32

 Ushbu maqolada konchilik korxonalarida qo‘llanadigan markazdan 
qochma nasos qurilmalarini avtomatlashtirish orqali ularning energiya va 
resurs tejamkorligini oshirish imkoniyatlari o‘rganilgan. Avtomatlashtirilgan 
tizimli nasos qurilmalaridan shaxta va ochiq konchilik karyerlarida foydalanish 
jarayonida energiya hamda resurs tejamkorlikka erishish, avariya holatlarini 
kamaytirish, insonlar va texnikalar uchun qulay va nam bo‘lmagan sharoitlar 
yaratish imkoniyati yuzaga keladi. Maqolada nasos qurilmalarini avtomatlashtirish 
orqali boshqarish, shaxtalarda energiya sarfini kamaytirish va resurs 
tejamkorligini optimallashtirish yo‘llari tahlil qilingan. Shaxtalarda nasoslar turli 
operatsion sharoitlarda ishlashi kerak, bu esa ularning samaradorligiga katta 
ta’sir ko‘rsatadi. Avtomatlashtirish orqali nasos qurilmalarining ish rejimlari 
aniq belgilangan parametrlar asosida boshqariladi. Bu esa energiyani tejash, 
mexanik va elektr energiyasi sarfini kamaytirish imkonini beradi. Shuningdek, 
maqolada avtomatlashtirish tizimlarining shaxta ishlab chiqarish jarayonlarini 
optimallashtirishga ta’siri, texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash xarajatlarini 
kamaytirishdagi o‘rni hamda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish 
imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan. Bundan tashqari, maqolada nasos qurilmalarining 
boshqaruv tizimlarida zamonaviy innovatsion texnologiyalardan foydalanish, 
ularning integratsiyasi va avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida energiya 
resurslaridan foydalanishning ekologik jihatlari muhokama qilingan. Tadqiqot 
natijalari shuni ko‘rsatdiki, shaxta nasos qurilmalarini avtomatlashtirish orqali 
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, resurslarni tejash va ekologik xavfsizlikni 
ta’minlash mumkin. Shu bilan birga, maqolada Zarmitan shaxtasi real ish 
jarayonida olib borilgan amaliy tajribalar va ulardan olingan xulosalar taqdim 
etilgan. Ushbu tadqiqot konchilik sanoatida shaxta suv chiqarish qurilmalarini 
avtomatlashtirish tizimlarining o‘rni, foydali va iqtisodiy samaradorligi haqida 
keng qamrovli ma’lumotlar beradi.

  • Internet ҳавола
  • DOI
  • UzSCI тизимида яратилган сана 02-06-2025
  • Ўқишлар сони 32
  • Нашр санаси 24-02-2025
  • Мақола тилиO'zbek
  • Саҳифалар сони84-93
Ўзбек

 Ushbu maqolada konchilik korxonalarida qo‘llanadigan markazdan 
qochma nasos qurilmalarini avtomatlashtirish orqali ularning energiya va 
resurs tejamkorligini oshirish imkoniyatlari o‘rganilgan. Avtomatlashtirilgan 
tizimli nasos qurilmalaridan shaxta va ochiq konchilik karyerlarida foydalanish 
jarayonida energiya hamda resurs tejamkorlikka erishish, avariya holatlarini 
kamaytirish, insonlar va texnikalar uchun qulay va nam bo‘lmagan sharoitlar 
yaratish imkoniyati yuzaga keladi. Maqolada nasos qurilmalarini avtomatlashtirish 
orqali boshqarish, shaxtalarda energiya sarfini kamaytirish va resurs 
tejamkorligini optimallashtirish yo‘llari tahlil qilingan. Shaxtalarda nasoslar turli 
operatsion sharoitlarda ishlashi kerak, bu esa ularning samaradorligiga katta 
ta’sir ko‘rsatadi. Avtomatlashtirish orqali nasos qurilmalarining ish rejimlari 
aniq belgilangan parametrlar asosida boshqariladi. Bu esa energiyani tejash, 
mexanik va elektr energiyasi sarfini kamaytirish imkonini beradi. Shuningdek, 
maqolada avtomatlashtirish tizimlarining shaxta ishlab chiqarish jarayonlarini 
optimallashtirishga ta’siri, texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash xarajatlarini 
kamaytirishdagi o‘rni hamda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish 
imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan. Bundan tashqari, maqolada nasos qurilmalarining 
boshqaruv tizimlarida zamonaviy innovatsion texnologiyalardan foydalanish, 
ularning integratsiyasi va avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida energiya 
resurslaridan foydalanishning ekologik jihatlari muhokama qilingan. Tadqiqot 
natijalari shuni ko‘rsatdiki, shaxta nasos qurilmalarini avtomatlashtirish orqali 
ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, resurslarni tejash va ekologik xavfsizlikni 
ta’minlash mumkin. Shu bilan birga, maqolada Zarmitan shaxtasi real ish 
jarayonida olib borilgan amaliy tajribalar va ulardan olingan xulosalar taqdim 
etilgan. Ushbu tadqiqot konchilik sanoatida shaxta suv chiqarish qurilmalarini 
avtomatlashtirish tizimlarining o‘rni, foydali va iqtisodiy samaradorligi haqida 
keng qamrovli ma’lumotlar beradi.

Русский

В данной статье исследованы возможности повышения 
энерго- и ресурсосбережения за счёт автоматизации центробежных 
насосных установок, используемых на горнодобывающих предприятиях. 
Применение автоматизированных насосных систем в шахтах и карьерах 
открытой добычи позволяет достичь экономии энергии и ресурсов, снизить 
аварийные ситуации, а также создать комфортные, с отсутствием 
влажности условия для работников и техники. В статье анализируются методы управления насосными установками посредством автоматизации, 
сокращение энергопотребления в шахтах и пути оптимизации 
ресурсосбережения. Насосные установки в шахтах работают в различных 
эксплуатационных условиях, что существенно влияет на их эффективность. 
Автоматизированное управление позволяет регулировать их рабочие 
режимы на основе чётко определённых параметров, что способствует 
экономии энергии, снижению механических и электрических затрат. Кроме 
того, рассматривается влияние систем автоматизации на оптимизацию 
производственных процессов в шахтах, их роль в снижении затрат на 
техническое обслуживание и ремонт, а также возможности повышения 
производственной эффективности. Также обсуждаются вопросы применения 
современных инновационных технологий в системах управления насосными 
установками, их интеграция и экологические аспекты использования 
энергоресурсов с помощью автоматизированных систем. Результаты 
исследования показывают, что автоматизация насосных установок 
в шахтах позволяет повысить производственную эффективность, 
сократить расход ресурсов и обеспечить экологическую безопасность. В 
статье представлены практические эксперименты и выводы, полученные 
в ходе исследований в реальных производственных условиях шахты 
Зармитан. Это исследование предоставляет комплексную информацию о 
значении автоматизированных систем водоотлива в горнодобывающей 
промышленности, их полезности и экономической эффективности.

English

This article explores the possibilities of increasing energy and resource 
efficiency through the automation of centrifugal pump units used in mining enterprises. 
The implementation of automated pump systems in underground mines, and open-
pit operations allows for energy and resource savings, reduces emergency situations, 
and creates comfortable, and dry working conditions for personnel and equipment. 
The article analyzes methods for managing pump installations through automation, 
reducing energy consumption in mines, and optimizing resource efficiency. Pump 
installations in mines must work under various conditions, which significantly impact 
their efficiency. Automated control enables precise regulation of their operating modes 
based on clearly defined parameters, contributing to energy savings and reductions 
in mechanical and electrical costs. Furthermore, the article examines the impact of 
automation systems on optimizing mining production processes, their role in reducing 
maintenance and repair costs, and the potential for improving overall production 
efficiency. It also discusses the application of modern innovative technologies in pump 
control systems, their integration, and the environmental aspects of energy resource 
utilization through automated systems. The research results indicate that automating 
mine pump systems enhances production efficiency, conserves resources, and ensures 
environmental protection. The article presents practical experiments and conclusions 
based on real operational conditions in the Zarmitan mine. This research provides 
comprehensive information on the role, benefits, and economic efficiency of automated 
mine dewatering systems in the mining industry.

Муаллифнинг исми Лавозими Ташкилот номи
1 Xamzayev A.A. texnika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), “Konchilik elektr mexanikasi” kafedrasi dotsenti Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti
2 Sharopov D.D. Bosh energetika bo‘limi muhandis-energetigi Navoiy kon-metallurgiya kombinati” AJ
3 Usmonov M.Z. “Konchilik elektr mexanikasi” kafedrasi assistenti Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti
Ҳавола номи
1 Ahonen, T., Pöyhönen, S., Siimesjärvi, J., & Tolvanen, J. (2019). Graphic determination of available energy-saving potential in a reservoir pumping application with variable-speed operation. Energy Efficiency, 12 (5), 1041-1051.
2 Ahonen, T., Tamminen, J., Viholainen, J., & Koponen, J. (2015). Energy efficiency optimizing speed control method for reservoir pumping applications. Energy Efficiency, (8), 117-128.
3 Buri, T., & Akbar, K. (2023). Development of technical solutions for the improvement of the smooth starting method of high voltage and powerful asynchronous motors. In AIP Conference Proceedings (vol. 2552, p. 040018).
4 Coelho, B., & Andrade-Campos, A. (2014). Efficiency achievement in water supply systems - A review. Renewable and Sustainable Energy Reviews,  (30), 59-84.
5 Gryaznova, L. Y. (2006). Pump control in mines and quarries. (In Russian). Moscow: Mashinostroeniye.
6 Hieninger, T., Goppelt, F., & Schmidt-Vollus, R. (2018). On-line self-tuning for centrifugal pumps driven in parallel mode using dynamic optimization. In 2018 18th International Conference on Mechatronics-Mechatronika (ME) (pp. 1-8). IEEE.
7 Hieninger, T., Goppelt, F., & Schmidt-Vollus, R. (2019). Energetic Optimization and Saving Potential of Head-Controlled Identical Parallel Driven Centrifugal Pumps by On-Line Switch Point Detection. In 2019 8th International Conference on Systems and Control (ICSC) (pp. 200-205). IEEE.
8 Hieninger, T., Goppelt, F., Schmidt-Vollus, R., & Schlücker, E. (2021). Energy-saving potential for centrifugal pump storage operation using optimized control schemes. Energy Efficiency, 14 (2), 23.
9 Ivanov, M. N. (2015). Control systems of mine pumps. (In Russian). St. Petersburg: Nevsky.
10 Kaya, D., Çanka Kılıç, F., & Öztürk, H. H. (2021). Energy efficiency in pumps. In Energy Management and Energy Efficiency in Industry: Practical Examples (pp. 329-374). Cham: Springer International Publ.
11 Kovalenko, V. M. (2013). Energy saving and automation at mines. (In Russian). Donetsk: DonGTU.
12 Li, K., Zuo, K., Wang, J., & Gao, W. (2012). Dynamic programming example analysis of a pump station. Physics Procedia, (24), 1796-1800.
13 Perovsky, N. M. (Ed.). Water dewatering and pumping systems of mines (In Russian). Moscow.
14 Potapova, A. V. (2012). Application of programmable logic controllers (PLC) for automation of mine pumps. (In Russian). St. Petersburg: Politechnika.
15 Rogozhin, V. N. (2014). Automation of technological processes in mining industry. (In Russian). Moscow: Vysshaya shkola.
16 Smirnov, V. A. (2008). Automation and process control in mining production. (In Russian). Moscow: Nedra.
17 Soloviev, I. I. (2010). Automation of water removal systems in mines. (In Russian). Moscow: Nauka.
18 Usmonov, M. Z., & Saidova, L. F. (2024). Determination of rational parameters of the lever. Web of Scientists and Scholars, 2 (2), 72-76.
19 Volkov, K. N. (2011). Mine drainage: theory and practice (In Russian). Ekaterinburg: UrFU.
20 Zinchenko, S. A. (2017). Introduction to the automation of water removal in mines. (In Russian). Moscow: Vysshaya shkola.
Кутилмоқда