Maqolada adabiyotshunoslikning mustaqil ilmiy fan sifatida shakllanishiga asos bo‘lgan dastlabki nazariy poetika kategoriyalarini to‘g‘ri va ilmiy talqin qilishga oid murakkab metodologik masalalar atroflicha tadqiq etiladi. “Poetika” tushunchasining genezisi, tarixiy rivojlanish bosqichlari va mazkur kategoriya bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan “haqiqat”, “yolg‘on”, “haqiqatga yaqinlik”, “mantiqiylik” kabi falsafiy-estetik konseptlarning shakllanish jarayoni ilmiy tahlil markaziga olinadi. Falsafiy-estetik qarashlar doirasida vujudga kelgan ushbu terminlar keyinchalik badiiy matnning mazmun-mohiyatini tadqiq etishning metodik yo‘nalishlarini belgilab, adabiyotshunoslikda birlamchi terminologik tizimning shakllanishiga zamin yaratgani alohida ta’kidlanadi. Ushbu jarayon poetikaning dastlab adabiyot haqidagi umumiy fan sifatidagi talqinini, hamda fan obyekti va predmetining kengayishi jarayonida poetikaning adabiyotshunoslikning markaziy va strukturaviy kategoriyasiga aylanishini ko‘rsatib beradi. Poetika tushunchasining tarixiy shakllanishini o‘rganish adabiyotshunoslik fanining bosqichma-bosqich rivojlanish yo‘nalishlarini aniqlash imkonini beradi. Maqolada terminologik apparatni identifikatsiya qilish, ilmiy qayta talqin etish va transformatsiya jarayonlarini tahlil qilish orqali adabiyotshunoslikning metodologik asoslarini aniqlashga urinish amalga oshiriladi. Bu yondashuv terminlardan to‘g‘ri foydalanish imkonini kengaytirib, badiiy matnni ilmiy asosda talqin qilish sifatini oshiradi.
The study addresses a range of theoretical and methodological issues related to the precise interpretation of the fundamental categories that shaped the early system of concepts in theoretical poetics and laid the scientific foundations for literary studies as an independent discipline. The genesis and historical evolution of the category poetics, as well as related concepts such as truth, falsehood, and verisimilitude, are examined. These notions emerged within philosophical and aesthetic doctrines and determined the methodological directions for the analysis of a literary work. It is emphasized that the development of this terminology contributed to the establishment of the first coherent conceptual system and the theoretical framework of literary scholarship, within which poetics initially referred to the science of literature as a whole. As the object and subject matter of literary studies expanded and its theoretical foundations evolved, poetics came to be regarded as a fundamental category of literary theory. Tracing the historical evolution of the concept of poetics makes it possible to follow the formation of literary studies as a scientific discipline. The article, therefore, seeks to identify the theoretical underpinnings of literary scholarship through the analysis of the processes of identification, reinterpretation, and transformation of its conceptual and terminological apparatus. This, in turn, ensures the accurate use and interpretation of key terms and contributes to improving the quality of literary text analysis.
Maqolada adabiyotshunoslikning mustaqil ilmiy fan sifatida shakllanishiga asos bo‘lgan dastlabki nazariy poetika kategoriyalarini to‘g‘ri va ilmiy talqin qilishga oid murakkab metodologik masalalar atroflicha tadqiq etiladi. “Poetika” tushunchasining genezisi, tarixiy rivojlanish bosqichlari va mazkur kategoriya bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan “haqiqat”, “yolg‘on”, “haqiqatga yaqinlik”, “mantiqiylik” kabi falsafiy-estetik konseptlarning shakllanish jarayoni ilmiy tahlil markaziga olinadi. Falsafiy-estetik qarashlar doirasida vujudga kelgan ushbu terminlar keyinchalik badiiy matnning mazmun-mohiyatini tadqiq etishning metodik yo‘nalishlarini belgilab, adabiyotshunoslikda birlamchi terminologik tizimning shakllanishiga zamin yaratgani alohida ta’kidlanadi. Ushbu jarayon poetikaning dastlab adabiyot haqidagi umumiy fan sifatidagi talqinini, hamda fan obyekti va predmetining kengayishi jarayonida poetikaning adabiyotshunoslikning markaziy va strukturaviy kategoriyasiga aylanishini ko‘rsatib beradi. Poetika tushunchasining tarixiy shakllanishini o‘rganish adabiyotshunoslik fanining bosqichma-bosqich rivojlanish yo‘nalishlarini aniqlash imkonini beradi. Maqolada terminologik apparatni identifikatsiya qilish, ilmiy qayta talqin etish va transformatsiya jarayonlarini tahlil qilish orqali adabiyotshunoslikning metodologik asoslarini aniqlashga urinish amalga oshiriladi. Bu yondashuv terminlardan to‘g‘ri foydalanish imkonini kengaytirib, badiiy matnni ilmiy asosda talqin qilish sifatini oshiradi.
В статье рассматривается комплекс теоретико-методологических проблем, связанных с корректным истолкованием базовых категорий, на основе которых была сформирована первоначальная система понятий теоретической поэтики, заложившая научные предпосылки становления литературоведения как самостоятельной дисциплины. Анализируется генезис и историческая эволюция категории «поэтика», а также сопряжённых с ней понятий, таких как истина, ложь, правдоподобие и другие концепты, возникшие в рамках философскоэстетических учений и определившие направления дальнейшего теоретического анализа художественного текста. Подчёркивается, что формирование данной терминологии способствовало созданию первой целостной терминосистемы и теоретического фундамента литературоведения, в рамках которой поэтика первоначально обозначала науку о литературе в целом. Последующее расширение объекта и предмета литературоведческого исследования, а также углубление научно-теоретической рефлексии привели к восприятию поэтики как ключевой структурообразующей категории дисциплины. Изучение исторического развития этой категории позволяет реконструировать этапы формирования литературоведения как науки. В статье предпринимается попытка выявить методологические основания дисциплины через анализ процессов идентификации, переосмысления и трансформации понятийнотерминологического аппарата, что обеспечивает более точное использование терминов и способствует повышению качества интерпретации художественного текста.
| № | Author name | position | Name of organisation |
|---|---|---|---|
| 1 | XATAMOVA D.A. | Dotsent, filologiya fanlari doktori | Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti |
| № | Name of reference |
|---|---|
| 1 | Аристотель. Поэтика. Риторика. — Санкт-Петербург: Азбукаклассика, 2010. — 347 с. |
| 2 | Борев Ю. Б. Эстетика. Теория литературы. Энциклопедический словарь терминов. — Москва: Издательство Астрель, 2003. — 574 c. |
| 3 | Буало Н. Поэтическое искусство. — М.: ГИХЛ, 1957. — 232 с. |
| 4 | Введение в литературоведение: Хрестоматия: Учеб. пособие для филол. спец. вузов / Сост.: П. A. Николаев и др.; Под ред. П. A. Николаева. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: Высш. шк., 1988. — 480 с. |
| 5 | Гринцер П. А. Сравнительное литературоведение и санскритская поэтика. Т. 2. — Москва, 2013. — 670 с. |
| 6 | Европейская поэтика. От Античности до эпохи Просвещения / Под ред. Ю. А. Сургановой, А. Е. Махова. — Москва: Интрада, 2010. — 508 с. |
| 7 | Kristeller, P. O. Studien zur Geschichte der Rhetorik und zum Begriff des Menschen in der Renaissance. — Göttingen, 1981. — 189 s. |
| 8 | Мелетинский Е. М. От мифа к литературе. — Москва, 2000. — 168 с. |
| 9 | Raghavan, V. Studies on some concepts of the alamkāra. — Madras, 1973. — 210 p. |
| 10 | Светков П. И. Мысли Горация о поэзии и условиях совершенства поэтических произведений в «Послании к Пизонам» // Прибавления к Творениям св. Отцов, 1886. — Ч. 37, Кн. 1. — С. 443—473. |
| 11 | Эстетика Ренессанса / Сост. В. П. Шестаков. Т. II. — Москва: Искусство, 1981. — 639 с. |