22

 Maqolada sug‘orish tizimlarini loyqa-cho‘kindilardan 
tozalashga doir olib borilgan tadqiqotlar tahlil qilingan. Scopus va Web of 
Science ma’lumotlar bazasida chop etilgan respublika va xorijlik olimlarning 
ilmiy ishlari “VOSviewer” dasturi yordamida analitik jihatdan o‘rganilgan. 
Shuningdek, suv, oqiziq va havo aralashmasidan iborat oqim xususiyatlarini 
inobatga olgan holda, maxsus qurilma yordamida tozalash jarayonining 
gidravlik modeli hamda uning gidravlik parametrlari bayon etilgan. 
Laboratoriya va sug‘orish tizimlari sharoitida olib borilgan tadqiqotlar asosida 
to‘plangan ma’lumotlar matematik statistika uslublaridan foydalangan 
holda tahlil etilgan (korrelyatsiya koeffitsiyenti R=0.96). Tadqiqot natijasida 
qurilmaning napor va sarf xarakteristikalari ishlab chiqilgan hamda 
gidropnevmatik qurilmadan foydalanish imkoniyatlari asoslab berilgan. Dala 
sharoitida o‘tkazilgan tajribalar natijasida o‘rtacha oqiziq tarkibi quyidagicha 
taqsimlanishi aniqlangan: zarrachalarning 65,3 % qismini diametri 0,05-0,01 
mm bo‘lgan, 24,7 % qismini esa diametri 0,1–0,05 mm bo‘lgan zarrachalar 
tashkil etadi. Iyun oyiga kelib, ushbu ko‘rsatkichlar mos ravishda 47,8 % va 
36,8 %ga o‘zgarishi kuzatildi. 

  • Internet ҳавола
  • DOI
  • UzSCI тизимида яратилган сана 12-06-2025
  • Ўқишлар сони 22
  • Нашр санаси 02-06-2025
  • Мақола тилиO'zbek
  • Саҳифалар сони96-107
Ўзбек

 Maqolada sug‘orish tizimlarini loyqa-cho‘kindilardan 
tozalashga doir olib borilgan tadqiqotlar tahlil qilingan. Scopus va Web of 
Science ma’lumotlar bazasida chop etilgan respublika va xorijlik olimlarning 
ilmiy ishlari “VOSviewer” dasturi yordamida analitik jihatdan o‘rganilgan. 
Shuningdek, suv, oqiziq va havo aralashmasidan iborat oqim xususiyatlarini 
inobatga olgan holda, maxsus qurilma yordamida tozalash jarayonining 
gidravlik modeli hamda uning gidravlik parametrlari bayon etilgan. 
Laboratoriya va sug‘orish tizimlari sharoitida olib borilgan tadqiqotlar asosida 
to‘plangan ma’lumotlar matematik statistika uslublaridan foydalangan 
holda tahlil etilgan (korrelyatsiya koeffitsiyenti R=0.96). Tadqiqot natijasida 
qurilmaning napor va sarf xarakteristikalari ishlab chiqilgan hamda 
gidropnevmatik qurilmadan foydalanish imkoniyatlari asoslab berilgan. Dala 
sharoitida o‘tkazilgan tajribalar natijasida o‘rtacha oqiziq tarkibi quyidagicha 
taqsimlanishi aniqlangan: zarrachalarning 65,3 % qismini diametri 0,05-0,01 
mm bo‘lgan, 24,7 % qismini esa diametri 0,1–0,05 mm bo‘lgan zarrachalar 
tashkil etadi. Iyun oyiga kelib, ushbu ko‘rsatkichlar mos ravishda 47,8 % va 
36,8 %ga o‘zgarishi kuzatildi. 

Русский

В статье проанализированы проведённые исследования, 
направленные на очистку оросительных систем от илово-осадочных 
отложений. С помощью программного обеспечения VOSviewer выполнен 
аналитический обзор научных трудов отечественных и зарубежных 
исследователей, опубликованных в базах данных Scopus и Web of Science. 
Учитывая особенности потока, состоящего из воды, взвешенных 
частиц и воздуха, разработана и представлена гидравлическая модель 
процесса очистки с использованием специального устройства, а 
также описаны его основные гидравлические параметры. На основе 
лабораторных экспериментов и испытаний в условиях реальных 
оросительных систем собраны данные, проанализированные с 
применением методов математической статистики (коэффициент 
корреляции R = 0,96). В результате исследований были определены 
напорные и расходные характеристики устройства, а также 
обоснована целесообразность применения гидропневматического 
оборудования. Полевые испытания показали, что в среднем 
распределение частиц по размерам в составе взвеси следующее: 65,3 % 
составляют частицы диаметром 0,05–0,01 мм, а 24,7 % – диаметром 
0,1–0,05 мм. В июне наблюдалось изменение этих показателей до 47,8 и 
36,8 % соответственно.

English

The article presents studies on cleaning irrigation systems of turbid 
deposits, the works of national and foreign scientists published in the Scopus and 
Web of Science databases, analytical analysis using the Vos Viewer program, and a 
hydraulic cleaning model using the device. Flowing (water + liquid + air) hydraulic 
cleaning parameters are described. The data collected on the basis of studies 
conducted in laboratory conditions and irrigation systems were analyzed using 
mathematical statistics methods (correlation coefficient R = 0.96). According to 
studies conducted in the field, 65.3% of the average liquid component are particles 
with a diameter of 0.05-0.01 mm, and 24.7% are particles with a diameter of 0.1-
0.05 mm. By June, their percentage ratio is as follows changes: 47.8% of particles 
with a diameter of 0.05-0.01 mm, 36.8%. Information on the composition of 
particles with a diameter of 0.1-0.05 mm is provided.

Муаллифнинг исми Лавозими Ташкилот номи
1 Melikuziyev S.M. texnika fanlari boʻyicha falsafa doktori (PhD) “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislar instituti” Milliy tadqiqot universiteti
Ҳавола номи
1 Abduraimova, D., Otakhanov, M., Melikuziyev, S., Khoshimov, A., & Bakhromova, D. (2023). A new technology in cleaning irrigation systems from turbid sediments. E3S Web of Conferences, 365. https:// doi.org/10.1051/e3sconf/202336503003
2 Akhmedov, I., & Mirkhasilova, Z. (2021). Construction of vertical drainage wells using corrosion resistant materials. E3S Web of Conferences, 264, 04016. https://doi.org/10.1051/e3sconf/20212640401
3 Ari�janov, A. M., Rahimov, Q. T., & Abduraimova, D. A. (2017). Hydrotransport of exceptional flow in pipelines with various pulls. European Science Review, Austria, Vienna, 124–126.
4 Ari�janov, A., Rakhimov, K., Abduraimova, D., Babaev, A., & Melikuziyev, S. (2020). Hydrotransport of river sediments in hydroelelators. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 869(7). https://doi.org/10.1088/1757-899X/869/7/072003
5 Boehmer, W. K., & Boonstra, J. (1994). Tubewell drainage systems. In H. P. Ritzema (Ed.), Drainage Principles and Applications (vol. 16, pp. 931–964). ILRI: Wageningen. ISBN 90-70754-33-9.
6 El-Sawaf, A., Halawa, M. A., Younes, M. A., & Teaima, I. R. (2011). Study of different parameters that inffuence the performance of water jet pump. Proceedings of the 15th International Water Technology Conference (IWTC-15), Alexandria, Egypt.
7 Fatxulloyev, A. M., Rakhimov, K. T., Allayorov, D. S., Samiyev, L. N., & Otakhonov, M. Y. (2022). Calculation of effective hydraulic parameters of concrete irrigation canals. Journal of Water and Land Development, 56(1–3), 14–20. https://doi.org/10.24425/jwld.2023.143739
8 Gasanov, S. T. (2012). Vakuum-skvazhiny i ikh raschet [Vacuum wells and their calculation]. (In Russian). Perspektivy nauki – Perspectives of Science, 7(34).
9 Jonkobilov, U., Jonkobilov, S., Tashmurza, Y., & Xoshiyev, S. (2021). Influence of the drag coefficient on the maximum pressure of water hammer. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 1030(1). https://doi.org/10.1088/1757-899X/1030/1/012132
10 Li, C., Shi, W., & Cao, W. (2006). The principle and design of waste gas jet self-priming device. Pump Technology, (1), 13–14.
11 Otahonov, M., & Melikuziyev, S. (2022). Hydraulic parameters of closed horizontal drains. International Scientific Research Journal, 3(10), 866–870. ISSN 2776-0979.
12 Rahimov, Q. T., Otaxonov, M., & Sultonov, R. (2024). Vertikal drenaj samaradorligini oshirishda oqimchali nasos qo‘llash texnologiyasi [Technology of using jet pumps to improve the efficiency of vertical drainage]. (In Uzbek). Ilm-fan va innovatsion rivojlanish – Science and Innovative Development, 7(3).
13 Rakhimov, K., & Sultanov, R. (2023). Use of jet pump in vertical drainage systems. E3S Web of Conferences, 401, 03074. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202340101048
14 Rakhimov, K., & Sultanov, R. (2023). Use of jet pump in vertical drainage systems. E3S Web of Conferences, 401, 03074. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202340101048
15 Samiev, L., Rakhimov, Q., Ibragimova, Z., & Allayorov, D. (2021). To the determination of non- washable speed in the channels bed consisting of disconnected soils. E3S Web of Conferences, 264. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202126403011
16 Winoto, S. H., Li, H., & Shah, D. A. (2000). Efficiency of jet pumps. Journal of Hydraulic Engineering, 126(2). https://doi.org/10.1061/(ASCE)0733-9429(2000)126:2(150)
17 Xoshimov, S., Atakulov, D., Yalgashev, O., Komilov, S., & Boykulov, J. (2023). Evaluation of sedimentation of water reservoirs with modern technologies. E3S Web of Conferences, 365. https://doi. org/10.1051/e3sconf/202336503033
Кутилмоқда