33

Ushbu maqolada oliy ta’lim o‘qituvchilarida kasbiy-pedagogik deformatsiyaning oldini olish va uni kamaytirishga qaratilgan profilaktik tizimning mavjud holati tahlil qilingan. Kasbiy deformatsiya masalasi XX asrning 20-30-yillaridanoq o‘rganila boshlangan. Bu borada kasbiy intilish, mehnat ishonchliligini ta’minlash, mehnat qobiliyatini oshirish muammolari, shuningdek, kasbiy faoliyatdagi noqulay sharoit bilan bog‘liq vaziyatlar tadqiq etilgan ilmiy izlanishlarni ko‘rish mumkin. Kasbiy deformatsiya – bu kasbiy faoliyatda tashqi va ichki omillar ta’siri natijasida mutaxassisning kognitiv, xulq-atvor va motivatsion sohasida yuzaga keladigan salbiy o‘zgarishlardir.  Tadqiqot davomida kasbiy deformatsiyaning asosiy sabablari, uning o‘qituvchilarga ta’siri va mavjud profilaktik choralar o‘rganildi. Olingan natijalar asosida kasbiy deformatsiyani kamaytirishga yo‘naltirilgan samarali profilaktik chora-tadbirlarni taklif etish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi. Tadqiqot natijalari oliy ta’lim tizimida pedagoglarning kasbiy farovonligini oshirish va samarali faoliyat yuritishlariga xizmat qiladi.

  • Internet ҳавола
  • DOI
  • UzSCI тизимида яратилган сана 28-06-2025
  • Ўқишлар сони 33
  • Нашр санаси 20-06-2025
  • Мақола тилиO'zbek
  • Саҳифалар сони242-251
Ўзбек

Ushbu maqolada oliy ta’lim o‘qituvchilarida kasbiy-pedagogik deformatsiyaning oldini olish va uni kamaytirishga qaratilgan profilaktik tizimning mavjud holati tahlil qilingan. Kasbiy deformatsiya masalasi XX asrning 20-30-yillaridanoq o‘rganila boshlangan. Bu borada kasbiy intilish, mehnat ishonchliligini ta’minlash, mehnat qobiliyatini oshirish muammolari, shuningdek, kasbiy faoliyatdagi noqulay sharoit bilan bog‘liq vaziyatlar tadqiq etilgan ilmiy izlanishlarni ko‘rish mumkin. Kasbiy deformatsiya – bu kasbiy faoliyatda tashqi va ichki omillar ta’siri natijasida mutaxassisning kognitiv, xulq-atvor va motivatsion sohasida yuzaga keladigan salbiy o‘zgarishlardir.  Tadqiqot davomida kasbiy deformatsiyaning asosiy sabablari, uning o‘qituvchilarga ta’siri va mavjud profilaktik choralar o‘rganildi. Olingan natijalar asosida kasbiy deformatsiyani kamaytirishga yo‘naltirilgan samarali profilaktik chora-tadbirlarni taklif etish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqildi. Tadqiqot natijalari oliy ta’lim tizimida pedagoglarning kasbiy farovonligini oshirish va samarali faoliyat yuritishlariga xizmat qiladi.

Русский

В данной статье анализируется современное состояние профилактической системы, направленной на предупреждение и снижение профессионально-педагогической деформации у преподавателей высшей школы. Вопрос профессиональной деформации начал изучаться в 20-30-е годы XX века. В этой связи можно увидеть научные исследования, изучающие проблемы профессиональной устремленности, обеспечения надежности труда, повышения трудоспособности, а также ситуации, связанные с неблагоприятными условиями в профессиональной деятельности. Профессиональная деформация – это негативное изменение когнитивной, поведенческой и мотивационной сферы специалиста в результате влияния внешних и внутренних факторов профессиональной деятельности. В ходе исследования были изучены основные причины профессиональной деформации, ее влияние на педагогов и существующие профилактические меры. На основании полученных результатов были разработаны практические рекомендации, позволяющие предложить эффективные профилактические меры, направленные на снижение профессиональной деформации. Результаты исследования послужат повышению профессионального благополучия и эффективной работы педагогов в системе высшего образования.

English

This article analyzes the current state of the preventive system aimed at preventing and reducing professional and pedagogical deformation in higher education teachers. The issue of professional deformation began to be studied in the 20s-30s of the 20th century. In this regard, one can see scientific research that studied the problems of professional aspiration, ensuring labor reliability, increasing work capacity, as well as situations related to unfavorable conditions in professional activity. Professional deformation is a negative change in the cognitive, behavioral and motivational sphere of a specialist as a result of the influence of external and internal factors in professional activity. During the study, the main causes of professional deformation, its impact on teachers and existing preventive measures were studied. Based on the results obtained, practical recommendations were developed to propose effective preventive measures aimed at reducing professional deformation. The results of the study will serve to increase the professional well-being and effective work of teachers in the higher education system.

Муаллифнинг исми Лавозими Ташкилот номи
1 Saidova P.P. “Pedagogika va psixologiya kafedrasi” kafedrasi o‘qituvchisi Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti
Ҳавола номи
1 Herzberg, F. The Motivation to Work. – Nyu-York: John Wiley & Sons, 1959. – B. 352.
2 Bion, W. Experiences in Groups. – London: Tavistock Publications, 1961. – B. 230.
3 Maslach, C., Jackson, S. E. The Measurement of Experienced Burnout // Journal of Occupational Behaviour. – 1978. – B. 14.
4 Schaufeli, W. B., Bakker, A. B. Job Demands, Job Resources, and Their Relationship with Burnout and Engagement: A Multi-Sample Study // Journal of Organizational Behaviour. 2004, T. 25. – B. 293-315. https://ru.scribd.com/document/777657970
5 Hakanen, J. J., Bakker, A. B., Schaufeli, W. B. Burnout and Work Engagement among Teachers // Journal of School Psychology. 2006. https://doi.org/10.1016/J.JSP.2005.11.001 https://www.academia.edu/861121
6 Friedman, I. A. Understanding and Preventing Teacher Burnout: A Sourcebook of International Research and Practice. 1999.
7 Kyriacou, C. Teacher Stress: Directions for Future Research // Educational Review. 2001, T. 53, №1. – B. 27-35. ISSN: 0013-1911. 10.1080/00131910120033628.https://eurekamag.com/research/063/029/063029417.
8 Abdusamiyev D. A. Pedagogik faoliyatda yuzaga keladigan kasbiy deformatsiyaning oldini olishning pedagogik imkoniyatlari: dis. ... PhD. – Namangan, 2023. – B. 48.
9 Botirova D. B. Pedagoglarda kasbiy so‘nish jarayonining ijtimoiy-psixologik xususiyatlari: dis. ... PhD. – Toshkent, 2024. – B. 52.
Кутилмоқда