8

Ушбу мақолада ХII асрнинг етук олими ал-Мутарризийнинг ҳаёти, илмий фаолияти ва унинг араб тилшунослиги қўшган ҳиссаси таҳлил қилинади. Айниқса, унинг “Ал-Муғриб фи тартиб ал-Муъриб” асарининг аҳамияти ва илмий меросига алоҳида эътибор қаратилган. Мақолада ал-Мутарризийнинг асарлари биринчи марта турли тарихий манбалар ва замонавий тадқиқотлар асосида батафсил ўрганилади. Тадқиқот натижасида ал-Мутарризийнинг илмий мероси араб грамматикасининг шаклланиши ривожига сезиларли таъсир кўрсатгани аниқланади. Хулоса ўрнида, ал-Мутарризийнинг илмий меросини ўрганиш ХI-ХII асрлар  Мовароуннаҳр араб тилшунослиги  анъаналарини янада чуқурроқ англаш учун муҳим экани таъкидланади.

  • Read count 8
  • Date of publication 10-03-2025
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages549-560
English

This article analyzes the life, scientific activities, and contributions of the 12th-century scholar al-Mutarrizi to Arabic linguistics. Special attention is given to the significance of his work "al-Mughrib fi Tartib al-Mu‘rib" and its place in the scientific heritage. For the first time, al-Mutarrizi’s works are thoroughly examined based on various historical sources and modern research. The study reveals that al-Mutarrizi’s scholarly legacy had a significant impact on the development of Arabic grammar. In conclusion, it is emphasized that studying al-Mutarrizi’s scientific heritage is crucial for a deeper understanding of the Arabic linguistic traditions of the 11th-12th centuries in the Mawarannahr region.                                                               

Ўзбек

Ушбу мақолада ХII асрнинг етук олими ал-Мутарризийнинг ҳаёти, илмий фаолияти ва унинг араб тилшунослиги қўшган ҳиссаси таҳлил қилинади. Айниқса, унинг “Ал-Муғриб фи тартиб ал-Муъриб” асарининг аҳамияти ва илмий меросига алоҳида эътибор қаратилган. Мақолада ал-Мутарризийнинг асарлари биринчи марта турли тарихий манбалар ва замонавий тадқиқотлар асосида батафсил ўрганилади. Тадқиқот натижасида ал-Мутарризийнинг илмий мероси араб грамматикасининг шаклланиши ривожига сезиларли таъсир кўрсатгани аниқланади. Хулоса ўрнида, ал-Мутарризийнинг илмий меросини ўрганиш ХI-ХII асрлар  Мовароуннаҳр араб тилшунослиги  анъаналарини янада чуқурроқ англаш учун муҳим экани таъкидланади.

Русский

В статье анализируются жизнь, научная деятельность и вклад ученого XII века аль-Мутарризи в арабскую лингвистику. Особое внимание уделяется значимости его труда «Аль-Муғриб фи тартиб аль-Муъриб» и его роли в научном наследии. Впервые произведения аль-Мутарризи подробно исследуются на основе различных исторических источников и современных исследований. В результате исследования выявлено, что научное наследие аль-Мутарризи оказало значительное влияние на развитие арабской грамматики. В заключение подчеркивается, что изучение научного наследия аль-Мутарризи важно для более глубокого понимания арабских лингвистических традиций XI–XII веков в регионе Мавераннахр.

№ Author name position Name of organisation
1 Raxmonov A.K. tadqiqotchi Toshkent davlat sharqshunoslik Institute
№ Name of reference
1 1. Al-Dhahabī, M. U. (1992). Siyar Aʿlām al-Nubalāʾ [Lives of Noble Figures] (S. Arnawut & M. N. al-Urkusi, Eds.). Beirut: Mu’assasat al-Risala. (in Arabic)
2 2. Azimjon R. (2025) . Language Teaching Methods in al-Mutarrizi’s "Risalatun fi’n-Nahw" Problems of foreign language research and teaching (2181-1784), 5(20), 131-135. https://doi.org/10.5281/zenodo.14875439 (in Uzbek)
3 3. Brockelmann, C. (1942). Geschichte der arabischen Literatur: Supplement [History of Arabic Literature: Supplement]. Leiden. p.998 (in German)
4 4. Çöğenli, M. S. (2006). Mutarrizî. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Vol. 31, pp. 375–377). Ankara: TDV Publications. (in Turkish)
5 5. Çöğenli, M. S. (1986). el-Mutarrizî ve el-Mugrib fi Tertîbi’l-Muribinin edisyon kritiği [al-Mutarrizi and the Critical Edition of al-Mughrib fi Tertibi'l-Mu'ribin] (Doctoral dissertation, Atatürk University, Erzurum). (in Turkish)
6 6. Gözel, N. B. (2019). el-Mutarrızî'nin el-İknâ adlı eserinde isimler [Nouns in al-Mutarrizi’s Work al-Iqna] (Master's thesis, Karabük University, Karabük). (in Turkish)
7 7. Hamevî, Y. (n.d.). Muʿcemu’l-udebâ’ [Dictionary of Scholars]. Beirut: Dar Ihya’ al-Turath al-Arabi. (in Arabic)
8 8. Ibn Khallikān, A. A. (1968). Wafayāt al-Aʿyān wa-Anbāʾ Abnāʾ al-Zamān [Obituaries of Eminent Men and Accounts of Their Time] (I. Abbas, Ed.). Beirut: Dar al-Thaqafa. (in Arabic)
9 9. Khabibullaev, A. (1995). Al-Mutarrizi and his work al-Mughrib. Sharqshunoslik [Oriental Studies], (6), 79–84. Tashkent. (in Uzbek)
10 10. Mutarrizî, A. F. N. (1979). al-Muġrib fî tertîbi’l-muʿrib [The Maghrib in the Classification of the Mu‘rib] (M. Fahûrî & A. Muhtâr, Eds.). Aleppo: Usama b. Zayd Library. (in Arabic)
11 11. Mutarrizî, A. F. N. (n.d.). al-Iqnaʿ: Limā Ḥawā Taḥt al-Qināʿ [The Convincing: What Lies Beneath the Veil]. Istanbul: Atıf Efendi Library, Manuscripts, 2688, 1b–241a. (in Arabic)
Waiting