14

Ушбу мақолада шўрланган ва шўрхок тупроқларда сувда осон эрийдиган зарарли тузларни, хусусан, хлорид
ва сульфат-хлорид типидаги шўрланишни бартараф этиш ёки блоклашнинг термодинамик жиҳатдан асосланган усуллари
баён этилган. Кремнезём (SiO₂) ва бир ярим оксидлар (Al₂O₃, Fe₂O₃) асосидаги минерал моддалар билан амалга ошадиган
реакциялар натижасида содалит ва кремненатриолит каби сувда эримайдиган, барқарор минерал шакллар ҳосил бўлиши
таъминланади. Бу жараёнлар тупроқдаги шўрланиш даражасини камайтиради, ўсимликларнинг ўсишини яхшилайди ва
экологик барқарорликни таъминлашга хизмат қилади.

  • Internet ҳавола
  • DOI10.63241/2025354akhv
  • UzSCI тизимида яратилган сана 24-07-2025
  • Ўқишлар сони 14
  • Нашр санаси 21-07-2025
  • Мақола тилиO'zbek
  • Саҳифалар сони158-159
Ўзбек

Ушбу мақолада шўрланган ва шўрхок тупроқларда сувда осон эрийдиган зарарли тузларни, хусусан, хлорид
ва сульфат-хлорид типидаги шўрланишни бартараф этиш ёки блоклашнинг термодинамик жиҳатдан асосланган усуллари
баён этилган. Кремнезём (SiO₂) ва бир ярим оксидлар (Al₂O₃, Fe₂O₃) асосидаги минерал моддалар билан амалга ошадиган
реакциялар натижасида содалит ва кремненатриолит каби сувда эримайдиган, барқарор минерал шакллар ҳосил бўлиши
таъминланади. Бу жараёнлар тупроқдаги шўрланиш даражасини камайтиради, ўсимликларнинг ўсишини яхшилайди ва
экологик барқарорликни таъминлашга хизмат қилади.

Ўзбек

В статье представлены научно обоснованные подходы к снижению концентрации легкорастворимых
солей в засоленных и солончаватых почвах, особенно хлоридного и сульфатно-хлоридного типа засоления. Рассмотрены
термодинамически устойчивые реакции с участием кремнезема (SiO₂) и полутораоксидов (Al₂O₃, Fe₂O₃), в результате
которых образуются нерастворимые минералы — содалит и кремненатриолит. Эти соединения способствуют фиксации
вредных ионов, повышают плодородие почвы и улучшают экологическое состояние агроэкосистем.

English

This article presents a thermodynamically grounded approach to mitigate the effects of water-soluble salts—especially of
chloride and sulfate- chloride types—in saline and brackish soils. The study explores the formation of stable, insoluble mineral compounds
such as sodalite and natriosilicate through reactions involving silica (SiO₂) and sesquioxides (Al₂O₃, Fe₂O₃). These reactions
immobilize harmful ions, reduce soil salinity, enhance plant growth, and contribute to the ecological sustainability of agricultural
systems.

Муаллифнинг исми Лавозими Ташкилот номи
1 Buriyev S.S. қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди Атроф-муҳит ва табиатни муҳофаза қилиш технологиялари илмий-тадқиқот институти
2 Boboyev X.O. қишлоқ хўжалиги фанлари доктори Атроф-муҳит ва табиатни муҳофаза қилиш технологиялари илмий-тадқиқот институти
3 Ahatov A.. қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, “Турон фанлар академияси” академиги Атроф-муҳит ва табиатни муҳофаза қилиш технологиялари илмий-тадқиқот институти
Ҳавола номи
1 1. В.А. Ковда. Основы учения о почвах. Издательство «Наука», Москва, 1973
2 2. Жабборов О., Ахатов А., Тўраев Т., Нурматов У., Маматалиев А. Орол денгизи қуриган туби ётқизиқларининг кимёвий, физикавий ва агрокимёвий хоссалари ва морфогенетик белгиларининг таҳлили. «Ўзбекистон Замини», 2/2020
3 3. О. Рамазонов, А. Ахатов, М. Файзуллаева. Процессы осолонцевания орошаемых почв
4 4. А. Ахатов. Шўртобланган гидроморф тупроқлар унумдорлигини ошириш. Тошкент, «Наврўз» нашриёти, 2017
5 5. Глинка. Умумий химия. 1971
6 6. Батехгин. Минералогия курси. 1966
7 7. З.Н.Саидносирова, Т.В.Деркунская. Химиядан русча-ўзбекча изоҳли луғат. Тошкент, «Ўқитувчи» нашриёти, 1975
Кутилмоқда