Maqolada “halol” va “harom” leksemalarining o‘zbek tilidagi semantik tarkibi, pragmatik qimmati va sotsiomadaniy vazifalari kompleks tarzda tahlil qilingan, leksemalarning tarixiy shakllanish manbalari, diniy-huquqiy an’analar bilan bog‘liq semantik o‘zagi, ijtimoiy munosabatlarda kengaygan ma’no qatlamlari yoritiladi. Maqolada “halol” tushunchasining halol mehnat, daromad va insoniy poklik bilan chambarchas bog‘liq universal ma’naviy qadriyat sifatidagi o‘rni ilmiy jihatdan asoslanadi. “Harom” tushunchasining jamiyatning ichki axloqiy tartibini ta’minlovchi, kuchli emotsional ta’sir kuchiga ega bo‘lgan, huquqiy va ijtimoiy nazoratni ifodalovchi normativ kategoriya sifatidagi o‘rni tahlil qilinadi.
Maqolada “halol” va “harom” leksemalarining o‘zbek tilidagi semantik tarkibi, pragmatik qimmati va sotsiomadaniy vazifalari kompleks tarzda tahlil qilingan, leksemalarning tarixiy shakllanish manbalari, diniy-huquqiy an’analar bilan bog‘liq semantik o‘zagi, ijtimoiy munosabatlarda kengaygan ma’no qatlamlari yoritiladi. Maqolada “halol” tushunchasining halol mehnat, daromad va insoniy poklik bilan chambarchas bog‘liq universal ma’naviy qadriyat sifatidagi o‘rni ilmiy jihatdan asoslanadi. “Harom” tushunchasining jamiyatning ichki axloqiy tartibini ta’minlovchi, kuchli emotsional ta’sir kuchiga ega bo‘lgan, huquqiy va ijtimoiy nazoratni ifodalovchi normativ kategoriya sifatidagi o‘rni tahlil qilinadi.
В статье комплексно анализируются семантическая структура, прагматическая ценность и социокультурные функции лексем «халол» и «харам» в узбекском языке, раскрываются источники их исторического формирования, семантическое ядро, связанное с религиозно-правовыми традициями, а также расширенные смысловые слои, проявляющиеся в социальных отношениях. В статье научно обосновывается роль понятия «халол» как универсальной духовно-нравственной ценности, тесно связанной с честным трудом, законным доходом и человеческой чистотой. Анализируется функция понятия «харам» как нормативной категории, обеспечивающей внутренний моральный порядок общества, обладающей сильным эмоциональным воздействием и выражающей механизмы правового и социального контроля
The article provides a comprehensive analysis of the semantic structure, pragmatic value, and sociocultural functions of the lexemes “halal” and “haram” in the Uzbek language. It examines the historical sources of their formation, the semantic core associated with religious and legal traditions, as well as the expanded layers of meaning that manifest within social relations. The study scientifically substantiates the role of the concept “halal” as a universal moral and spiritual value closely linked to honest labor, lawful income, and human purity. The concept of “haram” is analyzed as a normative category that ensures the internal moral order of society, carries strong emotional impact, and reflects mechanisms of legal and social control.
| № | Муаллифнинг исми | Лавозими | Ташкилот номи |
|---|---|---|---|
| 1 | Mamadaliyeva N.S. | Direktor maslahatchisi | O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Texnik jihatdan tartibga solish agentligi |
| 2 | Orifboyev A.. | Boshqarma boshlig'i | O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Texnik jihatdan tartibga solish agentligi |
| № | Ҳавола номи |
|---|---|
| 1 | «Ўзбек тилининг изоҳли луғати»//https://izoh.uz/uz/word/halol |
| 2 | «Ўзбек тилининг изоҳли луғати»// https://izoh.uz/uz/word/harom |
| 3 | CAC/GL 24-19971 «Общие методические указания в отношении использовании арабского термина «halal» («разрешено») [Электронный ресурс].//https://www.fao.org/input/download/standards/352/CXG_024r.pdf |
| 4 | Adiarni N., Fortunella A. The Analysis of Halal Assurance System Implementation (HAS 23000) in Fried chicken Flour Product: A Case study on XXX Brand // Atlantis Press: 2018. № 149. С. –57. |
| 5 | CAC/GL 24-19971 «Общие методические указания в отношении использовании арабского термина «halal» («разрешено»). URL: http://www.fao.org/faowhocodexalimentarius/shproxy/ru/?lnk=1&url=https%253A%25 2F%252Fworkspac.pdf |
| 6 | Adiarni N., Fortunella A. The Analysis of Halal Assurance System Implementation (HAS 23000) in Fried chicken Flour Product: A Case study on XXX Brand // Atlantis Press: 2018. № 149. С. –57; CAC/GL 24-19971 «Общие методические указания в отношении использовании арабского термина «halal» («разрешено»). http://www.fao.org/faowhocodexalimentarius/shproxy/ru/?lnk=1&url= https%253 |
| 7 | https://www.vietnam.vn/ru/khai-mo-tiem-nang-thi-truong-halal-toan-cau |
| 8 | Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Маҳсулот ва хизматларни «Ҳалол» талабларига мувофиқ сертификатлаштириш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш ҳақида» 2025 йил 1 февралдаги 57-сон қарори// https://lex.uz/en/docs/7354717 |
| 9 | Рагасова, С., Хуснутдинов, А. А. Слова «халяль» и «харам» в современной русской речи // Вестник Ивановского государственного университета. Серия «Гуманитарные науки». – 2021. – №4. – С. 53–69 |
| 10 | Фозил қори Ёсин ҳожи ўғли. «Имом Бухорий» нашриёти. Т.:2020. 80 бет. |
| 11 | Эшимова Ш. Тропли деривация-метафоранинг қўлланилиш хусусиятлари. Хорижий филология №2, 2020 йил. Б.81 |