İslam tarihinde tekfir ve tedhiş hareketini başlatan mezheplerin başında Hâricîlik gelmektedir. Hâricîlere göre
büyük günah işleyen bir mümin, tövbe etmediği takdirde hemen kâfir olur ve onun katledilmesi gerekir. Kaynaklarda
mürtekib-i kebîre şeklinde geçen bu kavram bağlamında birçok tartışma vuku bulmuştur. İmam Mâturîdî, birçok aklî
ve naklî delil getirerek Hâricîlerin mürtekib-i kebîre ile ilgili görüşlerini akla ve Kur’ân’a aykırı olduğunu kanıtlamıştır.
Bu makalede, Mâturîdî’nin büyük günaha yaptığı tanımın yanı sıra onun Hâricîlerin bu bağlamdaki görüşlerine
getirdiği eleştirileri analiz edilecektir.
İslam tarihinde tekfir ve tedhiş hareketini başlatan mezheplerin başında Hâricîlik gelmektedir. Hâricîlere göre
büyük günah işleyen bir mümin, tövbe etmediği takdirde hemen kâfir olur ve onun katledilmesi gerekir. Kaynaklarda
mürtekib-i kebîre şeklinde geçen bu kavram bağlamında birçok tartışma vuku bulmuştur. İmam Mâturîdî, birçok aklî
ve naklî delil getirerek Hâricîlerin mürtekib-i kebîre ile ilgili görüşlerini akla ve Kur’ân’a aykırı olduğunu kanıtlamıştır.
Bu makalede, Mâturîdî’nin büyük günaha yaptığı tanımın yanı sıra onun Hâricîlerin bu bağlamdaki görüşlerine
getirdiği eleştirileri analiz edilecektir.
| № | Муаллифнинг исми | Лавозими | Ташкилот номи |
|---|---|---|---|
| 1 | Ahmet A.. | Қаҳрамонмараш Сутчи Имом универси-тети Илоҳиёт факультети профессори, доктор. | Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi |
| № | Ҳавола номи |
|---|---|
| 1 | 1. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, el-Müsned, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, IV, 357, 359, 360, 361; 2. Ak, Ahmet, Hanefi-Mâturîdî Âlimlerine Göre Şefaat Kitabı, İstanbul: Ensar Neşriyat 2017, 59-95. Moturidiylik. 2021. № 1 51 E-ISSN 2181-189X ISSN 2181-1881 3. Avcı, Metin, “Mâturîdî’de Ebu Hanife’nin İzleri”, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018, 148-158; 4. Bebek, Adil, Mâturîdî’de Günah Problemi, İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998, 100. 5. Bekir Topaloğlu-İlyas Çelebi, Kelam Terimleri Sözlüğü, 181. 6. Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, “İ‘tisâm”, 15. 7. Bulut, Halil İbrahim, “Dini Şiddetin Fikri Arka Planı Olarak Haricilik ve Günümüze Yansımaları”, Usul İslam Araştırmaları 11 (2009 ): 46-47. 8. Cürcânî, et-Ta’rifât, “Kebîre” md.; 9. Ebü’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed elMalatî, et-Tenbîh ve r-Red, thk., M. Zahid el-Kevserî, Beyrut 1968, 53; 10. el-Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tahir b. Muhammed (429/1037), Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev., Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara, 1991, 74-81; 11. el-Eş‘arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail (330/936), Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn, thk.: Helmut Ritter, Wiesbaden 1980, 86; 12. el-Kadî, Ebü’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, nşr. Ahmed Ebû HâşimAbdülkerîm Osmân, Kâhire: Mektebetu Vehbe, 1988, 657-660; 13. eş-Şehristânî, Ebî Feth Muhammed b. Abdilkerim (548/1153), el-Milel ve’n-Nihal, Beyrut 1993, I/132; 14. Fığlalı, Ethem Ruhi, İbâdiyye’nin Doğuşu ve Görüşleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., 1983, 141. 15. Harun Yıldız, “Haricilik”, İslam Mezhepleri Tarihi, edit. Mehmet Saffet Sarıkaya-Mehmet Ümit, Ankara, Nobel Yayınları, 2020, 44-49. 16. İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî, es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, “Sıfatü’l-Kıyâme” 11; 17. Kutlu, Sönmez, Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, TDV Yayınları, Ankara 2000, 158-160. 18. Mâturîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân, thk.: Bekir Topaloğlu, Mizan Yayınları, V, 284; XI, 281; 19. Mâturîdî, Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, trc. Bekir Topaloğlu, Ankara 2002, 429. 20. Mâturîdî, Kitâbü’t-Tevhîd, thk., Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, TDV Yayınları, Ankara 2003, 532; 21. Mâturîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi, IV, 230; 22. Müslim, Ebü’l-Hüseyn el-Kuşeyrî, esSahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992, “İlim”, 15-16, “Zekât”, 69; 23. Rabi b. Habîb, el-Camiu s-Sahîh, thk., Ebû yâkub Yusuf b. İbrahim, nşr., Mektebetü’s-Sekâfeti’dDiniyye, trz., 16-17. 24. Râgıb el-İsfahâni, el-Müfredât, “kbr” md.; 25. TDV İslâm Ansiklopedisi (DIA), İstanbul. 2006 26. Yıldız, Harun, “Hâricîlik Düşüncesinin Gelişimi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11, (1999), 264. |