Orol dengizining tezkor sur’atlar bilan qurishi nafaqat mintaqaviy, balki global ekologik inqirozning timsoliga
aylangan bo‘lib, u atrof-muhit, tuproq qoplami, iqlim omillari va aholi hayotiy faoliyatiga kompleks ta’sir ko‘rsatmoqda.
Ushbu maqolada Orol dengizining suvi qurigan tubida sodir bo‘layotgan morfogenetik va geokimyoviy jarayonlar, xususan,
tuproq xossalarining fizik, kimyoviy va biologik tarkibidagi dinamik o‘zgarishlar har tomonlama ilmiy jihatdan tahlil qilinadi.
Tadqiqotlar davomida deflyatsiya, sho‘rlanish, tuproq eroziyasi va allyuvial yotqiziqlarning genetik tahlili asosida Orolbo‘yi
hududida ibtidoiy tuproqlar shakllanishining boshlang‘ich bosqichlari aniqlangan. Shuningdek, o‘simliklar bilan qoplam
yaratish orqali ekologik muvozanatni tiklashga qaratilgan agromeliorativ choralar ilmiy asosda yoritilgan. Iqlim o‘zgarishi
natijasida anomal meteorologik ko‘rsatkichlarning kuchayishi, yillik yog‘in miqdorining keskin kamayishi va havo haroratining
barqaror oshishi bu jarayonlarning jadallashuviga sabab sifatida baholanmoqda. O‘zbekiston Respublikasi va xalqaro hamjamiyat
tomonidan amalga oshirilayotgan huquqiy, ilmiy va texnologik tashabbuslar Orolbo‘yi hududini ekologik innovatsiyalar
markaziga aylantirishga qaratilgan chora-tadbirlar bilan bog‘langan. Ushbu maqola Orol fojiasining ilmiy asoslarini chuqur
tahlil qilgan holda, barqaror yechimlar ishlab chiqish bo‘yicha takliflar berishga qaratilgan.
Orol dengizining tezkor sur’atlar bilan qurishi nafaqat mintaqaviy, balki global ekologik inqirozning timsoliga
aylangan bo‘lib, u atrof-muhit, tuproq qoplami, iqlim omillari va aholi hayotiy faoliyatiga kompleks ta’sir ko‘rsatmoqda.
Ushbu maqolada Orol dengizining suvi qurigan tubida sodir bo‘layotgan morfogenetik va geokimyoviy jarayonlar, xususan,
tuproq xossalarining fizik, kimyoviy va biologik tarkibidagi dinamik o‘zgarishlar har tomonlama ilmiy jihatdan tahlil qilinadi.
Tadqiqotlar davomida deflyatsiya, sho‘rlanish, tuproq eroziyasi va allyuvial yotqiziqlarning genetik tahlili asosida Orolbo‘yi
hududida ibtidoiy tuproqlar shakllanishining boshlang‘ich bosqichlari aniqlangan. Shuningdek, o‘simliklar bilan qoplam
yaratish orqali ekologik muvozanatni tiklashga qaratilgan agromeliorativ choralar ilmiy asosda yoritilgan. Iqlim o‘zgarishi
natijasida anomal meteorologik ko‘rsatkichlarning kuchayishi, yillik yog‘in miqdorining keskin kamayishi va havo haroratining
barqaror oshishi bu jarayonlarning jadallashuviga sabab sifatida baholanmoqda. O‘zbekiston Respublikasi va xalqaro hamjamiyat
tomonidan amalga oshirilayotgan huquqiy, ilmiy va texnologik tashabbuslar Orolbo‘yi hududini ekologik innovatsiyalar
markaziga aylantirishga qaratilgan chora-tadbirlar bilan bog‘langan. Ushbu maqola Orol fojiasining ilmiy asoslarini chuqur
tahlil qilgan holda, barqaror yechimlar ishlab chiqish bo‘yicha takliflar berishga qaratilgan.
Быстрое обмеление Аральского моря стало не только региональной, но и глобальной экологической
катастрофой, оказавшей комплексное влияние на окружающую среду, почвенный покров, климатические условия и
жизнедеятельность населения. В данной статье всесторонне рассматриваются морфогенетические и геохимические
процессы, происходящие на осушенном дне Арала, в частности, динамические изменения физических, химических и
биологических свойств почв. В результате исследований были выявлены начальные стадии формирования примитивных
почв на основе дефляции, засоления, эрозии и анализа аллювиальных отложений. Освещены агромелиоративные меры,
направленные на восстановление экологического равновесия посредством фитомелиорации. Усиление аномальных
климатических явлений, снижение годового уровня осадков и устойчивый рост температурной амплитуды
рассматриваются как ключевые последствия глобального изменения климата. Приведены государственные и
международные инициативы, реализуемые в Узбекистане по трансформации Приаралья в зону экологических инноваций
и устойчивого развития. Настоящая работа направлена на научный анализ проблемы и формулирование устойчивых
решений с учетом региональной специфики.
The rapid desiccation of the Aral Sea has become a symbol of not only regional but also global ecological crisis,
affecting the environment, soil cover, climate indicators, and the livelihood of the local population. This article provides a comprehensive
scientific analysis of the morphogenetic and geochemical transformations occurring on the dried seabed, particularly
focusing on dynamic changes in the physical, chemical, and biological properties of the soils. The research identified the initial
stages of primitive soil formation driven by deflation, salinization, erosion, and stratified alluvial deposits. Agro-meliorative
interventions aimed at restoring ecological balance through vegetation cover establishment are thoroughly examined. Increasing
climatic anomalies, reduced annual precipitation, and steadily rising temperatures are regarded as core indicators of global
climate change. National policies and international collaborations led by Uzbekistan to designate the Aral Sea region as a hub of ecological innovation and sustainable development are highlighted. This study offers a scientific foundation for proposing
adaptive and resilient strategies tailored to the regional conditions
№ | Муаллифнинг исми | Лавозими | Ташкилот номи |
---|---|---|---|
1 | IMOMOV O.N. | doktorant | − O‘zbekiston Milliy universiteti |
2 | Abduraxmanov T.. | q.x.f.n., professor | − Abu Ali ibn Sino nomidagi ixtisoslashtirilgan maktab |
3 | Jabbarov Z.A. | b.f.d., professor | − O‘zbekiston Milliy universiteti |
4 | Mahamadiyev S.Q. | q.x.f.n., dotsent | − O‘zbekiston Milliy universiteti |
5 | Idrisov K.A. | b.f.f.d | Qoraqalpogʼiston Respublikasi Vazirlar Kengashining Tashqi beg‘araz ko‘mak mablagʼlarini (grantlar) jalb etish va donorlar bilan ishlash bo‘limi |
6 | Nomozov U.M. | b.f.f.d., dotsent v.b. | Samarqand davlat veterinariya, chorvachilik va biotexnologiya universiteti, Toshkent filiali |
7 | Abdullayev S.Z. | mustaqil tadqiqodchi | − O‘zbekiston Milliy universiteti |
8 | Yoqubov E.S. | magistrant | − O‘zbekiston Milliy universiteti |
№ | Ҳавола номи |
---|---|
1 | 1. Abdrakhmanov T, Abdullaev Sh, Shomurodova K (2024) Changes in the chemical, physical, and mechanical properties of soils under the influence of the drying up of the aral sea. doi: 10.5281/ZENODO.11032416 |
2 | 2. Abdullaev Sh, Abdukarimov J (2024) An innovative approach to improving soil moisture in drought conditions. e, Swami Viveknand Subharti University, Meerut (UP) India, pp 250-251 p. |
3 | 3. A.Ismonov, A.Dusaliyev, U.Mamazhanova, Orol dengizining markaziy qismidagi qurgʻoqchil tub tuproqlarning meliorativ holati’’ // Oʻzbekiston Milliy Universiteti xabarlari, №3/2/1. 2022. - B. 52-55 |
4 | 4. Jabbarov Z, Abdrakhmanov T, Sultonova N, Abdullaev Sh, Nomozov U, Cabelkova I, Smutka L (2024) Soil contamination and changes in some properties of the soils scattered around the Almalyk mining and metallurgical combine. E3S Web of Conf 508:07001. doi: 10.1051/e3sconf/202450807001 |
5 | 5. Jabbarov Z, Abdrakhmanov T, Tashkuziev M, Abdurakhmonov N, Makhammadiev S, Fayzullaev O, Nomozov U, Kenjaev Y, Abdullaev S, Yagmurova D, Abdushukurova Z, Iskhakova S, Kováčik P (2024) Cultivation of plants based on new technologies in the dry soil of the Aral Sea. E3S Web Conf 497:03008. doi: 10.1051/e3sconf/202449703008 |
6 | 6. Jabborova D, Abdrakhmanov T, Jabbarov Z, Abdullaev S, Azimov A, Mohamed I, AlHarbi M, Abu-Elsaoud A, Elkelish A (2023) Biochar improves the growth and physiological traits of alfalfa, amaranth and maize grown under salt stress. PeerJ 11:e15684. doi: 10.7717/peerj.15684 |
7 | 7. Karimboyeva M (2023) Qurg‘oqlanish jarayonini yarim mustahkamlangan qumli choʻl tuproqlarining biologik xossalariga ta’siri. O’zbekiston Milliy Universitet |
8 | 8. Kostianoy A., Kosarev A. The Aral Sea Environment The Handbook of Environmental Chemistry (Verlag-Berlin-Heidelberg: Springer). 2010. – Rp. 255-335. |
9 | 9. Micklin P (2016) The future Aral Sea: hope and despair. Environ Earth Sci 75:844. doi: 10.1007/s12665-016-5614-5 |
10 | 10. Micklin Philip P. “Desiccation of the Aral Sea: A Water Management Disaster in the Soviet Union”. 1988. Science № 241 (4870). - 1170 p |
11 | 11. Ramazonov B.R. Проблемы Аралского моря. Qishlok xo‗jaligida эkologik muammolar va ularning echimi. Respublika mikyosidagi xorijiy olimlar ishtirokida onlayn ilmiy-amaliy anjuman. Buxoro, 2020. – B. 204-209 |
12 | 12. Saidova M.E. Orol bo’yi hududi sug’oriladigan o’tloqi allyuvial tuproqlarining ekologik-biologik holatini diagnostikasida zamonaviy yondashuvlar dissertasiya avtoreferat. – Toshkent, 2019. – B. 7-20 |
13 | 13. Wang X, Luo Y, Sun L, He C, Zhang Y, Liu S (2016) Attribution of Runoff Decline in the Amu Darya River in Central Asia during 1951–2007. Journal of Hydrometeorology 17:1543–1560. doi: 10.1175/JHM-D-15-0114.1 |
14 | 14. Эгамбердиев Ж. А., Абдурахмонов Н. Ю. ГРАНУЛОМЕТРИЧЕСКИЙ СОСТАВ ПОЧВОГРУНТОВ ОБСОХШЕЙ ЧАСТИ АРАЛЬСКОГО МОРЯ //В журнале представлены научные обзоры, статьи проблемного и научно-практического характера. – 2023. – С. 91. |
15 | 15. Жоллыбеков Б., Тлеумуратова Ф.Ш., Жоллыбеков Б.Б. Изучение агрофизических свойств, орошаемых луговых аллювиальных почв // Сб. докладов и тезисов III съезда почвоведов и агрохимиков. – Ташкент, 5 декабря, 2000г. 90-91с |
16 | 16. Козлов Д.Н. Инвентаризация ландшафтного покрова методами пространственного анализа для целей ландшафт- ного планирования // Ландшафтное планирование. Общие основания. Методология. Технология Тр. Междунар. конф. М.: Геогр. фак. МГУ. 2006г. 117-137с |
17 | 17. Житомирский, О.М. Климатическое описание района Аралского моря. / О.М.Житомирская. - Ленинград, - “Гимиз”, 1964. - 69 с |
18 | 18. Berdimbetov, T. Analysis of impact of aral sea catastrophe on anomaly climate variables and hydrological processes. / / T.Berdimbetov, Z.Ma, S.Nietullaeva, A.Yegizbayeva. // International Journal of Geoinformatics. – 2021. – T. 17. №1. – S. 65-74. |