Мақола икки қисмдан иборат бўлиб, биринчи қисм «Ҳаким Термизий меросининг Мовароуннаҳр тасаввуф муҳитига таъсири» деб номланган ва унда Муҳаммад ибн Али Ҳаким Термизий (ваф. 932 й.) тасаввуфий қарашларининг Марказий Осиё тасаввуф муҳитига, хусусан футувват ғояларининг кенг ёйилишига таъсири ёритиб берилган. Шунингдек, футувват ғояларининг Ҳаким Термизий асарларида қай тарзда акс этгани манбалар асосида батафсил очиб берилган. Бунинг учун бевосита Ҳаким Термизий асарлари ва Ҳаким Термизий илмий-маънавий меросини ўрганган замонавий олимларнинг асарларига мурожаат қилинган. Бундан ташқари Марказий Осиёда тариқатларнинг шаклланиш даврида нақшбандия тариқати тамойиллари ташкил топишида Ҳаким Термизий ғояларининг таъсири кўрсатиб берилган. Мақоланинг иккинчи қисми «Ҳаким Термизийнинг тафсир ва луғат илмида тутган ўрни» деб номланиб, унда Ҳаким Термизийнинг Қуръон тафсири ва диний матнлар луғатини ўрганишга қўшган ҳиссаси ҳақида сўз юритилган. Ҳаким Термизийнинг луғатшуносликка ва тафсир илмига оид бир қатор асарлари тавсиф қилинган. Жумладан, Қуръондаги кўп маъноли сўзларга бағишланган «Таҳсил назоири-л-Қуръон» асари бошқа муаллифларнинг шу мавзуда унга қадар ёзилган асарлари билан қиёслаб кўрсатиб берилган.
Мақола икки қисмдан иборат бўлиб, биринчи қисм «Ҳаким Термизий меросининг Мовароуннаҳр тасаввуф муҳитига таъсири» деб номланган ва унда Муҳаммад ибн Али Ҳаким Термизий (ваф. 932 й.) тасаввуфий қарашларининг Марказий Осиё тасаввуф муҳитига, хусусан футувват ғояларининг кенг ёйилишига таъсири ёритиб берилган. Шунингдек, футувват ғояларининг Ҳаким Термизий асарларида қай тарзда акс этгани манбалар асосида батафсил очиб берилган. Бунинг учун бевосита Ҳаким Термизий асарлари ва Ҳаким Термизий илмий-маънавий меросини ўрганган замонавий олимларнинг асарларига мурожаат қилинган. Бундан ташқари Марказий Осиёда тариқатларнинг шаклланиш даврида нақшбандия тариқати тамойиллари ташкил топишида Ҳаким Термизий ғояларининг таъсири кўрсатиб берилган. Мақоланинг иккинчи қисми «Ҳаким Термизийнинг тафсир ва луғат илмида тутган ўрни» деб номланиб, унда Ҳаким Термизийнинг Қуръон тафсири ва диний матнлар луғатини ўрганишга қўшган ҳиссаси ҳақида сўз юритилган. Ҳаким Термизийнинг луғатшуносликка ва тафсир илмига оид бир қатор асарлари тавсиф қилинган. Жумладан, Қуръондаги кўп маъноли сўзларга бағишланган «Таҳсил назоири-л-Қуръон» асари бошқа муаллифларнинг шу мавзуда унга қадар ёзилган асарлари билан қиёслаб кўрсатиб берилган.
| № | Муаллифнинг исми | Лавозими | Ташкилот номи |
|---|---|---|---|
| 1 | FAHRIDDINOV Z.. | PhD student, Islamic studies and ISESCO Chair for learning Islamic Civilization. | O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi |
| № | Ҳавола номи |
|---|---|
| 1 | 1. Afifiy, Abul Alo. Al-Malomatiya, as-sufiya va ahl alfutuvva. – Bayrut-Bag‘dod: Manshurot Jamal, 2015. 2. al-Buxoriy, Muhammad ibn Ismoil. Qur’on tafsiri kitobi // al-Jome as-sahih. Tarj. R.Obidov. Toshkent: Qomuslar bosh tahririyati, 1995. 3. Bayram M . «Anadolu Ahiliğinin teşekkülünde’ ki rolü açisindan fütüvvet hareketi ve tarihi». Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 1/2016. 4. G‘ijduvoniy, Xoja Abdulxoliq. Maqomoti Yusuf Hamadoniy. Tarj. S.Sayfulloh, N.Hasan. Toshkent: Yangi asr avlodi, 2005. 5. Ibn al-Munzir, Jamoluddin Muhammad ibn Mukarram al-Ifriqiy al-Misriy. Lison ul-arab. – T.5.Bayrut: Doru Sodir h. 1300/1883 m. 6. al-Hiriy, Ismoil ibn Ahmad . Vujuhu-l-Qur’on. Damashq: Doru-s-saqo lit-t-tiboa van-n-nashr vat-ttavze’, 1996. 7. Horun ibn Muso. al-Vujuh va-n-nazoir fi-l-Qur’oni-lkarim. Bag‘dod: Doiratu-osor va-t-turos, 1988. 8. Juyushiy M. Al-Hakim at-Termiziy – dirosat li-osorihi va afkorihi. – Qohira: Dor an-nahza al-Arabiyya, 1980. 9. Koshifiy, Husayn ibn Ali. Rashahot ayni-l-hayot (arab tilida). Bayrut: Doru-l-kutubi-l-ilmiyya, 1971. 10. Muqotil ibn Sulaymon . al-Vujuh va-n-nazoir fi-lQur’oni-l-azim. Bag‘dod: Markaz Jum’a al-Majid liss-saqofa va-t-turos, 2006. 11. Obidov R. Qur’on, tafsir va mufassirlar. Toshkent: Movarounnahr, 2003. 12. al-Qanujiy, Siddiq ibn Hasan. Abjadu-l-ulum. Nashrga tayyorlovchi A.Zakkor. Damashq: Manshurot vizoratis-saqofa va-l-irshodi-l-qavmiy, 1978. 13. al-Qushayriy, Abulqosim. Ar-Risola al-Qushayriyya. – Qohira: Dor ash-sha’b. 14. as-Suyutiy, Jaloliddin. Al-Itqon fi ulumi-l-Qur’on. Bayrut: Muassasatu-r-risola. 2008. 15. Sviri S. Hakim Tirmidhî and the Malâmatî Movement in Early Sufism.The Heritage of Sufism vol.I, ed. L. Levisohn.–Oxford:Oneworld Publications: 1999. 16. at-Termiziy, al-Hakim. Tahsil nazoiri-l-Qur’on. Nashrga tayyorlovchi Husniy Zaydon. Qohira: Matbaatu-ssaoda, 1969. 17. at-Termiziy, al-Hakim. Navodir al-usul. –Qohira: Dor ar-rayyon, 1988. 18. at-Termiziy, Muhammad ibn Ali al-Hakim. Javobu kitob min ar-Ray. // Salosatu musannafot lil-Hakim at-Termiziy. Nashrga tayyorlovchi B.Radtke. Bayrut: 1992. 19. at-Termiziy, al-Hakim. Bayon al-farq bayna-s-sadr val-qalb va-l-fuod va-l-lubb. Nashrga tayyorlovchi Yusuf Valid Mar’iy. Ammon: Muassasatu Oli-l-bayt lil-fikr alislomiy, 2009. 20. Usmonov I. Navodir al-usul hikmatlari. Toshkent: Fan, 2009. 21. Usmonov, Ibrohim (2018) «Muslim altruism ideas in the scientists’ writings of Maverannahr,» The Light of Islam: Vol. 2018 : Iss. 1 , Article 4.Available at: https:// uzjournals.edu.uz/iiau/vol2018/iss1/4 22. Xadji Abdulgafur Razzak Buxari. Vvedenie v sufizm (na osnove ucheniya Nakshbandiya). Moskva: Imidj Press, 2010. 23. Yahyo ibn Salom. at-Tasorif. Ammon: Muassasatu Olil-bayt lil-fikr al-islomiy, 2008. |