Миср ўрта аср тарихида туркий султонлардан тўлунийлар, ихшидийлар, мамлукларни ўзига хос жиҳатлари кўзга ташланади. Бу даврларда барпо этилган диний тарихий обидалар, қадамжолар бу султонларни фаолиятларини бир қисми бўйича маълумот бера олади. Ушбу илмий мақолада 1250-1517 йилларда Мисрда ҳукмронлик қилган мамлук султонларини ҳукмронлиги шаклланиш жараёнлари, дастлаб Мисрга мамлукларни кириб келиши, уларни тахтга келишлари билан боғлиқ ҳодисалар, аббосий халифалар билан муносабати ўрганилган ва таҳлил қилинган, Миср мамлук султонларининг обрў-эътибори мўғуллар устидан қозонилган ғалабадан сўнг ошиб кетди. Шунингдек, баҳрий мамлук султонларини ҳукмронлиги (1250-1382 йй.), буржий мамлук султонларининг ҳукмронлиги (1382-1517 йй.) билан боғлиқ масалалар ҳам кўриб чиқилган. Ўрганилатган даврнинг яна ўзига хослиги ва аҳамиятли жиҳати – араб маданиятига жадал равишда туркий унсурларнинг кириб келиши эди. Биринчи мамлук султонлари (баҳрийлар) эски туркий тилининг ўғуз – қипчоқ шевасида гаплашар эди. Девонхоналарда ҳам қипчоқ тили муомалада бўлди. Эски туркий тиллар бўйича мутахассислар шу даврда Мисрда қипчоқ тилини ўрганишга алоҳида эътибор берилган ҳамда қипчоқ тилининг грамматикаси ва лексик бойлигини ўрганишга бағишланган асарлар ёзилганлигини таъкидлайди.
Миср ўрта аср тарихида туркий султонлардан тўлунийлар, ихшидийлар, мамлукларни ўзига хос жиҳатлари кўзга ташланади. Бу даврларда барпо этилган диний тарихий обидалар, қадамжолар бу султонларни фаолиятларини бир қисми бўйича маълумот бера олади. Ушбу илмий мақолада 1250-1517 йилларда Мисрда ҳукмронлик қилган мамлук султонларини ҳукмронлиги шаклланиш жараёнлари, дастлаб Мисрга мамлукларни кириб келиши, уларни тахтга келишлари билан боғлиқ ҳодисалар, аббосий халифалар билан муносабати ўрганилган ва таҳлил қилинган, Миср мамлук султонларининг обрў-эътибори мўғуллар устидан қозонилган ғалабадан сўнг ошиб кетди. Шунингдек, баҳрий мамлук султонларини ҳукмронлиги (1250-1382 йй.), буржий мамлук султонларининг ҳукмронлиги (1382-1517 йй.) билан боғлиқ масалалар ҳам кўриб чиқилган. Ўрганилатган даврнинг яна ўзига хослиги ва аҳамиятли жиҳати – араб маданиятига жадал равишда туркий унсурларнинг кириб келиши эди. Биринчи мамлук султонлари (баҳрийлар) эски туркий тилининг ўғуз – қипчоқ шевасида гаплашар эди. Девонхоналарда ҳам қипчоқ тили муомалада бўлди. Эски туркий тиллар бўйича мутахассислар шу даврда Мисрда қипчоқ тилини ўрганишга алоҳида эътибор берилган ҳамда қипчоқ тилининг грамматикаси ва лексик бойлигини ўрганишга бағишланган асарлар ёзилганлигини таъкидлайди.
| № | Муаллифнинг исми | Лавозими | Ташкилот номи |
|---|---|---|---|
| 1 | Aripova Z.. | doctor of Philosophy (Phd), docent of the department “Al-Azhar department of Arabic language and literature” | O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi |
| № | Ҳавола номи |
|---|---|
| 1 | 1. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Ислом ҳамкорлик ташкилоти Ташқи ишлар вазирлари кенгаши 43-сессиясининг очилиш маросимидаги нутқи // Халқ сўзи, 2016, 19 октябрь. 2. Абу ал-Фидо’ Исмо‘ил. Ал-Мухтасар фи ахбор ал-башар. Ж3. – Қоҳира, 1907. – Б. 199-200. 3. Аҳмад Шалабий. Ат-тарих ал-исломий. – Қоҳира: мактабат ан-наҳда ал-мисриййа , 1990. 4. Босворт К.Э. Мусульманские династии. Справочник по хронологии и генеалогии. Пер. с англ. П.А.Грязневича. М.: «Наука», 1971. – 324 б.-Греков Б., Якубовский А. Золотая орда. Гос. Соц.эконом. из-во. Ленинградское отделение. 1937. 5. Дониёров Х. Эски ўзбек адабий тили ва қипчоқ диалектлари. Т. 1976, Ал-Ибодий Аҳмад Мухтор. Фит-тарих ал-айюбий ва-л-мамлуки. – Искандарийа: Ал-муассаса шаббоб ал-жоми‘а, 1992. . 6. Ибн Тағриберди Абу ал-Маҳосин. Китоб ан-Нужум аз-Зоҳира фий мулук Миср ва-л Қоҳира. Ж.7. –Қоҳира, 1963-1972. 7. Маҳосин Муҳаммад Ваққод. Ат-Табақот аш-ша‘биййа фий-л-Қоҳира ал-мамлукиййа. – Қоҳира: Алҳай’а ал-мисриййа, 1999. 8. Муҳаммад Ҳасан Закий. Миср ва-л-ңадора ал-исломиййа.–Қоҳира: Визора ал-ҳарбиййа, йили кўрсатилмаган. 9. Наджип Э.Н. Кипчакско-огузский литературный язык Мамлюкского Египта. М. 1975. 10. Нур ад-Дин Халил, Сайф ад-Дин Қутуз – Қоҳира ал-мугул, Муассасату Хаврас ад-давлийа мин-нашр ва-т-тавзиъ. Ал-Искандария, 2005 й. 11. Семенова Л.А. “Салах ад-дин и мамлюки в Египте”. Из-во Наука. М. 1966. 12. Тақий ад-дин Ал-Мақризий. Ас-Сулук фи ма‘рифа дувал ал-мулук. – Қоҳира: Дор ал-кутуб ал-мисрийа. Ж1.1970. 13. Хасанов А.А. Социально-политический строй мамлюкского Египта..., Автореф. дисс. на соиск. канд. ист. наук. – 1975 14. Ҳасан ‘Али Иброҳим. Тарих ал-мамолик ал-баҳриййа – Қоҳира: мактабат ан-наҳда ал-мисриййа, 1967. 15. Ҳамза Абд ал-Ҳофиз. Нияба Ҳалаб фий аср салотин ал-мамолик. – Қоҳира: Ал-Ҳай’а ал-мисриййа, 2000. 16. Хафажа Муҳаммад Абд ал-Мунъим. Қиссату ал-адаб фи Миср, 17. Ходжаева Р.У. Мамлуклар даври араб адабиёти (XIII–XVасрлар). Т.2013 18. Шамий Яҳё. Шажарат ад-Дурр- маликату-л-муслимин ва ъасимату-д-дунйа ва-д-дин. Дар ал-фикр ал-араби. Байрут – Лубнан. 2004. 19. Шаҳоб ад-дин ал-Умарий. Масолик ал-абсор фий мамолик ал-амсор. Ж. 16– Қоҳира: Дор ал-кутуб, 1964. |