23

Maqola o‘zbek, rus va ispan adabiy tillari matnlarida qon-qarindoshlikka oid terminlarning qo‘llanilish xususiyatlarini qiyoslash hamda chog‘ishtirish orqali ularning o‘xshash va farqli tomonlarini tahlil qilishga bag‘ishlangan. O‘rganilayotgan mavzuga tegishli bo‘lgan qator ilmiy ishlar tadqiq qilish yo‘li bilan muallif maqolaning dolzarbligini ochib bergan. Badiiy adabiyot, rasmiy hujjat va leksikografik manbalar asosida: a) qon-qarindoshlik terminlarining o‘zbek tilida kelib chiqishi (etimologiyasi) nuqtayi nazaridan umumturkiycha, forscha-tojikcha, rus tilida – slavyancha, ispan ilida – lotincha ekanligi dalillangan; b) struktur jihatdan qon-qarindoshlik terminlari o‘zbek tilida so‘z birikmalaridan (murakkab qo‘shma otlardan) tashkil topganligi, rus va ispan tillarida ular pristavka yoki suffiks yordamida hosil bo‘lganligi tavsiflangan; v) qon-qarindoshlik terminlari ma’no jihatdan o‘zbek, rus va ispan tillarida o‘xshash; grammatik belgilari (rod kategoriyasining ifodalanishi) bo‘yicha rus va ispan tillarida yaqin, ammo shaklan turli ekanligi (o‘zbek tilida rod kategoriyasining yo‘qligi sababli) ko‘rsatib berilgan. Ta’kidlanganki, bobo, buvа (‘дедушка’, ‘abuelo’), momo, buvi (‘бабушка’, ‘abuela’) (1), katta bobo, buva (‘прадед’, ‘bisabuelo’), katta momo, buvi (‘прабабушка’, ‘bisabuela’) (2), bobokalon (‘прапрадед’, ‘tatarabuelo’), momokalon (‘прапрабабушка’, ‘tatarabuela’) (3) yoshi katta bo‘lishni emas, balki nevara (1), chevara (2), evara (3) ko‘rishni anglatadi.

  • Read count 23
  • Date of publication 20-06-2024
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages95–110
English

The article is devoted to analyzing the peculiarities of the use of kinship terms in the texts of the Uzbek, Russian, and Spanish literary languages. Based on the material of fiction, official documents, and lexicographic sources, the following have been proven: a) the kinship terms of the Uzbek language from the point of view of origin (etymology) are common Turkic, Persian -Tajik, – Russian - Slavic, Spanish - Latin; b) kinship terms in the Uzbek language consist of a combination of words (compound nouns), and in Russian and Spanish they are formed using prefixes and suffixes; v) the kinship terms of the Uzbek, Russian and Spanish languages are similar in meaning; In terms of grammatical gender expression in Russian and Spanish, they are close, but different in the form (due to the absence of a category of gender in the Uzbek language). It is noted that bobo, buva ('grandfather', 'abuelo'), momo, buvi ('grandmother', 'abuela') (1), katta bobo, buva ('great-grandfather', 'bisabuelo'), katta momo, buvi ('great-grandmother', 'bisabuela') (2), bobokalon ('greatgreat-grandfather', 'tatarabuelo'), tatarabuelo ('great-greatgrandmother', 'tatarabuela') (3) do not mean old age, but show the vision of a grandson (1), great-grandson (2) and great-great-grandson (3).

Ўзбек

Maqola o‘zbek, rus va ispan adabiy tillari matnlarida qon-qarindoshlikka oid terminlarning qo‘llanilish xususiyatlarini qiyoslash hamda chog‘ishtirish orqali ularning o‘xshash va farqli tomonlarini tahlil qilishga bag‘ishlangan. O‘rganilayotgan mavzuga tegishli bo‘lgan qator ilmiy ishlar tadqiq qilish yo‘li bilan muallif maqolaning dolzarbligini ochib bergan. Badiiy adabiyot, rasmiy hujjat va leksikografik manbalar asosida: a) qon-qarindoshlik terminlarining o‘zbek tilida kelib chiqishi (etimologiyasi) nuqtayi nazaridan umumturkiycha, forscha-tojikcha, rus tilida – slavyancha, ispan ilida – lotincha ekanligi dalillangan; b) struktur jihatdan qon-qarindoshlik terminlari o‘zbek tilida so‘z birikmalaridan (murakkab qo‘shma otlardan) tashkil topganligi, rus va ispan tillarida ular pristavka yoki suffiks yordamida hosil bo‘lganligi tavsiflangan; v) qon-qarindoshlik terminlari ma’no jihatdan o‘zbek, rus va ispan tillarida o‘xshash; grammatik belgilari (rod kategoriyasining ifodalanishi) bo‘yicha rus va ispan tillarida yaqin, ammo shaklan turli ekanligi (o‘zbek tilida rod kategoriyasining yo‘qligi sababli) ko‘rsatib berilgan. Ta’kidlanganki, bobo, buvа (‘дедушка’, ‘abuelo’), momo, buvi (‘бабушка’, ‘abuela’) (1), katta bobo, buva (‘прадед’, ‘bisabuelo’), katta momo, buvi (‘прабабушка’, ‘bisabuela’) (2), bobokalon (‘прапрадед’, ‘tatarabuelo’), momokalon (‘прапрабабушка’, ‘tatarabuela’) (3) yoshi katta bo‘lishni emas, balki nevara (1), chevara (2), evara (3) ko‘rishni anglatadi.

Русский

Статья посвящена анализу особенностей употребления терминов кровного родства, встречающихся в текстах узбекского, русского и испанского литературных языков. Авторы путем исследования ряда научных работ, касающихся изучаемой проблемы, раскрыли актуальность статьи. На основе материала художественной литературы, официальных документов и лексикографических источников доказаны: а) термины кровного родства узбекского языка с точки зрения происхождения (этимологии) являются общетюркскими, персидско-таджикскими, русского – славянскими, испанского – латинскими; b) в структурном отношении термины кровного родства в узбекском языке состоят из сочетания слов (сложных составных существительных), а в русском и испанском языках они образованы при помощи приставок и суффиксов; с) термины кровного родства в узбекском, русском и испанском языках по значению схожи; по грамматическим (выражению грамматического рода) в русском и испанском языках близки, а по форме разные (по причине отсутствия категории рода в узбекском языке). Отмечается, что bobo, buvi (‘дедушка’, ‘abuelo’), momo, buvi (‘бабушка’, ‘abuela’) (1), katta bobo, buva (‘прадед’, ‘bisabuelo’), katta momo, buvi (‘прабабушка’, ‘bisabuela’) (2), bobokalon (‘прапрадед’, ‘tatarabuelo’), tatarabuelo (‘прапрабабушка’, ‘tatarabuela’) (3) означают не преклонный возраст, а показывают видение внука (1), правнука (2) и праправнука (3).

Name of reference
1 Гайченя А.А. Концепт Семья в русской и испанской языковых картинах мира. Лингвокультурологический анализ // Язык и текст, 2018. — Том 5. — № 4. — С. 68–77
2 Джабборов Б.А. Номинации значений свойства в таджикском и узбекском языках: Автореф. дисс. … канд. филол. наук. — Хужанд, 2009. — 27 с.
3 Исмоилов И. Туркий тилларда кавм-кариндошлик терминлари ўзбек, уйғур, қозоқ, қирғиз, корақалпоқ, туркман тиллари материаллари асосида). — Тошкент: Фан, 1966. — 150 б.
4 Ишаев А. Ўзбек шеваларидаги кариндошлик терминлари // Ўзбек халк: шевалари луғати. — Тошкент, 1971. — Б. 320–385.
5 Качинская И.Б. Прадеды: термины восходящего родства в архангельских говорах // Вестник Московского университета. — Серия 9. Филология. 2021. — № 1. — С. 44–52.
6 Кошелева Е. Ю. Терминология родства в русском языке // Альманах современной науки и образования. — Томск: Издательство «Грамота», 2009. — № 2 (21). — Часть 2. — С. 73–74.
7 Моисеев А.И. Термины родства в современном русском языке // Филологические науки: Научные доклады высшей школы. — М.: Наука, 1963. — № 3. — С. 120-132.
8 Мусаева Ч.Ж. Функционально-семантическое поле терминов со значением «родство» в русском и кыргызском языках: Дисс. … канд. филол. наук. — Бишкек, 2023. — 186 с
9 Нарзуллаева Д.С. Интерпретация образа «момо» в узбекском фольклоре // Вестник Челябинского государственного университета. — Челябинск, 2011. — № 28 (243). Филология. Искусствоведение. — Вып. 59. — С. 71–73.
10 Николенко О.Ю. Номинации кровного родства в древнерусском языке // Вестник Омского ун-та. Гуманитарные исследования. — 2018. — № 4 (21). — С. 72–76.
11 Покровская A.A. Термины родства в тюркских языках // Историческое развитие лексики тюркских языков. — М., 1961. — С. 11–81.
12 Саидова М. Ш. Наманган шеваларидаги кариндошлик терминларининг лексик-семантик тахлили: Автореф. дис. ...канд. филол. наук. — Тошкент, 1995. — 21 б.
13 Сарыбаева М. Ш. Система обозначений родства в английском, русском и казахском языках: Автореф. дисс. … канд.филол.наук. — Алма-Ата, 1991. — 31 с
14 Сумникова Н.И. Термины родства и свойства в современном русском языке // Русская Речь. — М.: Наука, 1969. — № 2. — С. 117–123.
15 Филин Ф. П. О терминах родства и родственных отношений в древнерусском литературном языке // Язык и мышление. — М.-Л., 1948. — Т. 11. — С. 329–346.
16 Эгамназаров Х. Х. Термины родства и их функционально-семантические микросистемы в узбекском и английском языках: Автореф. ... дисс. канд. филол. наук. — Душанбе, 2010. — 24 с.
17 Эржигитова Ш. Ж. Ономасиологический аспект изучения терминов родства женского пола в кыргызском и русском языках: Автореф. ... дис. канд. филол. наук. — Бишкек, 2018. — 26 с.
18 Этимология слова «бабушка», available at: https://orfographia.ru/etimologiya-slova-babushka
19 Abuela, available at: https://ladefinicion.com/abuela.
20 Abuelo, atavismo, bisabuelo, tatrabuelo, available at: https://etimologico.com.mx/patrimoniales/abueloю.
21 Alexis Reto Agurto. Origen de las palabras “madre” y “mamá”, available at: https://www.udep.edu.pe/castellanoactual/origen-de-las-palabras-madre-y-mama.
22 Bendezú-Araujo Raúl. El léxico de parentesco Quechua según Juan Pérez Bocanegra (Cuzco, siglo XVII) // Lexis. — 2014. — 38(2). — Pp. 429–456.
23 Definición de tatarabuelo, available at: https://www.definicionesde.com/Definicion/de/tatarabuelo.php
24 Etimología de la palabra bisabuela, available at: https://educalingo.com/es/dices/bisabuela
25 Goody J. La evolución de la familia y el matrimonio en Europa. — Barcelona, 1986. — Рp. 302–303.
26 Jairo Javier García Sánchez. Los grados de abuelo en la historia del español // Actas del VIII Congreso Internacional de Historia de la Lengua Española: Santiago de Compostela, 14–18 de septiembre de 2009 / coord. por Emilio Montero Cartelle, Carmen Manzano Rovira, 2012. — Vol. 2. — P. 1385–1394.
27 Nomenclatura de parentesco en español, available at: https: es.wikipedia.org/wiki/Anexo: Nomenclatura_de_parentesco_en_espalol.
28 Raúl Bendezú-Araujo. El léxico de parentesco Del Quechua según Juan Pérez Bocanegra (Cuzco, siglo XVII) // Lexis. — 2014. — Vol. XXXVIII (2). — Pp. 429–456.
29 Zuidema Tom. El parentesco Inca: una nueva visión teórica. En Reyes y Guerrero. Ensayos de cultura andina. Lima: FOMCIENCIAS, 1989. — Pp. 54– 116.
30 Аксаков С.Т. Детские годы Багрова-внука. — М.: Издательство Юрайт, 2024. — 233 с.
31 Аникин А.Е. Русский этимологический словарь. Вып. 2 (б – бдынь). — М.: Рукописные памятники Древней Руси, 208. — 371 с.
32 Аникин А.Е. Русский этимологический словарь. Вып. 13 (два —дигло). — М.: Ин-т рус. яз. им. В. В. Виноградова РАН; Ин-т филологии Сибирского отделения РАН, 2019. — 376 с.
33 Анорбоев С. Оқсой. — Toшкент, 1962. — 361 б.
34 Бегматов Э.А. Ўзбек исмлари маъноси: (Изоҳли луғат). — Т.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2007 — 608 б.
35 Ирина Роднина. Слеза чемпионки. — М.: Время, 2013. — 383 с.
36 Как назвать дальнего предка?, available at: https://rus.stackexchange.com/questions
37 Мамадалиева О. Сизда олтин кексалик бор, Бектурсин ота!, available at: https://sirdaryo.kasaba.uz/2018/05/07/sizda-oltin-keksalik-bor-bektursin-ota
38 Ma’mura Zohidova. Boychechak, available at: https://khdavron.uz/kutubxona/uzbek/mamura-zohidova-boychechak-qissa-2-zuhriddinisomiddinov-boshqa-tilga-ogirib-bolmaydigan-asar.html
39 Muvaffaqiyatli bobo bo‘lish uchun maslahatlar, available at: https://www.more4kids.info/uz/426/muvaffaqiyatli-bobo-va-buvi-bolish-uchunmaslahatlar/
40 Оилавий ўқишга мўлжалланган тарбиявий, ҳаётий китоб. — Тошкент: Янги аср авлоди, 2013. — 336 б.
41 Ольга Гуськова. Светлана и её прапрабабушка, available at: https://proza.ru/2008/09/12/492
42 Пиримқул Қодиров. Юлдузли тунлар. Бобур. Тарихий роман. — Тошкент: “O‘qituvchi” Нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2018. — 568 б.
43 Раҳматуллаев Ш. Ўзбек тилининг этимологик луғати (туркий сўзлар). — Тошкент: “Университет”, 2000. — 600 б.
44 Раҳматуллаев Ш. Ўзбек тилининг этимологик луғати. III (Форсчатoжикча бирликлар ва улар билан ҳосилалар). — Тошкент: “Университет”, 2009. — 283 б.
45 Словарь русского языка XI–XVII вв. — М.: Наука, 1975. — Вып.1. — 371 с.
46 Словарь русского языка XI–XVII вв. — М.: Наука, 1992. — Вып. 18. — 288 с.
47 Словарь русского языка XI–XVII вв. — М.: Наука, 1977. — Вып. 4. — 403 с.
48 Фасмер М. Этимологический словарь русского языка”, available at: https://ru.wiktionary.org/wiki/
49 Чернышевский Н. Г. Что делать? — M.: Изд-во «Азбука», 2022. — 448 c
50 Чехов А. Моя жизнь. Рассказ провинциала, available at: https://ilibrary.ru/text/6/index.html
51 Этимологический словарь русского языка. — Изд-во Московского ун-та, 1973. — Е. I. — Вып. 5. Д. Е. Ж. / под ред. Н.М.Шанского. — 304 с.
52 Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2018 йил 30 ноябрдаги 34-сонли қарори, available at: https://lex.uz/docs/4120363
53 Ўзбек тилининг изоҳли луғати. — “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2006. — I жилд. — 680 б.
54 Ўзбек тилининг изоҳли луғати. — “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2006. — II жилд. — 672 б.
55 El Mundo del Siglo Vtintiuno, available at: https://hemerotecadigital.bne.es/hd/es/card? sid=6567227
56 Historias de familia. Presentación y coordinación de la selección Pablo Serrano Álvarez. — México, 2012. — 289 p.
Waiting