14

IX–XI asrlarda Movarounnahrda arab tilshunosligi rivoji yuksalib, Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, al-Moturidiy va az-Zarnujiy kabi ulamolar arab tilining lug‘aviy, fonetik, morfologik va sintaktik jihatlarini o‘rgandilar. Buxoro, Samarqand, Shosh va Marv kabi shaharlarda arab tilshunosligiga oid ilmiy maktablar shakllandi. Movarounnahr ulamolari tilshunoslikka yangi nazariyaviy yondashuvlar va metodlarni kiritib, tilning madaniyat, falsafa va inson ongiga ta’sirini tadqiq qildilar. Forobiyning “Kitob al-Huruf” kabi asarlari til va falsafa o‘rtasidagi munosabatni falsafiy jihatdan chuqur tahlil qildi. Arab tilshunosligining bu davrdagi rivoji nafaqat o‘z zamonasi, balki keyingi asrlar uchun ham fundamental ahamiyatga ega bo‘ldi. Movarounnahr ulamolarining ilmiy merosi bugungi kunda ham zamonaviy tilshunoslik fanining rivojiga muhim hissa qo‘shishini yoritdi. Bu davr arab tilshunosligining oltin davri sifatida Islom madaniyati tarixida o‘z izini qoldirdi. Movarounnahr ulamolarining tadqiqotlari tilshunoslikni yangi bosqichga olib chiqib, uning rivojiga katta turtki bo‘ldi.

  • Read count 14
  • Date of publication 10-03-2025
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages844-855
English

During the 9th to 11th centuries, Arabic linguistics in Movarounnahr reached its peak, with scholars such as Abu Nasr al-Farabi, Ibn Sina, al-Maturidi, and az-Zarnuji deeply studying the lexical, phonetic, morphological, and syntactic aspects of the Arabic language. In cities like Bukhara, Samarkand, Tashkent, and Merv, unique schools of Arabic linguistics emerged. The scholars of Movarounnahr introduced new theoretical approaches and methodologies, investigating the influence of language on culture, philosophy, and human consciousness. Al-Farabi’s works, such as “Kitab al-Huruf”, provided a profound philosophical analysis of the relationship between language and philosophy. The development of Arabic linguistics during this period held fundamental significance not only for its time but also for subsequent centuries. The scholarly legacy of Movarounnahr’s intellectuals continues to contribute significantly to the advancement of modern linguistics. This era remains a golden age of Arabic linguistics, leaving an indelible mark on the history of Islamic culture. The research of Movarounnahr’s scholars elevated linguistics to a new stage, providing a major impetus for its development.

Ўзбек

IX–XI asrlarda Movarounnahrda arab tilshunosligi rivoji yuksalib, Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, al-Moturidiy va az-Zarnujiy kabi ulamolar arab tilining lug‘aviy, fonetik, morfologik va sintaktik jihatlarini o‘rgandilar. Buxoro, Samarqand, Shosh va Marv kabi shaharlarda arab tilshunosligiga oid ilmiy maktablar shakllandi. Movarounnahr ulamolari tilshunoslikka yangi nazariyaviy yondashuvlar va metodlarni kiritib, tilning madaniyat, falsafa va inson ongiga ta’sirini tadqiq qildilar. Forobiyning “Kitob al-Huruf” kabi asarlari til va falsafa o‘rtasidagi munosabatni falsafiy jihatdan chuqur tahlil qildi. Arab tilshunosligining bu davrdagi rivoji nafaqat o‘z zamonasi, balki keyingi asrlar uchun ham fundamental ahamiyatga ega bo‘ldi. Movarounnahr ulamolarining ilmiy merosi bugungi kunda ham zamonaviy tilshunoslik fanining rivojiga muhim hissa qo‘shishini yoritdi. Bu davr arab tilshunosligining oltin davri sifatida Islom madaniyati tarixida o‘z izini qoldirdi. Movarounnahr ulamolarining tadqiqotlari tilshunoslikni yangi bosqichga olib chiqib, uning rivojiga katta turtki bo‘ldi.

Русский

В IX–XI веках развитие арабского языкознания в Мавераннахре достигло своего расцвета. Такие ученые, как Абу Наср Фараби, Ибн Сина, аль-Матуридий и аз-Зарнуджи, изучали лексические, фонетические, морфологические и синтаксические аспекты арабского языка. В таких городах, как Бухара, Самарканд, Шаш (Ташкент) и Мерв, сформировались научные школы, посвященные арабскому языкознанию. Ученые Мавераннахра внесли новые теоретические подходы и методы в лингвистику, исследуя влияние языка на культуру, философию и человеческое сознание. Труды Фараби, такие как “Китаб аль-Хуруф” (“Книга букв”), глубоко анализировали связь между языком и философией с философской точки зрения. Развитие арабского языкознания в этот период имело фундаментальное значение не только для своего времени, но и для последующих веков. Научное наследие ученых Мавераннахра продолжает вносить важный вклад в развитие современной лингвистики. Этот период оставил глубокий след в истории исламской культуры как золотой век арабского языкознания. Исследования ученых Мавераннахра вывели лингвистику на новый уровень и стали мощным импульсом для ее дальнейшего развития. Их работы не только обогатили науку о языке, но и заложили основы для будущих исследований, подчеркивая важность языка как инструмента познания и культурного развития.

Author name position Name of organisation
1 Yuldoshkhojayev H.H. Dotsent, tarix fanlari nomzodi Yangi asr universiteti
2 Abdusattorov A. . magistrant Yangi asr universiteti
Name of reference
1 1. Ahmedov, I. (2019). Arabic Linguistics in Movarounnahr in the 9th–11th Centuries. IX–XI asrlarda Movarounnahrda arab tilshunosligi.. – Tashkent: University Publishing. (in Uzbek) Retrieved from https://universitypress.uz/arabic-linguistics
2 2. Davronova, M. (2020). Arabic Linguistic Schools and Their Influence in Movarounnahr. Arab tilshunoslik maktablari va ularning Movarounnahrdagi ta’siri.– Tashkent: Sharq Publishing. 60 p. (in Uzbek)
3 3. Ibn Khaldun. (1997). Al-Muqaddimah (The Introduction).al-Muqaddima. – Beirut: Dar al-Fikr. 400 p. (in Arabic)
4 4. Nazarov, B. (2021). Abu Nasr al-Farabi and His Scientific Legacy. Abu Nasr Forobiy va uning ilmiy merosi. – Samarkand: Akademiya Publishing. (in Uzbek)
5 5. Rashidov, K. (2018). Abu Ali ibn Sina and the Development of the Arabic Language. . Abu Ali ibn Sino va arab tilining rivojlanishi. – Bukhara: Fan Publishing. (in Uzbek)
6 6. Al-Bayhaqi, Zahir al-Din. (1946). History of Islamic Sages. Ta’rix hukama al-Islam.Edited by Muhammad Kurd Ali. – Damascus: Taraqqi Press. 220 p. (in Arabic)
7 7. Rustamov, A. (2020). Movarounnahr and Arab Culture: The Development of Language and Science. Movarounnahr va arab madaniyati: til va fan taraqqiyoti. – Tashkent: Sharq Publishing. 136 p. (in Uzbek)
8 8. Walzer, R. (1985). Al-Farabi on the Perfect State: Abu Nasr al-Farabi’s Mabadi Ara Ahl al-Madina al-Fadila. Al-Farabi o sovershennom gosudarstve: Mabadi ara akhl al-Madina al-Fadila Abu Nasra al-Farabi. – Oxford: Clarendon Press. 120 p. (in English) Retrieved from https://clarendonpress.com/farabi-perfect-state
Waiting