15

 Maqolada Imom Moturidiyning «Ta’vilot al-Qur’on» asarida sababi nuzul rivoyatlari ikki asosiy shaklda ifodalangani: lafzan (so‘zma-so‘z) va ma’nan(mazmunan) yoritilgan. Lafzan rivoyatlar, ya’ni aynan so‘zma-so‘z keltirilgan rivoyatlar kamroq uchraydi. Masalan, Hasan Basriydan keltirilgan rivoyatda, musulmonlar o‘rtasidagi kelishmovchilir sababli «Agar, mo‘minlardan ikki toifa o‘zaro urushib qolsalar, darhol ular o‘rtasini isloh etingiz!», oyati nozil bo‘lgani aytiladi. Masalan, Badr asirlari haqida bo‘lgan rivoyatlarda tafsilotlar to‘liq keltiriladi. Ushbu uslub Imom Moturidiyning rivoyatlarning muhim qismlarini batafsil taqdim etganini ko‘rsatadi.
Ma’nan rivoyatlar, ya’ni mazmunan keltirilgan rivoyatlar ko‘proq uchraydi. Misol uchun, Abu Tolibning vafoti bilan bog‘liq rivoyatlarda sababi nuzul qisqacha bayon etilgan. Imom Moturidiyning tafsir uslubida rivoyatlarni qisqartirishda, u «أو نحو هذا من الكلام» (yoki shu kabi so‘zlar) kabi iboralarni ishlatgan. Ba’zan esa «و في الحديث طول» (va gap uzun) kabi iboralar orqali rivoyatlarning batafsil qismlarini qisqartirgan. Demak, u ba’zan, ma’lumotni to‘liq berishdan ko‘ra, qisqartirilgan va mazmunni saqlangan matnlarni afzal ko‘rgan.
Maqolada, Moturidiyning «Ta’vilot al-Qur’on» asarida sababi nuzul rivoyatlarining uslubiy yonda­shuvini ko‘rishimiz mumkin.

  • Read count 15
  • Date of publication 01-02-2025
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages47-53
Ўзбек

 Maqolada Imom Moturidiyning «Ta’vilot al-Qur’on» asarida sababi nuzul rivoyatlari ikki asosiy shaklda ifodalangani: lafzan (so‘zma-so‘z) va ma’nan(mazmunan) yoritilgan. Lafzan rivoyatlar, ya’ni aynan so‘zma-so‘z keltirilgan rivoyatlar kamroq uchraydi. Masalan, Hasan Basriydan keltirilgan rivoyatda, musulmonlar o‘rtasidagi kelishmovchilir sababli «Agar, mo‘minlardan ikki toifa o‘zaro urushib qolsalar, darhol ular o‘rtasini isloh etingiz!», oyati nozil bo‘lgani aytiladi. Masalan, Badr asirlari haqida bo‘lgan rivoyatlarda tafsilotlar to‘liq keltiriladi. Ushbu uslub Imom Moturidiyning rivoyatlarning muhim qismlarini batafsil taqdim etganini ko‘rsatadi.
Ma’nan rivoyatlar, ya’ni mazmunan keltirilgan rivoyatlar ko‘proq uchraydi. Misol uchun, Abu Tolibning vafoti bilan bog‘liq rivoyatlarda sababi nuzul qisqacha bayon etilgan. Imom Moturidiyning tafsir uslubida rivoyatlarni qisqartirishda, u «أو نحو هذا من الكلام» (yoki shu kabi so‘zlar) kabi iboralarni ishlatgan. Ba’zan esa «و في الحديث طول» (va gap uzun) kabi iboralar orqali rivoyatlarning batafsil qismlarini qisqartirgan. Demak, u ba’zan, ma’lumotni to‘liq berishdan ko‘ra, qisqartirilgan va mazmunni saqlangan matnlarni afzal ko‘rgan.
Maqolada, Moturidiyning «Ta’vilot al-Qur’on» asarida sababi nuzul rivoyatlarining uslubiy yonda­shuvini ko‘rishimiz mumkin.

№ Name of reference
1 Abdulaziz Mansur. (2004). Qur'oni Karim: Translation and Commentary of Meanings. Tashkent: Tashkent Islamic University.
2 al-San'ani, Abdurazzaq ibn Hammam. (1999). Tafsir Abdurazzaq (Vols. 1-3). Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
3 al-Bayhaqi, Abu Bakr Ahmad ibn Husayn. (2003). As-Sunan al-Kubra (Vols. 1-10). Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
4 al-Qummi, Abu Hasan Ali ibn Ibrahim. (2014). Tafsir al-Qummi (Vols. 1-4). Qum: Muassasat al-Imam Mahdi.
5 al-Tabari, Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir. (1995). Jami' al-Bayan an Ta'wil Ayat al-Qur'an (Vols. 1-30). Beirut: Dar al-Fikr.
6 al-Samarqandi, Abu Lays. (1996). Tafsir as-Samarqandi (Bahr al-Ulum) (Vols. 1-3). Beirut: Dar al-Fikr.
7 al-Maturidi, Abu Mansur Muhammad ibn Muhammad. (2011). Ta'wilat al-Qur'an (Vols. 1-18). Istanbul: Dar al-Mizan.
8 al-Wahidi, Abulhasan Ali ibn Ahmad. (1991). Asbab al-Nuzul al-Qur'an. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
9 al-Wahidi, Abulhasan Ali ibn Ahmad. (1991). Asbab al-Nuzul al-Qur'an. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
10 al-Wahidi, Abulhasan Ali ibn Ahmad. (1991). Asbab al-Nuzul al-Qur'an. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
11 al-Wahidi, Abulhasan Ali ibn Ahmad. (1991). Asbab al-Nuzul al-Qur'an. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
12 al-Bukhari (Vols. 1-9). Beirut: Dar Tawq an-Najat.
13 Muqatil ibn Sulayman. (2002). Tafsir Muqatil ibn Sulayman (Vols. 1-5). Beirut: Muassasat at-Tarikh al-Arabi.
Waiting