Ушбу мақолада ислом таълими тарихи педагогикасида таълим назариясига доир ишлаб чиқилган турли концепцияларни Марказий Осиё ҳудудида ташкил этилган ислом таълим муассасалари ҳолати мисолидаги ғоявий йўналишлари тадқиқ этилади. Жумладан, ислом таълимининг ташкил этилишига кўра қуйидаги 3 та таълим моделининг муҳим жиҳатлари кўрсатиб берилган. Анъанавий диний таълим – бу йўналиш вакиллари ислом таълимининг асосий хусусиятлари бўлган араб тили, дастлабки ислом манбалари, Қуръон, шариатни ўрганиш лозимлигини муҳим ҳисоблайди. Ислом таълими педагогикасида кенг қўлланилаётган таълим усулининг иккинчи модели – модернизм ёки замонавий ислом таълими деб аталади. Бу йўналиш вакиллари дастлабки мусулмон диний таълимотини талқин қилишда замонавий жамиятдаги ривожланишни, инсоният цивилизацияси ва мусулмонларнинг жаҳон тамаддунига қўшган ҳиссаларини, исломнинг анъанавий тартибларига содиқ қолиб, мусулмон маорифининг ривожида дунёвий таълим элементларининг зарурлигини қўллаб-қувватлайдилар. Анъанавий ва модернизм таълим усулидан фарқ қилган, учинчи таълим модели фундаментал ислом таълими деб номланади. Бундай ислом таълими тарафдорлари ислом диний таълимотини радикал талқин қилишни ижобий баҳолайдилар. Бироқ, улар мусулмон ва бошқа халқларнинг маданий ютуқлари, анъанавий урф-одатларига салбий муносабатда бўладилар.
Ушбу мақолада ислом таълими тарихи педагогикасида таълим назариясига доир ишлаб чиқилган турли концепцияларни Марказий Осиё ҳудудида ташкил этилган ислом таълим муассасалари ҳолати мисолидаги ғоявий йўналишлари тадқиқ этилади. Жумладан, ислом таълимининг ташкил этилишига кўра қуйидаги 3 та таълим моделининг муҳим жиҳатлари кўрсатиб берилган. Анъанавий диний таълим – бу йўналиш вакиллари ислом таълимининг асосий хусусиятлари бўлган араб тили, дастлабки ислом манбалари, Қуръон, шариатни ўрганиш лозимлигини муҳим ҳисоблайди. Ислом таълими педагогикасида кенг қўлланилаётган таълим усулининг иккинчи модели – модернизм ёки замонавий ислом таълими деб аталади. Бу йўналиш вакиллари дастлабки мусулмон диний таълимотини талқин қилишда замонавий жамиятдаги ривожланишни, инсоният цивилизацияси ва мусулмонларнинг жаҳон тамаддунига қўшган ҳиссаларини, исломнинг анъанавий тартибларига содиқ қолиб, мусулмон маорифининг ривожида дунёвий таълим элементларининг зарурлигини қўллаб-қувватлайдилар. Анъанавий ва модернизм таълим усулидан фарқ қилган, учинчи таълим модели фундаментал ислом таълими деб номланади. Бундай ислом таълими тарафдорлари ислом диний таълимотини радикал талқин қилишни ижобий баҳолайдилар. Бироқ, улар мусулмон ва бошқа халқларнинг маданий ютуқлари, анъанавий урф-одатларига салбий муносабатда бўладилар.
| № | Муаллифнинг исми | Лавозими | Ташкилот номи |
|---|---|---|---|
| 1 | Khalilova Z.. | doctor of philosophy PhD, docent of the Department Humanitarian arts. | Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization Engineers |
| № | Ҳавола номи |
|---|---|
| 1 | 1. Fitrat Abdurauf. (2002) Najot yuli. (Rahbari najot). − Toshkent: Sharq. 87-115. 2. Nurullina R. (2011) Konfessionalnaya sistema v Tatarstane // Rossiya I musulmanskiy mir. – М., №3 (225). 45-52. 3. Demidov G. (2016) Svetskost I religiya: transformasiya ponyatiya “religioznoye obrazovaniye” v sovremennom mire // Vestnik RGGU №4 (6). – М., 43-61. 4. Daudov R. (2014) Mesto i rol traditsionalizma i modernizma v islamskoy ontologii // Fundamentalniye issledovaniye. №11-3. 684-689. 5. Abazov R., Abazova A. (1996) Islamskiye universiteti I reformirovaniye sistemi visshego obrazovaniya v musulmanskom mire // Sotsiologicheskiye issledovaniye. №5. 133-139.; Zelenov E. (2015) Fenomen islamskogo obrazovaniya // Aziya I Afrika segodnya. №10. 25-31. 6. Bobrovnikov N. (1913) Russko-tuzemniye uchilisha, mektebi I medrese Sredney Azii. – Sankt-Peterburg, 185 s.; Encyclopedia Britannica. Ahmad Shalaby, History of Muslim Education (1954, reissued 1979) http://m. eb.com/topic/179408#47444.toc 7. Ahmad Shalaby. (1954) History of Muslim Education. – Beirut, pp. 266; George Makdisi. (1984) Rise of Colleges: Institutions of learning in Islam and the West Published January–Edinburgh University Press (first published August 1981). – 378 p.; Mets Adam. (1973). Musulmanskiy Renessans. Per s nem. – М.: Nauka. – 473 s.; Uilyam Montgomeri Uott. (1976) Vliyaniye islama na srednevekovuyu Evropu. Per. s angliyskogo. – М.: Nauka, − 128 s. 8. Chistopher I.Beckwith. (2009) Empires of the Silk Road. A history of Central Eurasia from the bronze age to the Present. – by Princeton University Press, – P.154. 9. Xabibullina G. (2006) Modernizatsiya obrazovaniya na musulmanskom Vostoke // Islam v sovremennom mire: vnutrigosudarstvenniy I mejdunarodno-politicheskiy aspekti. – N.Novgorod, №4. 41-50. 10. Mustafa Tuna. (2011) Madrasa Reform as a Secularizing Process: A View from the late Russian Empire // Comparative Studies in Society and History. 53(3). 540570; Dolimov U. (2006) Turkistonda jadid maktablari. – Тoshkent: Universitet. – 82 b. 11. Ishakov S. (2004) Rossiyskiye musulmani i revolyusiya (vesna 1917 g. – leto 1918 g.) – М.: Sotsialnopoliticheskaya Misl, 7-8. 12. O‘zbekiston Respublikasi Milliy arxivi (keying urinlarda − UzMA), f. Р-2456, op.1, d.616, l.17; UzMA, f.Р-2456, op.1, d.590, l.101. 13. O‘zMA, f.Р-2456, op.1, d.310, l.16. 14. Moheer M.Otaibi and Hakim M.Rashid. (1997) The role of schools in Islamic society: Historical and Contemporary Perspectives // The American Journal of Islamic Social Sciences. (Special Education). – Washington, Vol.14, No.4. – P. 3-4. 15. Mansoor M., Kamran T. (2000) Contemporary Debates in Islam: Modernism versus Fundamentalism // Modernist and Fundamentalist Debates in Islam. A Reader. Ed. M. Mansoor. – Palgrave Macmillan US. – P.1-21; Olimov M., Olimova S. (2001) Politicheskiy islam v sovremennom Tadjikistane // Islam na postsovetskom prostranstve: vzglyad iznutri. – М.: Art - Biznes – Tsentr, 185-204. |