174

Абу  Мансур  Мотуридий  Мовароуннаҳр  илмий  муҳитига  сезиларли  таъсир  кўрсатган  муфассир, 
фақиҳ ва ҳидоят имоми ҳисобланади. У ҳанафийлик мазҳаби негизида “усул ад-дин”, “усул ал-фиқҳ” фан 
тармоқларини ривожланишига ҳисса қўшиш билан бир қаторда таъвил йўналишида “Таъвилот ал-Қуръон” 
асарини  таълиф  қилди.  Имом  Мотуридийнинг  мантиқ,  фалсафа фанлари  доирасидаги  қарашлари бугунги 
кунда ислом фалсафасини ўрганишда долзарб аҳамият касб этади.
Маълумки, IX асрда Мовароуннаҳрда турли оқимлар ихтилофли ақидавий масалаларни жамоатчиликка 
эълон қилиш орқали ўзаро қарама-қаршиликларни халқ орасида тарқалишига замин яратди. Айни шу вақтда 
Абу Мансур Мотуридий аҳли сунна вал жамоа таълимотини тарғиб этиб, жамиятни якдил эътиқодга ҳамда 
муътадил  таълимотга  бирлашишга  чорлади.  Шу  жиҳатдан  мотуридийлик  таълимоти  Мовароуннаҳрда  ва 
қўшни минтақаларда ўзига хос аҳамият касб этди.
Мақолада мотуридийлик таълимоти асосчиси Абу Мансур Мотуридийнинг ҳаёт йўли, устоз, шогирдлари 
ва  илмий  мероси  ҳақида  маълумотлар  берилган.  Шунингдек,  унда  Имом  Мотуридийнинг  оиласи  ва  “Абу 
Мансур”  куняси  билан  аталиш  сабабларига  тўхталиб  ўтилиб,  бунга  оид  маълумотлар  атрофлича  таҳлил 
қилинган.  Шунингдек,  мақолада  Имом  Мотуридийнинг  ақидавий,  фиқҳий  ва  тасаввуфий  қарашлари 
“Таъвилот ал-Қуръон” асари асосида далиллар билан ёритилган.

  • Internet ҳавола
  • DOI
  • UzSCI тизимида яратилган сана 01-07-2022
  • Ўқишлар сони 174
  • Нашр санаси 06-07-2022
  • Мақола тилиO'zbek
  • Саҳифалар сони
Калит сўзлар
Ўзбек

Абу  Мансур  Мотуридий  Мовароуннаҳр  илмий  муҳитига  сезиларли  таъсир  кўрсатган  муфассир, 
фақиҳ ва ҳидоят имоми ҳисобланади. У ҳанафийлик мазҳаби негизида “усул ад-дин”, “усул ал-фиқҳ” фан 
тармоқларини ривожланишига ҳисса қўшиш билан бир қаторда таъвил йўналишида “Таъвилот ал-Қуръон” 
асарини  таълиф  қилди.  Имом  Мотуридийнинг  мантиқ,  фалсафа фанлари  доирасидаги  қарашлари бугунги 
кунда ислом фалсафасини ўрганишда долзарб аҳамият касб этади.
Маълумки, IX асрда Мовароуннаҳрда турли оқимлар ихтилофли ақидавий масалаларни жамоатчиликка 
эълон қилиш орқали ўзаро қарама-қаршиликларни халқ орасида тарқалишига замин яратди. Айни шу вақтда 
Абу Мансур Мотуридий аҳли сунна вал жамоа таълимотини тарғиб этиб, жамиятни якдил эътиқодга ҳамда 
муътадил  таълимотга  бирлашишга  чорлади.  Шу  жиҳатдан  мотуридийлик  таълимоти  Мовароуннаҳрда  ва 
қўшни минтақаларда ўзига хос аҳамият касб этди.
Мақолада мотуридийлик таълимоти асосчиси Абу Мансур Мотуридийнинг ҳаёт йўли, устоз, шогирдлари 
ва  илмий  мероси  ҳақида  маълумотлар  берилган.  Шунингдек,  унда  Имом  Мотуридийнинг  оиласи  ва  “Абу 
Мансур”  куняси  билан  аталиш  сабабларига  тўхталиб  ўтилиб,  бунга  оид  маълумотлар  атрофлича  таҳлил 
қилинган.  Шунингдек,  мақолада  Имом  Мотуридийнинг  ақидавий,  фиқҳий  ва  тасаввуфий  қарашлари 
“Таъвилот ал-Қуръон” асари асосида далиллар билан ёритилган.

Калит сўзлар
№ Муаллифнинг исми Лавозими Ташкилот номи
1 Adbullatif A.. Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази бўлим бошлиғи Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази
№ Ҳавола номи
1 1. Абу Мансур Мотуридий. Таъвилот ал- Қуръон. – Ж. XVI. – Истанбул: Дорул мизон, 2006. 2. Абдулкарим Самъоний. Ал-Ансоб // Абдурраҳмон ибн Муъаллимий. – Ж. V. – Ҳайдаробод: Доиратул маъорифил Усмония. 13 жилдли, 1382/1962. 3. Абдулқодир Қураший. Ал-Жавоҳир ал- музийя фи табақот ал-ҳанафия // Абдулфаттоҳ Муҳаммад Ҳулв таҳрири остида. – Ж. II. – Қоҳира: Ҳижр, 1993. 4. Абдуллатиф Ҳасан Абдурраҳмон. Ал- Фатаво ал-ҳиндия. – Ж. 3. 2000. 5. Абул Муин Насафий. Ат-Тамҳид ли қавоидит тавҳид // Жайбуллоҳ Ҳасан таҳқиқи. – Дорут тибоатил Муҳаммадия, 1986. 6. Абул Муин Насафий. Табсиратул адилла. Ж. 1. – Б. 359., Рудольф, 1999. – Б. 135-148; Алоуддин Самарқандий. Шарҳ китоб таъвилот. – ЎзР ФА ШИ. – Қўлёзмалар асосий фонди. – Қўлёзма № 3249. 7. Абул Юср Муҳаммад Паздавий. Усулуд дин // Ҳонз Питр Линс таҳқиқи. – Қоҳира: Мактабатул азҳария, 2003. 8. Абул Муин Маймун ибн Муҳаммад. Табсират ал-адилла фи усул ад-дин. II жилдлик. К. Салома нашрга тайёрлаган. – Дамашқ: 1990- 1993. Ж. I. 9. Абу Ҳафс Насафий. Ал-Қанд фи зикри уламаи Самарқанд // Назр Муҳаммад Файро- бий таҳрири остида. – Саудия: Мактабату-л- кавсар, 1991. 10. Аҳмад ибн Муҳаммад Адана. Табақотул муфассирин // Сулаймон ибн Солиҳ таҳқиқи. – Мадина: Мактабатул улум вал ҳикам, 1997. 11. Бартольд В.В. Сочинения // Работы по источниковедению. – Т. 8. – М.: Изд. Вост. Лит, 1973. 12. Бобожонов Б. (Тошкент шахри) шахсий архивида сакланаётган 37 кабртош битиги; Додхудоева Л.Н. Эпиграфические памятники Самарканда XI-XIV вв. – Душанбе: Дониш, 1992. 13. Камолиддин Аҳмад Баёзий. Ишоротул маром мин иборотил имом // Юсуф Абдур- раззоқ Шофиий таҳқиқи. – Исломобод: Zamzam Publisher, 2004. 14. Камол ибн Ҳумом. Ал-Мусояра фи илмил калом. – Миср: Маҳмудия, нашр йили кўрсатилмаган. 15. Муҳаммад ибн Муҳаммад Забидий. Итҳофус содатил муттақин би шарҳи иҳёи улумид дин. – Ж. II. – Байрут: Муассасатут тарихил арабий, 1994. 16. Муҳаммад ибн Ҳасан Ҳажвий. Ал-Фикрус сомий. – Ж. III. – Работ: Матбаатул маъориф, 1340.
Кутилмоқда