39

Ушбу мақолада ўзбек тилининг таълим соҳасига оид арабизмлар семантикасида содир бўладиган жараёнларнинг компьютер луғатлари ҳисобланган тезаурусларда акс этиш даражаси ҳақида сўз юритилди. Тезаурус таркибида сўзлар алфавит шаклида эмас, тематик гуруҳларга ажратиб берилади. Мақолада оддий луғатлар ва тезауруслар ўртасидаги фарқли жиҳатлар ёритилган. Ривожланган давлатлардаги тил корпуслари, миллий корпуслар, тезауруслар учун материал сифатида хизмат қилади. Тезаурус ўзига хос хусусиятлар асосида шаклланиши ва катта ҳажмли материални қамраб олиши билан фарқланади. Мазкур луғатда турли семантик муносабатлар ҳам акс этади. У ўз ичига от, феъл, сифат, равиш туркумига оид сўзларни қамраб олади. Шунингдек, унда ҳар бир сўзнинг асл ва кўчма маънолари ёритилади. Тезауруслар ёрдамида лексемаларнинг семантикасини ҳамда фонетик, лексик, грамматик ҳусусиятларини аниқлаш мумкин. Таълим соҳасига оид арабизмлар тезауруси арабча лексемаларнинг ўзбек тили доирасидаги семантик ўзгаришларини ёритишга хизмат қилади, лексемалардаги шаклий ва семантик муносабатларни акс эттиради. Шунингдек, семантик маънони ташкил қилувчи семалар ўртасидаги алоқадорликни кўрсатади. Арабизмларнинг луғавий ва кўчма маънолари таҳлили ўзбек тили доирасидаги семантик ўзгаришларни таҳлил қилишда аҳамиятлидир. Ўзбек тилидаги таълимга оид арабизмлар тезауруси шу типдаги бошқа тезаурусларни шакллантиришда асос вазифасини ўтайди.

  • Read count 39
  • Date of publication 20-02-2021
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages39–49
Ўзбек

Ушбу мақолада ўзбек тилининг таълим соҳасига оид арабизмлар семантикасида содир бўладиган жараёнларнинг компьютер луғатлари ҳисобланган тезаурусларда акс этиш даражаси ҳақида сўз юритилди. Тезаурус таркибида сўзлар алфавит шаклида эмас, тематик гуруҳларга ажратиб берилади. Мақолада оддий луғатлар ва тезауруслар ўртасидаги фарқли жиҳатлар ёритилган. Ривожланган давлатлардаги тил корпуслари, миллий корпуслар, тезауруслар учун материал сифатида хизмат қилади. Тезаурус ўзига хос хусусиятлар асосида шаклланиши ва катта ҳажмли материални қамраб олиши билан фарқланади. Мазкур луғатда турли семантик муносабатлар ҳам акс этади. У ўз ичига от, феъл, сифат, равиш туркумига оид сўзларни қамраб олади. Шунингдек, унда ҳар бир сўзнинг асл ва кўчма маънолари ёритилади. Тезауруслар ёрдамида лексемаларнинг семантикасини ҳамда фонетик, лексик, грамматик ҳусусиятларини аниқлаш мумкин. Таълим соҳасига оид арабизмлар тезауруси арабча лексемаларнинг ўзбек тили доирасидаги семантик ўзгаришларини ёритишга хизмат қилади, лексемалардаги шаклий ва семантик муносабатларни акс эттиради. Шунингдек, семантик маънони ташкил қилувчи семалар ўртасидаги алоқадорликни кўрсатади. Арабизмларнинг луғавий ва кўчма маънолари таҳлили ўзбек тили доирасидаги семантик ўзгаришларни таҳлил қилишда аҳамиятлидир. Ўзбек тилидаги таълимга оид арабизмлар тезауруси шу типдаги бошқа тезаурусларни шакллантиришда асос вазифасини ўтайди.

Русский

Данная статья рассматривает семантику лексем сферы образования, которая отражается в компьютерных словарях-тезаурусах. Лексемы в составе тезауруса даются не в алфавитном порядке, а по тематическим группам. Выделены различия между простыми словарями и тезаурусами. Тезаурусы — корпусы развитых стран, послужат материалом для национального корпуса. Тезаурус отличается формированием на основе ряда особенностей и охватом большого объема материала. В этом словаре также отражаются различные семантические отношения. В него входят существительные, прилагательные, глаголы и наречия. В словаре отражаются главное и переносное значения лексем. С помощью тезауруса можно определить фонетические, лексические и грамматические особенности лексем. Тезаурус арабизмов сферы образования послужит основой для выражения роли арабских лексем в узбекском языке, для анализа формальных и семантических отношений, для указания связи между значениями, образующими семантическое содержание, для развития основного и переносного значений, анализа формирования семантики арабских лексем, соотнесенности семантики арабских лексем семантике лексем узбекского языка, его особенностей и адаптаций заимствованных слов с семантическими особенностями исконных слов. Тезаурус арабизмов сферы образования в лексическом фонде узбекского языка послужит основой для создания других тезаурусов узбекского языка.

English

The given article is focused on the semantics of lexemes of the educational sphere, which is reflexed in computer dictionariesthesaurus. The differences between ordinary dictionaries and thesaurus were defined. The lexemes in the content of the thesaurus are given not in alphabetical order, but in thematic groups. Thesaurus corps of developed countries serves as a material for international corps. The thesaurus differs by forming on the basis of a number of peculiarities and by comprising a large volume of a material. This dictionary also reflects different semantic relationships. It consists of nouns, adjectives, verbs and adverbs. The dictionary expresses main and figurative meanings. Using the thesaurus, you can identify phonetic, lexical and grammatical features of lexemes. The thesaurus of Arabic loan words of the educational sphere serves to express the roles of Arabic words in Uzbek language; to analyze formal and semantic relations; to point out the connections between meanings forming semantic content; to develop the main and figurative meanings; to analyze the formation of the semantics of Arabic lexemes, the coincidence of the semantics of Arabic lexemes with Uzbek language; their features and adaptation of derived words to semantic features of original words. Arabiс loan words of the educational sphere in the lexical fund of the Uzbek language will serve as the basis for the formation of a thesaurus in the Uzbek language.

Author name position Name of organisation
1 RASHIDOVA N.. Катта ўқитувчи «Шарқ тиллари» кафедраси Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат Ўзбек тили ва адабиёти университети
Name of reference
1 Bekmurodov Y. Kompyuter lingvistikasi. — Toshkent, 2009. — 174 b.
2 Kurbanova F. Kompyuter lugatlari: tezaurus. — Toshkent, 2014. — 74 б.
3 Rahimov A. Kompyuter lingvistikasi asoslari. — Toshkent: Akademnashr, 2011. — 155 б.
4 Зегинцев В.А. Семасиология. — М.,1987. — 125 c
5 Копотев М.В., Мустайоки А. Современная корпусная русистика // Slavica Helsingiyensia, Инструментарий русистики: корпусные подходы. Хельсинки, 2008. — Б.19–24
6 Қўчқортоев И. Сўз маъноси ва унинг валентлиги //Ўзбек тили ва адабиёти. — Тошкент. 1973. — № 3. — Б. 3–7.
7 Матлатипов Г.Р., Мадатов Х.А.Методология автоматизации постройки некоторых онтологий типа WordNet для узбекского языка через существующих WordNet. «Амалий математика ва информацион технологияларнинг долзарб муаммолари». Халқаро анжуман тезислари тўплами. — Тошкент, 2019. 14–15 ноябрь. — Б. 286–287.
8 Миртожиев М. Ўзбек тили семасиологияси. — Тошкент: Мумтоз сўз, 2010. — 204 б.
9 Пўлатов А., Муҳамедова М. Компьютер лингвистикаси. Ўқув қўлланма. — Тошкент, 2011. — 520 б.
10 Раббимов И., Кобилов С. Решение некоторых задач классификации тексов узбекского языка. Амалий математика ва информацион технологияларнинг долзарб муаммолари. Халқаро анжуман тезислари тўплами. — Тошкент, 2019. 14–15 ноябрь. — Б. 288–289.
11 Ўзбек тилининг изоҳли луғати. — Тошкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси Давлат илмий нашриёти. — Тошкент, 2008. — 648 б.
12 Шмелев Д.Н. Очерки по семасиологии русского языка. — М., 1977, 183 б.
Waiting