319

 

Ахлоқ, одоб тушунчалари инсоният тарихида азалдан мавжуд бўлиб, бу тушунчалар инсон камолоти ва шах-
сияти шаклланишида муҳим аҳамият касб этади. Дунё тарихида бу мавзуга оид кўплаб асори-атиқалар, асарлар,
китоблар, моддий ва маданий ёдгорликларни учратиш мумкин. Айниқса, шарқ халқлари тарихида бундай манба-
лар жуда кўплаб топилади. Уларда инсон руҳий тарбияси ва ахлоқий камолоти бош ғоя саналиб, унинг асосини
тасаввуф илми ташкил этади. Бу илм ислом илмлари орасида алоҳида илм соҳаси сифатида дастлаб IX–XI асрлар-
да зоҳидлик мактаби кўринишида шаклланган бўлса, XII–XIII асрларга келиб эса унинг асосий тартиб ва қоида-
лари ишлаб чиқилган тасаввуф тариқатлари кўринишида юзага келди. Шунингдек, тариқат вакиллари томонидан
руҳий таълим ва тарбия борасида кўплаб асарлар таълиф этилди.
Айнан шу XII асрда ёзилган инсон таълим-тарбияси ва руҳий камолотига бағишланган асарлардан бири алло-
ма Носируддин Абулқосим Самарқандий (ваф. 556/1161й.) нинг «Риёзат ал-ахлоқ» (Ахлоқий тарбия) асаридир.
Бу асар ахлоқ тарбиясига оид муҳим манба бўлиб, унда одоб ва ахлоқ тушунчалари, ахлоқий тарбиянинг моҳияти
ҳақида алоҳида тўхталиб ўтилади. Асар икки қисмга ажратилиб, улар ахлоқ ва одоб бўлимлари бўлиб, одоб бў-
лимида ижтимоий муносабатларда амал қилиниши лозим бўлган одоб қоидалари баён этилади. Ахлоқ қисмида
эса яхши ва ёмон ахлоқ нормалари ҳақида бирма-бир сўз боради. Шунингдек, ахлоқ нормалари араб алифбоси
тартибида бирин-кетин келтирилади.
Ушбу мақолада «Риёзат ал-ахлоқ» асари ва унинг манбашунослик таҳлили, унда келтирилган ахлоқ, одоб ва
ахлоқий тарбия тушунчаларининг мазмун-моҳияти, шунингдек, асарда мавжуд тасаввуфий-ахлоқий тушунчалар-
нинг тарбиявий аҳамияти ва уларнинг бугунги кундаги ўрни тарихий, қиёсий-таҳлилий методлар асосида тадқиқ
этилган.
Такие понятия как – нравственность и воспитание существовали испокон веков в истории человечества, так-
же они играют важную роль в достижении людьми совершенства. В мировой истории на эту тему были написа-
ны многие произведения, книги, трактаты, а также имеются материальные и культурные памятники. В истории
народов Востока можно встретить обилие источников на вышеуказанную тему. В этих источниках главной иде-
ей является – достижение человечеством совершенства посредством духовного и нравственного воспитания, и
основой этой идеи считается – суфизм. Первоначально суфизм возник как аскетическая школа в IX – XI веках
отделившись от других исламских наук, а в XII – XIII веках были составлены его основные каноны и порядки,
которые впоследствии, становятся как отдельное суфийское направление. Также со стороны суфийских деятелей
были написаны многие произведения о духовном воспитании.
В XII веке было написано произведение «Рияд ал-ахлак» («Нравственное воспитание») которое принад-
лежит перу Насируддина Абулкасыма Самарканди (умер 556/1161 г.). В этом произведении особое внимание
уделяется понятиям – «Нравственность и воспитание», также говорится о сути нравственного воспитания, бу-
дучи важным источником вышеуказанных понятий. Само произведение было разделено на следующие две части:
нравственность и воспитание. В первой части по одному перечисляются хорошие и плохие нормы нравственно-
сти, также в арабском алфавитном порядке приводятся сами нравственные нормы. А во второй части говорится
о правилах воспитанности в общественных отношениях, которые обязательно должны соблюдаться.
Эта статья является результатом источниковедческого исследования труда «Рияд ал–ахлак», в которой при-
водятся суть и смысл таких понятий как – нравственное и вежливое воспитание, также значения приведенных в
произведении суфийских нравственных понятий и их роль в наши дни.
Th concept of morality and upbringing has existed since ancient times in human history, and these concepts play an
important role in the formation of human perfection and personality. It is possible to fid many works, books, material
and cultural monuments of this theme in the history of the world. Especially, there are many such sources in oriental
peoples’ history. Th main idea of these works is considered a person’s spiritual upbringing and moral perfection and
its’ basis constitute the subject of tasawwuf. Ths science was formed as an area of special science among the Islamic
sciences in the 9th-11th centuries in the form of Ascetcism school, and in the XII-XIII centuries its basic rules emerged
in the form of Sufim. In addition, many works in the area of spiritual education were writtn by tariqats’ scholars.
One of the works dedicated to human education and spiritual perfection in the 12th century was «Riyadh ul-ahlaq»
(Upbringing morality) by Nasiruddin Abulqasim Samarkandiy (556/1161). Ths work is an important source of moral
education, in which the concept of morals and the essence of ethical education is emphasized. Th work is divided into
two parts, which are sections of ethics and morality, fist section describes the rules of behavior that must be observed
in social relations. In the moral section, there is a full discription about good and bad morals. Moral standards are also
given in Arabic alphabet order one by one.
Ths article analyzes the essence and signifiance of the work «Riyadh ul-ahloq» and its source-analysis, the essence
and meaning of the morality, ethical concepts as well as the signifiance of the sufimoral concepts in it, and their role
in today by using historical, comparative and analytical methods.
 

  • Read count 307
  • Date of publication 15-05-2019
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages90-96
Ўзбек

 

Ахлоқ, одоб тушунчалари инсоният тарихида азалдан мавжуд бўлиб, бу тушунчалар инсон камолоти ва шах-
сияти шаклланишида муҳим аҳамият касб этади. Дунё тарихида бу мавзуга оид кўплаб асори-атиқалар, асарлар,
китоблар, моддий ва маданий ёдгорликларни учратиш мумкин. Айниқса, шарқ халқлари тарихида бундай манба-
лар жуда кўплаб топилади. Уларда инсон руҳий тарбияси ва ахлоқий камолоти бош ғоя саналиб, унинг асосини
тасаввуф илми ташкил этади. Бу илм ислом илмлари орасида алоҳида илм соҳаси сифатида дастлаб IX–XI асрлар-
да зоҳидлик мактаби кўринишида шаклланган бўлса, XII–XIII асрларга келиб эса унинг асосий тартиб ва қоида-
лари ишлаб чиқилган тасаввуф тариқатлари кўринишида юзага келди. Шунингдек, тариқат вакиллари томонидан
руҳий таълим ва тарбия борасида кўплаб асарлар таълиф этилди.
Айнан шу XII асрда ёзилган инсон таълим-тарбияси ва руҳий камолотига бағишланган асарлардан бири алло-
ма Носируддин Абулқосим Самарқандий (ваф. 556/1161й.) нинг «Риёзат ал-ахлоқ» (Ахлоқий тарбия) асаридир.
Бу асар ахлоқ тарбиясига оид муҳим манба бўлиб, унда одоб ва ахлоқ тушунчалари, ахлоқий тарбиянинг моҳияти
ҳақида алоҳида тўхталиб ўтилади. Асар икки қисмга ажратилиб, улар ахлоқ ва одоб бўлимлари бўлиб, одоб бў-
лимида ижтимоий муносабатларда амал қилиниши лозим бўлган одоб қоидалари баён этилади. Ахлоқ қисмида
эса яхши ва ёмон ахлоқ нормалари ҳақида бирма-бир сўз боради. Шунингдек, ахлоқ нормалари араб алифбоси
тартибида бирин-кетин келтирилади.
Ушбу мақолада «Риёзат ал-ахлоқ» асари ва унинг манбашунослик таҳлили, унда келтирилган ахлоқ, одоб ва
ахлоқий тарбия тушунчаларининг мазмун-моҳияти, шунингдек, асарда мавжуд тасаввуфий-ахлоқий тушунчалар-
нинг тарбиявий аҳамияти ва уларнинг бугунги кундаги ўрни тарихий, қиёсий-таҳлилий методлар асосида тадқиқ
этилган.
Такие понятия как – нравственность и воспитание существовали испокон веков в истории человечества, так-
же они играют важную роль в достижении людьми совершенства. В мировой истории на эту тему были написа-
ны многие произведения, книги, трактаты, а также имеются материальные и культурные памятники. В истории
народов Востока можно встретить обилие источников на вышеуказанную тему. В этих источниках главной иде-
ей является – достижение человечеством совершенства посредством духовного и нравственного воспитания, и
основой этой идеи считается – суфизм. Первоначально суфизм возник как аскетическая школа в IX – XI веках
отделившись от других исламских наук, а в XII – XIII веках были составлены его основные каноны и порядки,
которые впоследствии, становятся как отдельное суфийское направление. Также со стороны суфийских деятелей
были написаны многие произведения о духовном воспитании.
В XII веке было написано произведение «Рияд ал-ахлак» («Нравственное воспитание») которое принад-
лежит перу Насируддина Абулкасыма Самарканди (умер 556/1161 г.). В этом произведении особое внимание
уделяется понятиям – «Нравственность и воспитание», также говорится о сути нравственного воспитания, бу-
дучи важным источником вышеуказанных понятий. Само произведение было разделено на следующие две части:
нравственность и воспитание. В первой части по одному перечисляются хорошие и плохие нормы нравственно-
сти, также в арабском алфавитном порядке приводятся сами нравственные нормы. А во второй части говорится
о правилах воспитанности в общественных отношениях, которые обязательно должны соблюдаться.
Эта статья является результатом источниковедческого исследования труда «Рияд ал–ахлак», в которой при-
водятся суть и смысл таких понятий как – нравственное и вежливое воспитание, также значения приведенных в
произведении суфийских нравственных понятий и их роль в наши дни.
Th concept of morality and upbringing has existed since ancient times in human history, and these concepts play an
important role in the formation of human perfection and personality. It is possible to fid many works, books, material
and cultural monuments of this theme in the history of the world. Especially, there are many such sources in oriental
peoples’ history. Th main idea of these works is considered a person’s spiritual upbringing and moral perfection and
its’ basis constitute the subject of tasawwuf. Ths science was formed as an area of special science among the Islamic
sciences in the 9th-11th centuries in the form of Ascetcism school, and in the XII-XIII centuries its basic rules emerged
in the form of Sufim. In addition, many works in the area of spiritual education were writtn by tariqats’ scholars.
One of the works dedicated to human education and spiritual perfection in the 12th century was «Riyadh ul-ahlaq»
(Upbringing morality) by Nasiruddin Abulqasim Samarkandiy (556/1161). Ths work is an important source of moral
education, in which the concept of morals and the essence of ethical education is emphasized. Th work is divided into
two parts, which are sections of ethics and morality, fist section describes the rules of behavior that must be observed
in social relations. In the moral section, there is a full discription about good and bad morals. Moral standards are also
given in Arabic alphabet order one by one.
Ths article analyzes the essence and signifiance of the work «Riyadh ul-ahloq» and its source-analysis, the essence
and meaning of the morality, ethical concepts as well as the signifiance of the sufimoral concepts in it, and their role
in today by using historical, comparative and analytical methods.
 

Author name position Name of organisation
1 Muxtarov B.. International Islamic Academy оf Uzbekistan
Name of reference
1 1. Qur’oni karim ma’nolarining tarjima va tafsiri / Tarjima va tafsir muallifi A.Mansur. –T.: «Toshkent islom universiteti» nashriyot-matbaa birlashmasi. 2008. – 624 b. 2. Abdulla Sher. Axloqshunoslik. – T.: O‘zbekiston faylasuflri milliy jamiyati, 2010. – 231 b. 3. Buyuk va muqaddassan, mustaqil Vatan: O’zbekistonning 20 yillik mustaqil taraqqiyot yo’lida kiritgan yutuq va natijalari, mamlakatimizning 95 Мозий ва аждодлар мероси Th Light of Islam, 2-сон 2019 йил salohiyati va ahamiyatini aholining keng qatlamlariga yetkazish, joylarda tashkiliy-amaliy, madaniy-ma’rifi tadbirlar, targ’ibot va tashviqot ishlarini amalga oshirish uchun mo’ljallangan / O’zR oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi, O’zR mahalla jamg’armasi; mas’ul ijodiy guruh. Bekmurodov A.SH. va boshq. – T.: O‘qituvchi, 2011. – 200 b. 4. Ziyomuhammadov B., Ismoilov F. Barkamol avlodni voyaga yetkazish sirlari. – T.: Sano-standart, 2011. – 346 b. 5. Mavrulov A. Ma’naviy barkamol avlod tarbiyasi. – T.: O‘zbekiston, 2008. – 80 b. 6. Mahkamov U. Axloq-odob saboqlari. – T.: Fan, 1884. – 28 b. 7. Ma’naviyat: asosiy tushunchalar izohli lug’ati / Tahrir hay’ati: Sultonov X. va boshq.; tuzuvchi va mas’ul muharrir Nazarov Q. – T.: G’afur G’ulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti, 2008. –436 b. 8. Nosiruddin Abulqosim Samarqandiy. «Riyozatul axloq» asari. Malik Muhammad Hasan ibn Hamza Zohir shaxsiy kutubxonasi. Qo’lyozma. Inventar raqami berilmagan. – 868/1562. – 71 v.
Waiting