143

 XX бошларида Туркистонни маъориф орқали жаҳон цивилизацияси даражасига кўтаришга ҳаракат қилган жадидларимиз замонавий таълимни ўша давр муаммоларининг ечими сифатидаги кўрсатган концептуал ғоялари бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаганлигига гувоҳ бўлиб турибмиз. Айни шу маънода, таниқли шарқшунос жадидчи олим Маҳмудхўжа Беҳбудий асарларидаги маданиятлараро мулоқот, таълим, тарбия, маданият, диний бағрикенглик ва миллатлараро тотувликка оид ёндашувни янги илмий мезонлар асосида тадқиқ қилиш долзарб аҳамият касб этмоқда. М.Беҳбудий XIX аср охири XX аср бошларида Туркистонни тараққиётига салбий таъсир кўрсатаётган ақидапарастлик, миллатчилик, волюнтаризм (табиат ва жамият қонунларини инкор этиб, фақат хоҳиш-истакларни инобатга олиш)га қарши тизимли курашишга киришади. Бу йўлда 1899-1900 йилларда (баъзи маълумотларда 1902 йили) Саудий Арабистонига, 1903-1904 йилларда Москва ва Санкт-Петербургга, 1906 йилда Қозон, Уфа, Нижний Новгородда хизмат сафарларида бўлиб қайтади ва бу сафарларнинг хулосалари асосида ўз мактабида турли илмий, дунёвий фанларни жорий қилишга, илмий-фалсафий манбаларидан унумли фойдаланган ҳолда Туркистонда илм-фанни ривожлантиришга киришади. Туркистоннинг илм-фан нуқтаи назаридан муаммолар гирдобида қолган масалаларига ечим сифатида таълим тизимини ислоҳ қилиш орқали фаровонлик ва барқарор ривожланишни таъминлаш, ижтимоий онгда нафақат диний балки, дунёвий фанларни ва миллий бағрикенгликни  шакллантириш масалаларига оид асосли илмий ғоялари илғор фанларни илгари суради. Маҳмудхўжа Беҳбудий дунёвий фанларни ислоҳ қилишнинг концептуал аҳамиятга эга фикрлари – халқ маърифати, маданиятлараро мулоқотни йўлга қўйишнинг зарурлиги, туркий халқларнинг дунёвий фанлар хусусан ўқув адабиётлари ва дарсликлари “Рисолаи асбоби савод” (“Савод чиқариш китоби”, 1904), “Рисолаи жуғрофияи умроний” (“Аҳоли географиясига кириш”, 1905), “Мун
таҳаби жуғрофияи умумий” (“Қисқача умумий география”, 1906), “Китобат ул-атфол” (“Болалар хати”, 1908), “Амалиёти ислом” (1908), “Тарихи ислом” (1909) каби дарсликларни чоп эттирган. Таълим ва тарбия оид “Падаркуш” драмма (1911), “Оқ елпоғичли чинли хотун” (ҳикоя), “Бир аъмо боланинг ҳасрати” (ҳикоя), “Китобат ал-атфол” (эски ўзбек ёзувида) ва асарларини ёзади ҳамда ўзининг “Нашриёти Беҳбудия” босмахонасида нашр эттиради. Бугунги кунда Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг илмий меросини муштараклиги ғояларининг аҳамияти XIX аср охири XX аср бошларида Туркистонда замонавий таълим тараққиёти ривожи учун қимматли манба сифатида тадқиқ этилмоқда.

  • Internet ҳавола
  • DOI
  • UzSCI тизимида яратилган сана 12-05-2023
  • Ўқишлар сони 143
  • Нашр санаси 28-04-2023
  • Мақола тилиO'zbek
  • Саҳифалар сони9
Ўзбек

 XX бошларида Туркистонни маъориф орқали жаҳон цивилизацияси даражасига кўтаришга ҳаракат қилган жадидларимиз замонавий таълимни ўша давр муаммоларининг ечими сифатидаги кўрсатган концептуал ғоялари бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотмаганлигига гувоҳ бўлиб турибмиз. Айни шу маънода, таниқли шарқшунос жадидчи олим Маҳмудхўжа Беҳбудий асарларидаги маданиятлараро мулоқот, таълим, тарбия, маданият, диний бағрикенглик ва миллатлараро тотувликка оид ёндашувни янги илмий мезонлар асосида тадқиқ қилиш долзарб аҳамият касб этмоқда. М.Беҳбудий XIX аср охири XX аср бошларида Туркистонни тараққиётига салбий таъсир кўрсатаётган ақидапарастлик, миллатчилик, волюнтаризм (табиат ва жамият қонунларини инкор этиб, фақат хоҳиш-истакларни инобатга олиш)га қарши тизимли курашишга киришади. Бу йўлда 1899-1900 йилларда (баъзи маълумотларда 1902 йили) Саудий Арабистонига, 1903-1904 йилларда Москва ва Санкт-Петербургга, 1906 йилда Қозон, Уфа, Нижний Новгородда хизмат сафарларида бўлиб қайтади ва бу сафарларнинг хулосалари асосида ўз мактабида турли илмий, дунёвий фанларни жорий қилишга, илмий-фалсафий манбаларидан унумли фойдаланган ҳолда Туркистонда илм-фанни ривожлантиришга киришади. Туркистоннинг илм-фан нуқтаи назаридан муаммолар гирдобида қолган масалаларига ечим сифатида таълим тизимини ислоҳ қилиш орқали фаровонлик ва барқарор ривожланишни таъминлаш, ижтимоий онгда нафақат диний балки, дунёвий фанларни ва миллий бағрикенгликни  шакллантириш масалаларига оид асосли илмий ғоялари илғор фанларни илгари суради. Маҳмудхўжа Беҳбудий дунёвий фанларни ислоҳ қилишнинг концептуал аҳамиятга эга фикрлари – халқ маърифати, маданиятлараро мулоқотни йўлга қўйишнинг зарурлиги, туркий халқларнинг дунёвий фанлар хусусан ўқув адабиётлари ва дарсликлари “Рисолаи асбоби савод” (“Савод чиқариш китоби”, 1904), “Рисолаи жуғрофияи умроний” (“Аҳоли географиясига кириш”, 1905), “Мун
таҳаби жуғрофияи умумий” (“Қисқача умумий география”, 1906), “Китобат ул-атфол” (“Болалар хати”, 1908), “Амалиёти ислом” (1908), “Тарихи ислом” (1909) каби дарсликларни чоп эттирган. Таълим ва тарбия оид “Падаркуш” драмма (1911), “Оқ елпоғичли чинли хотун” (ҳикоя), “Бир аъмо боланинг ҳасрати” (ҳикоя), “Китобат ал-атфол” (эски ўзбек ёзувида) ва асарларини ёзади ҳамда ўзининг “Нашриёти Беҳбудия” босмахонасида нашр эттиради. Бугунги кунда Маҳмудхўжа Беҳбудийнинг илмий меросини муштараклиги ғояларининг аҳамияти XIX аср охири XX аср бошларида Туркистонда замонавий таълим тараққиёти ривожи учун қимматли манба сифатида тадқиқ этилмоқда.

№ Муаллифнинг исми Лавозими Ташкилот номи
1 XUJAEV M.. doctor of philosophy PhD, senyor lecturer of the chair on Social-humanitar sciences. O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi
№ Ҳавола номи
1 1. Қосимов Б. https://ziyouz.uz/ozbek-nasri/mahmudxojabehbudiy/ 2. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1914 йил, 21сон. 3. Беҳбудий М. (1913) «Самарқанд» газетаси, 1913 йил, 12 июл. 4. Беҳбудий М. (1906) «Хуршид» газетаси, 1906 йил, 11 октябр 6-сон. 5. Беҳбудий М. (1911) «Туркистон вилоятининг газети», 1911 йил, 29 сентябр, 73-сон. 6. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1914 йил, 21сон. 7. Беҳбудий М. (1913) «Самарқанд» газетаси, 1913 йил, 30 июл. 8. Беҳбудий М. (1914) «Самарқанд» газетаси, 1913 йил, 12 июл. 9. Беҳбудий М. (1913) «Ойина» журнали, 1913 йил, 6-7-сонлар. 10. Беҳбудий М. (1913) «Ойна» журнали, 1913 йил, 1-сон. 11. Беҳбудий М. (1913) «Ойна» журнали, 1913 йил, 1-сон. 12. Беҳбудий М. (1913) «Ойна» журнали, 1913 йил, 2-сон. 13. Беҳбудий М. (1913) «Ойна» журнали, 1913 йил, 1-сон. 14. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1914 йил, 50сон. 15. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1914 йил, 39сон. 16. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1914 йил, 38сон. 17. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1914 йил, 41сон. 18. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1914 йил, 19сон. 19. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1914 йил, 18сон. 20. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1914 йил, 13сон. 21. Беҳбудий М. (1913) «Ойна» журнали, 1913 йил, 1-сон. 22. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1913 йил, 1-сон. 23. Беҳбудий М. (1913) «Самарқанд» газетаси, 1913 йил, 12 июл. 24. Беҳбудий М. (1913) «Самарқанд» газетаси, 1913 йил, 30 июл. 25. Беҳбудий М. (1914) «Ойна» журнали, 1914 йил, 38сон. 26. Беҳбудий М. (1915) «Ойна» журнали, 1915 йил, 13сон. 27. Xujaev, M. I. (2020) EPRA International Journal of Research and Development (IJRD) Volume: 5 | Issue: 8 | August 2020 - Peer Reviewed Journal 2020 EPRA IJRD | Journal DOI: https://doi.org/10.36713/epra2016 | www.eprajournals.com |349 | BASHKIR TURKISH STUDIES. Volume: 5 | Issue: 8 | August 28. Xurshid Davron. http://kh-davron.uz/kutubxona/uzbek/ xurshid-davron-mahmudxoja-behbudiy.html 29. Беҳбудий М. (1915) «Ойна» журнали, 1915 йил, 11-12-сонлар. 30. Беҳбудий М. (1915) «Ойна» журнали, 1915 йил, 13сон. 31. Хужаев, М. И. (2015). Некоторые особенности етических взглядов Ахмет-Заки Валидова. Credo new, (2-2), 3-3. 32. Sultonov A. (2019) The new philosophical paradigm of cultural development //The Light of Islam.– Т. 2019. – №. 4. – С. 25. 33. Alidjanova, L. A. (2019). The value of the scientific approach in the study of religions and science. ISJ Theoretical & Applied Science, 12 (80), 508-512. Soi: http://s-o-i.org/1.1/TAS-12-80-96 Doi: https://dx.doi. org/10.15863/TAS.2019.12.80.96 34. Alidjanova, Lazizakhon Abbasovna (2020) “Questions of religion and society in the works of ibn Khaldun,” The Light of Islam: Vol. 2020 : Iss. 1 , Article 5. Available at: https://uzjournals.edu.uz/iiau/vol2020/iss1/5 35. Dono, K. (2020). Features of information exchange aspects in the information society. Ижтимоий фанлар, 2(3). 36. Kalandarova, D. (2020). Features of aspects of information exchange. The Light of Islam, 2020(1), 210-214. 37. Исломов З. (2020) Маҳмудхўжа Беҳбудий миллий мустақиллик бунёдкори. Ислом тафаккури, 2020 йил №3. Б. 6-11. 38. Kakhharova, M. (2018). Question of Studying Personal Spiritual and Moral Development. Eastern European Scientific Journal, (6). 39. Qaxxarova, M., & Tuychieva, H. (2019). SPIRITUALMORAL ENVIRONMENT AND ITS BASIC INDICATORS. The Light of Islam, 2019(4), 24. 40. Qaxxarova, M., & Absattorov, B. M. (2020). EVOLUTION OF VIEWS ON ETHICS, ETHICAL CRITERIA AND ETHICAL STANDARDS. The Light of Islam, 2020(1), 110-115.
Кутилмоқда