ушбу мақолада Ўзбекистон ҳудудида маъмурий процедуралар ҳуқуқий асосларининг ХХ аср бошига қадар бўлган давр мисолидаги қисқача таҳлили, Ўзбекистонда маъмурий процедуралар қонунчилик асосларининг вужудга келишининг умумий тавсифи, жумладан, Ўзбекистон Республикасининг “Маъмурий тартиб-таомиллар тўғрисида”ги қонунининг қабул қилиниш жараёнининг қисқача таҳлили ҳамда мазкур қонуннинг умумий тавсифи келтириб ўтилади.
ушбу мақолада Ўзбекистон ҳудудида маъмурий процедуралар ҳуқуқий асосларининг ХХ аср бошига қадар бўлган давр мисолидаги қисқача таҳлили, Ўзбекистонда маъмурий процедуралар қонунчилик асосларининг вужудга келишининг умумий тавсифи, жумладан, Ўзбекистон Республикасининг “Маъмурий тартиб-таомиллар тўғрисида”ги қонунининг қабул қилиниш жараёнининг қисқача таҳлили ҳамда мазкур қонуннинг умумий тавсифи келтириб ўтилади.
в данной статье приводится приводится краткий анализ правовых основ административных процедур на территории Узбекистана на примере периода до ХХ века, общая характеристика возникновения законодательных основ административных процедур в Узбекистане, в том числе, краткий анализ процесса принятия закона Республики Узбекистан «Об административных процедурах» и общая характеристика этого закона.
This article provides a brief analysis of the administrative procedure in the territory of the Uzbekistan until ХХ century and a general description of the emergence of the legislative framework of administrative procedures in Uzbekistan, including a brief analysis of the adoption process of the law of the Republic of Uzbekistan “On administrative procedures” and a general description of this law.
| № | Author name | position | Name of organisation |
|---|---|---|---|
| 1 | Nematov J.N. | доценти | Тошкент давлат юридик университети |
| № | Name of reference |
|---|---|
| 1 | 1. Совет даври ҳақида қаранг.: Нематов Ж. Ўзбекистон ҳудудида маъмурий процедуралар ҳуқуқий асосларининг тарихий ривожланиш динамикаси (совет даври мисолида). // Ҳуқуқий тадқиқотлар журнали. 2019 № 2. – Б. 20-28. |
| 2 | 2. “Авесто”даги тўғри сўзлик ва унда фуқаролар дарду мурожаатлари билан ишлашнинг аҳамияти ҳақида қаранг.: Мухитдинова Ф. Сиёсий ва ҳуқуқий таълимотлар тарихи. Дарслик. – T.: ТДЮИ нашриёти, 2012. – Б. 36-41. |
| 3 | 3. Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шаҳри. – Тошкент: Янги аср авлоди,.2016. – Б. 11,56.; Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. Nodir va dono fikrlar. – T.: “O’zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2004. – B. 88. Бундан ташқари, ўрта асрлар шарқ уйғониш даври қомусий олимларидан Абу Райхон Беруний, Ибн Сино ҳам давлат бошқаруви ва унда фуқаролар дарду-мурожаатлари билан ишлашнинг аҳамияти ҳақида ўзларининг фикрларини келтириб ўтганлар. Қаранг.: Muhitdinova F. O’zbekiston siyosiy va huquqiy ta’limotlari tarixi. – T.: TDYI nashriyoti, 2007. – P. 48-56. |
| 4 | 4. Азамат Зиё. Ўзбек давлатчилиги тарихи (энг қадимги даврдан Россия босқинига қадар).– Тошкент: ”Шарқ”, 2000. – Б. 94-95 |
| 5 | 5. Низомулмулк. Сиёсатнома ёки Сияр ул-мулук. –Тошкент: Адолат, 1997. – Б. 10.( |
| 6 | 6. Ўша жойда. – Б. 20-21 |
| 7 | 7. Ўша жойда. – Б. 121-122 |
| 8 | 8. Ўша жойда. – Б. 229-230. |
| 9 | 9. Азамат Зиё. Ўзбек давлатчилиги тарихи (энг қадимги даврдан Россия босқинига қадар). – Тошкент: Шарқ,. 2000. – Б. 144. |
| 10 | 10. Темур тузуклари. – Тошкент:. Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашр.,1996. – Б. 70-71. |
| 11 | 11. Азамат Зиё. Ўзбек давлатчилиги тарихи (энг қадимги даврдан Россия босқинига қадар) – Тошкент: Шарқ, 2000. – Б. 177-178, 244, 269. (Azamat Ziyo. History of the Uzbek statehood (from the earliest ages to the Russian invasion). - Tashkent: Sharq,. 2000. – P. 144.) |
| 12 | 12. Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 11 сентябрдаги «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақидаги ЎРҚ-445-сон қонуни (Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.01.2018 й., 03/18/463/0634-сон). |
| 13 | 13. Ўзбекистон Республикасининг 2000 йил 25 майдаги «Фаолиятнинг айрим турларини лицензиялаш тўғрисида»ги 71-II-сон қонуни (Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 04.10.2018 й., 03/18/494/1992-сон). Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодекси. (Кучга кириш санаси 01.01.2008 ЎР ҚҲТ, 2007 й., 52 (I)-сон. Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 27.07.2018 й., 03/18/488/1579-сон); Ўзбекистон Республикасининг Божхона кодекси. (Кучга кириш санаси 22.04.2016. ЎР ҚҲТ, 2016 й., 3(I)-сон, 31-модда. Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 27.07.2018 й., 03/18/488/1579-сон); Ўзбекистон Республикасининг 2012 йил 2 майдаги ЎРҚ-328-сонли «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида»ги Қонуни (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й., 1-сон, 1-модда). |
| 14 | 14. Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 8 январдаги “Маъмурий тартиб-таомиллар тўғрисида” ги ЎРҚ–457-сон қонуни (Кучга кириш санаси 2019 йил 10 январь. Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси. 2018 йил 9 январ 03/18/457/0525-сон). |
| 15 | 15. Shigeru Kodama. Reform of Administrative Procedure in Uzbekistan and Japanese Legal Assistance // Administrative law reform in Uzbekistan experiences and problems from the legal viewpoint. Collection of seminar papers. – Nagoya, 2008. – P. 5; Katsuya Ichihashi. Japanese approach to legal assistance to administrative procedure law in Uzbekistan// Administrative law reform in Uzbekistan experiences and problems from the legal viewpoint. Collection of seminar papers. – Nagoya, 2008. – P 35; Hiroto Tokuda. Cooperation between Japan and Uzbekistan in the sphere of implementation of administrative procedure law// Administrative law reform in Uzbekistan experiences and problems from the legal viewpoint. Collection of seminar papers. –Nagoya, 2008. – P 47; Muzraf Ikramov. Administrative procedures in Japan: opportunities for implementation into the legislation of Uzbekistan// Administrative law reform in Uzbekistan experiences and problems from the legal viewpoint. Collection of seminar papers. – Nagoya, 2008. – P. 81; Igor Tsai. A report on problems of the draft law on administrative procedures// Administrative law reform in Uzbekistan experiences and problems from the legal viewpoint. Collection of seminar papers. – Nagoya, 2008. – P. 99; Хамедов И.А., Цай И.М. Институт административных процедур в свете реформирования административно-процессуального права в Узбекистане. // Ежегодник публичного права – 2014: “Административное право: сравнительно-правовые подходы”. – М.: Инфотропик Медиа, 2014. – С. 394 ( Khamedov I.A., Tsai I.M. The institution of administrative procedures in the light of the reform of administrative procedure law in Uzbekistan. // Yearbook of Public Law - 2014: “Administrative Law: Comparative Legal Approaches”. - M .: Infotropik Media, 2014. – P. 394.). |
| 16 | 16. Хамедов И. А., Цай И. М., Ежегодник публичного права 2014. Указ.соч. – С. 394 ( I. Khamedov, I. Tsai, M., Yearbook of Public Law 2014. – P. 394). |
| 17 | 17. Изоҳ: таъкидлаш жоизки, Қонун лойиҳасининг 2007 йил 21 июндаги варианти жами 34 моддадан иборат таркибда Қонунчилик палатаси томонидан қабул қилинган, дастлабки варианти эса жами 143 моддадан иборат бўлган. Қаранг.: Нематов Ж. Ўзбекистон Республикасида маъмурий тартиб-таомилнинг ҳуқуқий муаммолари.// Жамият ва бошқарув, – 2014 № 4. –Б. 69-81. |
| 18 | 18. Изоҳ: 2007 йилдаги МТТтҚонун лойиҳасининг 14-16-моддаларига қаранг (Note: See article 14-16 of the draft law On Administrative Procedure dated 2007). |
| 19 | 19. Изоҳ: мисол учун 2007 йил 29-30 сентябрда халқаро конференция ўтказилган. См.: Материалы Международной конференции на тему «Административная реформа в Республике Узбекистан: опыт и проблемы правового регулирования» 29-30 сентября 2007 года./ Отв.ред. М.Х.Рустамбаев и др. – Ташкент: KONSAUDITINFORM- NASHR, 2008 |
| 20 | 20. Изоҳ: И.А.Хамедов ва И М.Цайнинг ҳам мазкур кодекс лойиҳасини ишлаб чиқиш юзасидан қуйидаги фикрларни келтириб ўтишган. Маъмурий процедуралар ва маъмурий судлов масалаларини битта кодексда бирлаштириш жуда оқилона ва тўғри фикр бўлиб, бу ишда Латвия Маъмурий-процессуал қонуни тажрибасидан фойдаланишни таклиф этишган. Бундан ташқари, И. А. Хамедов ва И. М. Цайнинг фикрига кўра, маъмурий ҳуқуқбузарликларни ушбу кодексга қўшмасдан, маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни кўриб чиқишни жиноят судлари судловида қолдиришни таклиф этишган. См.: Хамедов И. А., Цай И. М., Ежегодник публичного права 2014. Указ.соч. – С. 395-397. ( I. Khamedov, I. Tsai, M., Yearbook of Public Law 2014. – P. 395-397). |
| 21 | 21. Пуделька Й., Деппе Й. Общее административное право в государствах Центральной Азии – краткий обзор современного состояния. // Ежегодник публичного права - 2014: “Административное право: сравнительно-правовые подходы”. – М.: Инфотропик Медиа, 2014. – С. 33. (J. Pudelka, Y. Deppe. General Administrative Law in Central Asian States - a brief overview of the current state. // Yearbook of Public Law - 2014: “Administrative Law: Comparative Legal Approaches”. - M .: Infotropic Media, 2014. – P. 33). |
| 22 | 22. Модельный закон об административных процедурах (ЗАП). Программа “Содействие правовой государственности в странах Центральной Азии” – Бишкек, 2015 |
| 23 | 23. Мазкур жиҳат шу даражада кучли таъсирга эгаки, ҳатто 2018 йилда қабул қилинган МТТтҚонуннинг 3-моддасида маъмурий процедуралар анъанавий татбиқ этиладиган бир қанча муҳим соҳалар Қонуннинг амал қилиш доирасидан чиқарилганини кўриш мумкин |
| 24 | 24. Ўзбекистон Республикасининг 2012 йил 20 декабрдаги “Тадбиркорлик фаолияти соҳасидаги рухсат бериш тартиб-таомиллари тўғрисида” ги ЎРҚ–341-сон қонуни (Кучга кириш санаси 21.06.2013. Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2012 й., 51-сон, 575-модда; 2014 й., 50-сон, 588-модда; 2015 й., 33-сон, 439-модда, 52-сон, 645-модда; 2017 й., 16-сон, 265-модда) (Law of the Republic of Uzbekistan No. ZRU-341 dated 20.12.2012 "On permission procedures in the field of entrepreneurship"). |
| 25 | 25. Б. Рахматов “Тадбиркорлик соҳасида рухсат бериш тартиб-таомиллари тўғрисида” ги қонун ҳамда давлат хизматлари мисолида Ўзбекистонда маъмурий процедуралар ривожланаётганини мисол қилиб келтирган. Қаранг.: Рахматов Б. Дальнейшее совершенствование законодательства об административных процедурах в Республике Узбекистан. // Ежегодник публичного права 2016: Административный акт. – М.: Инфотропик Медиа, 2015. – С. 503-505 |
| 26 | 26. См.: Постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан “О программе по разработке и внесению в Законодательную палату Олий Мажлиса Республики Узбекистан проектов законов и других нормативно-правовых актов в 2015 году” от 11.05.2015 г. № 116 |
| 27 | 27. Хамедов И. А., Цай И. М., Ежегодник публичного права 2014. Указ.соч. – С.395 |
| 28 | 28. Пуделька Й., Деппе Й., Ежегодник публичного права 2014. Указ.соч. – С. 4. (J. Pudelka, Deppe J., Yearbook of Public Law 2014. – P. 4.) |
| 29 | 29. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида” ги ПФ–4947-сон фармони (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда, 20-сон, 354-модда, 23-сон, 448-модда, 37-сон, 982-модда) |
| 30 | 30. Таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 5 октябрдаги “Тадбиркорлик фаолиятининг жадал ривожланишини таъминлашга, хусусий мулкни ҳар томонлама ҳимоя қилишга ва ишбилармонлик муҳитини сифат жиҳатидан яхшилашга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ–4848-сон фармонида 2017 йилда МТТтҚонун лойиҳасини ишлаб чиқиш назарда тутилган эди (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2016 й., 40-сон, 467-модда; 2017 й., 37-сон, 982-модда) |
| 31 | 31. Давлат хизматларини кўрсатишнинг тартиб-таомилларини оптималлаштириш ва соддалаштириш масаласига бир қанча қонун ҳужжатларида эътибор қаратилганини кўриш мумкин. Мисол учун, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 4 июлдаги “Ўзбекистон Республикасига хорижий фуқароларнинг кириши тартибини оптималлаштиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПҚ–3836-сон қарори |
| 32 | 32. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 8 сентябрдаги “Ўзбекистон Республикасида маъмурий ислоҳотлар концепциясини тасдиқлаш тўғрисида”ги ПФ–5185-сон фармони (Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 19.01.2018 й., 06/18/5304/0591-сон; 03.03.2018 й., 06/18/5329/0846-сон; 04.05.2018 й., 06/18/5428/1158-сон) |
| 33 | 33. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 21 февралдаги “Ўзбекистон Республикаси суд тизими тузилмасини тубдан такомиллаштириш ва фаолияти самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ–4966-сон фармони (Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 29.09.2017 й., 06/17/5195/0033-сон). Фармоннинг 9-бандига кўра, Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар маъмурий судлари учун 128 та бирлик, шундан судьялар – 58 та бирлик, туман (шаҳар) маъмурий судлари учун 418 та бирлик, шундан судьялар – 209 та бирлик ажратилиши белгиланди |
| 34 | 34. Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 6 апрелдаги “Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ўзгартишлар ва қўшимча киритиш тўғрисида”ги ЎРҚ–426-сон қонуни. (Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й., 14-сон, 213-модда) |
| 35 | 35. Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 12 апрелдаги «Судлар тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига, Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик процессуал ва Хўжалик процессуал кодексларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида ЎРҚ–428-сон қонуни (Кучга кириш санаси 01.06.2017. Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.01.2018 й., 03/18/463/0634-сон). |
| 36 | 36. Халқаро эксперт Й. Пуделька томонидан маъмурий процедуралар тўғрисидаги мазкур қонун лойиҳаси халқаро стандартларга тўла жавоб бериши келтириб ўтилган. См.: Пуделька Й. Право административных процедур и административно-процессуальное право в государствах Центральной Азии – краткий обзор современного состояния. // Ежегодник публичного права 2015: Административный процесс. – М.: Инфотропик Медиа, 2015. – С.63. |
| 37 | 37. Ўзбекистон Республикасининг 2018 йил 25 январдаги “Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий суд ишларини юритиш тўғрисидаги кодексини тасдиқлаш ҳақида”ги ЎРҚ–462-сон қонуни (Кучга кириш санаси 01.04.2018. Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 26.01.2018 й., 03/18/462/0626-сон) |
| 38 | 38. МТТтҚонуннинг тузилиши қуйидагича:умумий қоидалар (1-боб), маъмурий тартиб-таомилларнинг умумий қоидалари (2-боб), маъмурий иш юритиш (3-боб), маъмурий ҳужжат (4-боб), маъмурий шикоят бўйича иш юритиш (5-боб), ижро ишини юритиш (6-боб), якунловчи қоидалар (7-боб). (The structure of the APL is as follows: general rules (Chapter 1), general rules of administrative procedures (Chapter 2), administrative proceedings (Chapter 3), administrative act (Chapter 4), administrative complaint (chapter 5), executive proceedings ( chapter 6), closing rules (Chapter 7)). |
| 39 | 39. Ўзбекистон Республикасининг 2017 йил 11 сентябрдаги «Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида ЎРҚ–445-сон қонуни (Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.01.2018 й., 03/18/463/0634-сон). |
| 40 | 40. Тадқиқот предмети доирасига киритилмагани боис, Қонуннинг 6-боби бўлмиш ижро ишини юритишга оид қоидалар тўғрисида фикр юритилмайди. Маъмурий актни ижро этиш бу мустақил тадқиқот мавзуси бўлиб, мисол учун Германия, Япония каби давлатларда бу ҳақида алоҳида қонунлар мавжуд. Ўзбекистон Республикасининг МТТтҚонунда ушбу масаланинг тартибга солиниши маъмурий актни қабул қилиш ва ижро этишнинг яхлит масала сифатида тартибга солинишга зарурат билан тавсифлаш мумкин. Мисол учун қаранг.: Пуделька Й. Право административных процедур и административно-процессуальное право в государствах Центральной Азии – краткий обзор современного состояния. // Ежегодник публичного права 2016: Административный акт. – М.: Инфотропик Медиа, 2015. – С. 442 (Pudelka J. The law of administrative procedures and administrative procedure law in the states of Central Asia - a brief overview of the current state. // Yearbook of Public Law 2016: Administrative Act. - M .: Infotropik Media, 2015. – P. 442); Jens Deppe. A synopsis of administrative enforcement in German Law // Administrative law reform in Uzbekistan experiences and problems from the legal viewpoint. Collection of seminar papers. –Nagoya, 2008. – P. 119. |