheat lines. Innovation Technical and Technology, 2020, vol. 1, no. 1, pp. 60–62.
7 The Food and Agriculture Organization (FAO) of the United Nations. Available at: https://www.fao.org/ statistics/.
8 Hazratkulova S. et al. Analysis of genotypic variation for normalized difference vegetation index and its relationship with grain yield in winter wheat under terminal heat stress. Plant Breeding, 2012, vol. 131, no. 6, pp. 716–721.
9 Singh R.P. et al. High yielding spring bread wheat germplasm for global irrigated and rainfed production systems. Euphytica, 2007, vol. 157, no. 3, pp. 351–363.
10 Dilmurodovich D.S. et al. Selection of large seed and high yielding lines of bread wheat for drought conditions. Academicia, 2021, vol. 11, no. 4, pp. 595–606.
11 Akcura M., Partigoç F., Kaya Y. Evaluating of drought stress tolerance based on selection indices in Turkish bread wheat landraces. Journal of Animal and Plant Sciences, 2011, vol. 21, p. 4.
12 Rajaram S., Borlaug N. E., Van Ginkel M. CIMMYT international wheat breeding. Bread wheat improvement and production. FAO, Rome, 2002, pp. 103–117.
13 Rajaram S., Braun H.J. Wheat yield potential. International Symposium on Wheat Yield Potential: Challenges to International Wheat Breeding. CIMMYT – International Maize and Wheat Improvement Center, Mexico, 2008, pp. 103–107.
14 Amanov O.A., Juraev D.T., Dilmurodov S.D. Dependence of growth period, yield elements and grain quality of winter bread wheat varieties and lines on different soil and climate conditions. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 2021, vol. 25, no. 6, pp. 5146–5164.
15 Ahmed H.G.M.D. et al. Selection criteria for drought-tolerant bread wheat genotypes at seedling stage. Sustainability, 2019, vol. 11, no. 9, p. 2584.
16 Mwadzingeni L. et al. Genetic resources and breeding methodologies for improving drought tolerance in wheat. Journal of Crop Improvement, 2017, vol. 31, no. 5, pp. 648–672.
17 Dilmurodov SH. D., Boysunov N. B. Selektsiya mestnykh gibridnykh liniy myagkoy pshenitsy na yuge Respubliki Uzbekistan [Selection of local hybrid lines of soft wheat in the south of the Republic of Uzbekistan]. 2018, pp. 113–119.
18 Zhurayev D.T. et al. Vliyaniye sukhoveyev, nablyudayemykh v yuzhnykh regionakh Respubliki Uzbekistan, na produktivnyye elementy myagkoy pshenitsy [Influence of dry winds observed in the southern regions of the Republic of Uzbekistan on the productive elements of soft wheat]. Way of Science, 2017, no. 2, pp. 84–92.
19 Sharma R.C. et al. Improved winter wheat genotypes for Central and West Asia. Euphytica, 2013, vol. 190, no. 1, pp. 19–31.
20 Khazratkulova S. et al. Genotype× environment interaction and stability of grain yield and selected quality traits in winter wheat in Central Asia. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 2015, vol. 39, no. 6, pp. 920–929.
21 Xo’jamov N.N., Fayzullayev A.Z., Kayumov N.S. Analysis of growth and phenological observations of bread wheat varieties and lines. Science and Innovations in the XXI Century: Topical Issues, Discoveries and Achievements, 2020, pp. 54–57.
Waiting