212

Bugungi kunga kelib xalqaro munosabatlar tizimida islom omili va uning ta’siri ortib bormoqda. Jahon siyosatida 
yuz berayotgan o‘zgarishlarni tahlil qiladigan bo‘lsak, eng ko‘p murojaat etilayotgan mavzulardan biri bu islom omili va 
xususan Yaqin Sharq mintaqasi hisoblanadi. 
Maqola mazmun jihatidan asosan ikki qismga bo‘linadi. Birinchi qismida islom omili ahamiyatining ortishi; e’tiqod 
qiluvchilarining demografik o‘sishi, musulmon davlatlarining iqtisodiy, ilmiy, siyosiy jihatdan rivojlanayotganligi; bu 
davlatlarda islomning siyosiylashuvi, so‘nggi yillarda arab davlatlari orasida bo‘lib o‘tayotgan voqealar izohlanadi. 
Ikkinchi qismda geosiyosat tushunchasiga ta’rif berish, Yaqin Sharq mintaqasiga kiruvchi davlatlarning turli siyosiy 
maktablar tomonidan turlicha belgilanishiga urg‘u berilgan bo‘lsa, undan keyin mintaqaning geosiyosiy jihatdan 
shakllanishida muhim o‘ringa ega bo‘lgan AQSH, Xitoy, Rossiya kabi davlatlarning pozitsiyalarini aniq asoslarga ko‘ra 
yoritishga harakat qilingan. Yaqin Sharq mintaqasi oxirgi ikki asr davomida turli tashqi kuchlar ta’sir doirasining muhim 
obyektiga aylandi. Mintaqadagi geosiyosiy vaziyat rivojlanishining o‘ziga xos xususiyati shundaki, tashqi kuchlar 
mintaqadagi diniy konfessiya va millatlararo ziddiyat, qarama­qarshiliklardan mohirona foydalanganlar.
So‘nggi paytlarda ushbu tashqi kuchlarning o‘z manfaatlari yo‘lida olib borayotgan geosiyosiy va geoiqtisodiy raqobati 
mintaqadagi vaziyatning yanada keskinlashuviga olib keldi. Bularga misol sifatida “Arab bahori”, Suriya va Yamandagi 
qurolli mojarolar, Isroil va Falastin o‘rtasidagi to‘qnashuvlar, AQSHning Eronga nisbatan hozirgi munosabatlarini 
ko‘rsatish mumkin.

  • Internet ҳавола
  • DOI
  • UzSCI тизимида яратилган сана 14-04-2023
  • Ўқишлар сони 212
  • Нашр санаси 11-04-2023
  • Мақола тилиO'zbek
  • Саҳифалар сони8
Ўзбек

Bugungi kunga kelib xalqaro munosabatlar tizimida islom omili va uning ta’siri ortib bormoqda. Jahon siyosatida 
yuz berayotgan o‘zgarishlarni tahlil qiladigan bo‘lsak, eng ko‘p murojaat etilayotgan mavzulardan biri bu islom omili va 
xususan Yaqin Sharq mintaqasi hisoblanadi. 
Maqola mazmun jihatidan asosan ikki qismga bo‘linadi. Birinchi qismida islom omili ahamiyatining ortishi; e’tiqod 
qiluvchilarining demografik o‘sishi, musulmon davlatlarining iqtisodiy, ilmiy, siyosiy jihatdan rivojlanayotganligi; bu 
davlatlarda islomning siyosiylashuvi, so‘nggi yillarda arab davlatlari orasida bo‘lib o‘tayotgan voqealar izohlanadi. 
Ikkinchi qismda geosiyosat tushunchasiga ta’rif berish, Yaqin Sharq mintaqasiga kiruvchi davlatlarning turli siyosiy 
maktablar tomonidan turlicha belgilanishiga urg‘u berilgan bo‘lsa, undan keyin mintaqaning geosiyosiy jihatdan 
shakllanishida muhim o‘ringa ega bo‘lgan AQSH, Xitoy, Rossiya kabi davlatlarning pozitsiyalarini aniq asoslarga ko‘ra 
yoritishga harakat qilingan. Yaqin Sharq mintaqasi oxirgi ikki asr davomida turli tashqi kuchlar ta’sir doirasining muhim 
obyektiga aylandi. Mintaqadagi geosiyosiy vaziyat rivojlanishining o‘ziga xos xususiyati shundaki, tashqi kuchlar 
mintaqadagi diniy konfessiya va millatlararo ziddiyat, qarama­qarshiliklardan mohirona foydalanganlar.
So‘nggi paytlarda ushbu tashqi kuchlarning o‘z manfaatlari yo‘lida olib borayotgan geosiyosiy va geoiqtisodiy raqobati 
mintaqadagi vaziyatning yanada keskinlashuviga olib keldi. Bularga misol sifatida “Arab bahori”, Suriya va Yamandagi 
qurolli mojarolar, Isroil va Falastin o‘rtasidagi to‘qnashuvlar, AQSHning Eronga nisbatan hozirgi munosabatlarini 
ko‘rsatish mumkin.

№ Муаллифнинг исми Лавозими Ташкилот номи
1 ABDULAZIMOV K.. International Islamic academy of Uzbekistan, researcher O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi
№ Ҳавола номи
1 1. Dunyo aholisi soni bo‘yicha ma’lumotlar bazasi (04.04.2019) http://www.worldometers.info/ world­population/ 2. AQSHning “Diniy izlarnishlar markazi” (Pew research center) ma’lumotlariga ko‘ra islom di­niga e’tiqod qiluvchi dunyo aholisi soni o‘sish sur’atlari (04.04.2019) https://www.pewforum. org/2015/04/02/muslims/ 3. History of Islamic organization of coopera­tion. (01.02.2019) https://www.oic­oci.org/ home/?lan=en 4. Karimov F.E. Yaqin Sharqdagi etnosiyosiy muam­molar va mintaqaviy xavfsizlik masalalari. ­T.: “Sharq nashriyoti”. 2016. 5. Jumaev R.Z. Konfliktologiya (monografiya).­T.: TDSHI. 2018. 6. Yovqochev Sh.А. Jahon siyosatida islom omili. ­ T.: ToshDSHI, 2016. 7. Agnew J; Geopolitics: Re­Visioning World Poli­ tics, Routledge, London, 2003. 8. K. Dodds, “Geopolitics in the Foreign Office: British Representations of Argentina 1945­1961,” Transactions of the Institute of British Geogra­ phers. Vol. 19, No. 3, 1994. 9. Gafurov S.M. Xavfsizlik strategiyasi: Markaziy Osiyo respublikalari va Fors ko’rfazi arab davlatlari amaliyoti. –T: O‘zbekiston., 2007. 10. Hourani А.Н. Minorities in the Arab World, ­Lon­ don; OxfordUniversity Press, 1947. 11. Campbell­Bannerman Report, 1907 [Электронный ресурс] // Political Islam. ­ Режим доступа: https://politicalislam.word­ press.com/2009/04/14/campbell­banner­ man­report­1907/ 12. Balfour Declaration, United Kingdom. https:// www.britannica.com/event/Balfour­Declaration 13. Sykes­Picot Agreement,1916. (Asia Minor Agree­ ment) https://www.britannica.com/event/ Sykes­Picot­Agreement 14. Karimov F.E. Yaqin Sharqdagi etnosiyosiy muam­ molar va mintaqaviy xavfsizlik masalalari. ­T.: “Sharq nashriyoti”. 2016. 15. 1956­yil Isroil­Buyuk Britaniya­Fransiya birlash­ gan qo‘shinlari Misrga yurish qiladi va Suvaysh kanalini bosib oladi. Sobiq Ittifoqining yordami bilan Misr ushbu urushda g‘alaba qozonadi. 16. The Eisenhower Doctrine, 1957 https://histo­ ry.state.gov/milestones/1953­1960/eisenhow­ er­doctrine 17. Roham Alvandi. Nixon, Kissinger, and the Shah: The United States and Iran in the Cold War. Published to Oxford Scholarship On­line: June 2014 P. 5. http://www.oxford­ scholarship.com/view/10.1093/acprof:o so/9780199375691.001.0001/acprof­97801993 75691­chapter­3 18. Richard J. Samuels Carter Doctrine United States foreign policy initiative. https://www.britannica. com/topic/Carter­Doctrine 19. Ma’lumot uchun: Norasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, Yaqin Sharq mintaqasida AQSHning 23 ta har­ biy bazalari mavjud bo‘lib, ular asosan quruqlik, havo va dengizda harbiy harakatlani olib borish­ ga mo‘ljallangan. https://www.americansecuri­ typroject.org/national­security­strategy/u­s­bas­ es­in­the­middle­east/ 20. Karimov F.E. Yaqin Sharqdagi etnosiyosiy muam­ molar va mintaqaviy xavfsizlik masalalari. ­T.: “Sharq nashriyoti”. 2016. 21. Xaddad R.M. Sovremennaya Blijnevostochnaya strategiya SSHA: geopoliticheskie i kontseptu­ al`nie osnovi // M.: Armiya i obshestvo. 2008. 22. Dona J. Stewart. The Greater Middle East and Reform in the Bush Administration’s Ideological Imagination. ­London: Geographical Review. Vol. 95, No. 3, New Geographies of the Middle East ( Jul., 2005), ­pp. 400­424 https://www.jstor.org/ stable/30034245?seq=1#page_scan_tab_con­ tents 23. Melkumyan YE.S. Reformi v regione rassherenno­ go Blijnego Vostoka. http://www.iimes.ru/rus/ stat/2006/12­01­06b.htm 24. Karimov F.E. Yaqin Sharqdagi etnosiyosiy muam­ molar va mintaqaviy xavfsizlik masalalari. ­T.: “Sharq nashriyoti”. 2016. 25. Crystal Douglas, Andrea Fischer, Kim Fletcher. The Arab Uprisings: Causes, Consequences and Perspectives. ICAT Working Paper Series. March 2014. www.kennesaw.edu/icat 26. Dostignuto soglashenie po yadernoy programme Irana. 14 iyulya 2015. https://www.bbc.com/ russian/international/2015/07/150714_iran_ deal_reached 27. I have determined that it is time to officially rec­ ognize Jerusalem as the capital of Israel. 6.12.2017 https://twitter.com/realdonaldtrump/sta­ tus/938517073508163584 28. Golan Heights: Trump signs order recognis­ ing occupied area as Israeli. 25 March 2019. https://www.bbc.com/news/world­middle­ east­47697717 29. Nikolay Bobkin. Iran i Kitay: v osnove drujestven­ nix otnosheniy pragmatizm. ­M.: Novoe vostoch­ noe Obozrenie, 2014. 30. Howeidy F. Citizens not protected (in arabic), Cairo:Dar El Sherouk, 1990. 31. China and the Middle East: More Than Oil. Feb­ ruary 28, 2014 . http://www.europeanfinancialre­ view.com/china­middle­east­oil/ 32. Top 30 Oilfield Services Companies 2018. 15 April 2019 https://www.oilandgasmiddlee­ ast.com/lists/top­30­oilfield­services­compa­ nies­2018 33. Pol Kreyg Roberts: “Protesti v Livii i Sirii bili srejisirovani SSHA”. Apr. 30th, 2011 https://ana­ lyzethis­lj.livejournal.com/19823.html 34. The Middle East and North Africa 1986, ­Lon­ dres: Europa Publications, 1985.
Кутилмоқда