42

Muayyan tilda so‘zlashuvchi shaxs shu tilga xos bo‘lgan belgilarni o‘ziga xos tarzda nutqida namoyon qiladi. Til imkoniyatlaridan qay darajada foydalana olishi esa uning lisoniy bilimlari natijasi sifatida yuzaga keladi. Badiiy matnda lisoniy shaxs tiplarining namoyon bo‘lishini tadqiq qilish lingvopersonologiyaning muhim masalalaridan biri hisoblanadi. Lisoniy shaxs tiplari yoshi, jinsi, millati, hududiy, ijtimoiy mansubligi kabi bir qancha belgilari bilan bir-biridan farq qiladi. Lisoniy shaxs bir paytning o‘zida bir necha ijtimoiy maqomda bo‘lishi mumkin. Yozuvchi badiiy asarda uning har bir ijtimoiy maqomiga mos so‘zlarni topib qo‘llashi, uning xarakter qirralarini lisoniy birliklar yordamida aks ettirishi lozim. Lisoniy shaxs nutqida uning olam haqidagi qarashlari, voqelikka munosabati aks etadi. Shu bilan birga o‘zi mansub madaniyatning belgilarini ham tashiydi. Urf-odatlar, diniy mansublik, e’tiqodi, bilim darajasi haqidagi ma’lumotlar ham nutqida namoyon bo‘ladi. Har bir lisoniy shaxsning voqelanishida yozuvchining til imkoniyatlaridan foydalana olish mahorati, kuzatuvchanligi muhimdir. Maqolada badiiy matnda ona lisoniy shaxsining voqelanishi, uning sotsiopragmatik xususiyatlari haqida so‘z yuritilgan. Ona lisoniy shaxsining bir paytda turmush o‘rtoq, qo‘shni, qaynona, bemor ijtimoiy maqomida bo‘lishiga, ular o‘rtasidagi umumiyliklar va xususiyliklarga ham e’tibor qaratilgan. O‘zbek onalariga xos kuyunchaklik, ishonuvchanlik, soddadillik, bolajonlik kabi xislatlarning aks ettirilishi bir obraz misolida ochib berilgan.

  • Read count 42
  • Date of publication 20-06-2024
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages53–64
English

Researching the manifestation of language identity types in a literary text is one of the important issues of linguopersonology. Language identity types differ from each other in several signs, such as age, gender, nationality, territorial, and social affiliation. In a work of art, the writer must find and apply words corresponding to each social status of the individual. The speech of the representative of each language reflects his views on the universe and his attitude to reality. At the same time, he also carries the signs of the culture to which he belongs. Information about customs, faith, and level of knowledge is also manifested in his speech. The article deals with the language identity of a mother and its sociopragmatic features in the literary text. The mother's language identity also is represented in the social status of the spouse, neighbor, mother-in-law, and patient. The reflection of such qualities as compassion, trustworthiness, naivety, and kindness is inherent in Uzbek mothers.

Ўзбек

Muayyan tilda so‘zlashuvchi shaxs shu tilga xos bo‘lgan belgilarni o‘ziga xos tarzda nutqida namoyon qiladi. Til imkoniyatlaridan qay darajada foydalana olishi esa uning lisoniy bilimlari natijasi sifatida yuzaga keladi. Badiiy matnda lisoniy shaxs tiplarining namoyon bo‘lishini tadqiq qilish lingvopersonologiyaning muhim masalalaridan biri hisoblanadi. Lisoniy shaxs tiplari yoshi, jinsi, millati, hududiy, ijtimoiy mansubligi kabi bir qancha belgilari bilan bir-biridan farq qiladi. Lisoniy shaxs bir paytning o‘zida bir necha ijtimoiy maqomda bo‘lishi mumkin. Yozuvchi badiiy asarda uning har bir ijtimoiy maqomiga mos so‘zlarni topib qo‘llashi, uning xarakter qirralarini lisoniy birliklar yordamida aks ettirishi lozim. Lisoniy shaxs nutqida uning olam haqidagi qarashlari, voqelikka munosabati aks etadi. Shu bilan birga o‘zi mansub madaniyatning belgilarini ham tashiydi. Urf-odatlar, diniy mansublik, e’tiqodi, bilim darajasi haqidagi ma’lumotlar ham nutqida namoyon bo‘ladi. Har bir lisoniy shaxsning voqelanishida yozuvchining til imkoniyatlaridan foydalana olish mahorati, kuzatuvchanligi muhimdir. Maqolada badiiy matnda ona lisoniy shaxsining voqelanishi, uning sotsiopragmatik xususiyatlari haqida so‘z yuritilgan. Ona lisoniy shaxsining bir paytda turmush o‘rtoq, qo‘shni, qaynona, bemor ijtimoiy maqomida bo‘lishiga, ular o‘rtasidagi umumiyliklar va xususiyliklarga ham e’tibor qaratilgan. O‘zbek onalariga xos kuyunchaklik, ishonuvchanlik, soddadillik, bolajonlik kabi xislatlarning aks ettirilishi bir obraz misolida ochib berilgan.

Русский

Человек, говорящий на определенном языке, посвоему проявляет в своей речи признаки, характерные для этого языка. То, в какой степени он может использовать языковые возможности, является результатом его языковых знаний. Исследование проявления языковых типов личности в художественном тексте является одним из важных вопросов лингвоперсонологии. Языковые типы личности отличаются друг от друга по нескольким признакам, таким как возраст, пол, национальность, территориальная и социальная принадлежность. Языковая личность может находиться в нескольких социальных статусах одновременно. Писатель должен найти и использовать в художественном произведении слова, подходящие к каждому его социальному статусу, и отразить черты своего характера с помощью языковых единиц. Речь языковой личности отражает ее взгляды на мир, ее отношение к действительности. В то же время она несет в себе признаки культуры, к которой принадлежит. В ее речи также проявляется информация об обычаях, религиозной принадлежности, вере и уровне знаний. В реализации каждой языковой личности важно умение писателя использовать возможности языка. В статье рассматривается реализация языковой личности матери, ее социопрагматические особенности в художественном тексте. Акцент делается также на том, что языковая личность матери одновременно находится и в социальном статусе супруги, соседки, свекрови, пациентки, а также сходства и особенности между ними. На примере одного образа раскрывается отражение таких качеств, как сострадательность, доверчивость, наивность, доброта, присущих узбекским матерям.

Name of reference
1 Ashurova D.U. Badiiy matn sinergetikasi // O‘zbekistonda xorijiy tillar. — 2024. — 10-jild. — № 1 (54). — B. 39–59.
2 Фомин А.Г. Психолингвистическая концепция гендерной языковой личности: Автореферат дисс. д-ра. филол. наук. — Барнаул, 2004. — 46 с.
3 Ҳакимов М. Ўзбек прагмалингвистикаси асослари. — Тошкент: Akademnashr, 2013. — 176 б.
4 Ҳамдам Улуғбек. Ота. — Тошкент: Янги аср авлоди, 2022. — 208 б.
5 Караулов Ю. Н. Русский язык и языковая личность. — М.: Издательство ЛКИ, 2010. — 264 с.
6 Каримова З. Ўзбек ва инглиз тилларида сўз-гапларнинг социопрагматик хусусиятлари. Филол. фан бўйича фалс. д-ри (PhD) ... дисс. — Тошкент, 2021. — 140 б.
7 Маҳмудов Н. Тил тилсими тадқиқи. — Тошкент, 2017. — 176 б
8 Ниязова Д. Бадиий матнда лисоний шахс типлари: Филол. фан бўйича фалс. д-ри(PhD) ... дисс. — Қарши. — 133 б.
9 Ниязова Г. Детектив романлар тилининг социопрагматик аспекти ва гендер хусусиятлари. Филол. фан бўйича фалс. д-ри (PhD) ... дисс. автореф. — Тошкент, 2022. — 54 б.
10 Раупова Л. Диалогик дискурсдаги полипредикатив бирликларнинг социопрагматик тадқиқи: Филол. фан. д-ри дисс... автореф. — Тошкент, 2012. — 49 б.
11 Сафаров Ш. Прагмалингвистика. — Тошкент, 2008. — 318 б.
12 Umarova F. B. Ingliz va oʻzbek nasrida ayol obrazining badiiy tasviri // O‘zbekistonda xorijiy tillar. — 2022. — № 3 (44). — В.155–166.
13 Umurzoqova M.E. Lisoniy shaxs va uning shakllanishida ijtimoiy omilning o‘rni // O‘zbekistonda xorijiy tillar. — 2023. — № 6 (53). — B. 110–118
14 Umurzoqova M. — URL: https://www.researchgate.net/publication/374842027_Lisoniy_shaxsni_bel gilashning_gender_omili?
15 Хачмафова З. Женская языковая личность в художенственном тексте (на материале русского и немецкого языков): Автореферат дисс. д-ра. филол. наук. — Ставрополь, 2011 — 45 с.
16 Yo‘ldosheva X. Badiiy matnning sotsiopragmatik tadqiqi: Filol. fan. dri (DSc) dissertatsiyasi. — Qarshi, 2023. — 227 b.
Waiting