Мақолада Томди тумани худудида яшовчи қорақалпоқлар тилининг ўзига хос хусусиятларига диққат қаратилиб,дастлаб мазкур шеванинг ўрганилишига доир маълумотларга, тадқиқотларга қисқача изоҳ берилган. Шунингдек,ўрганилаётган шева вакилларининг асрлар давомида чорвадорлик билан шуғулланиб келиши ва шунга кўра уларнингоғзаки тилида ушбу соҳага оид сўзларнинг, тушунчаларнинг нақадар кўп учрайдиганлиги қайд этилган. Энг аввало, шева вакилларининг ўзига хос «чорва тақвими» мавжуд эканлиги ва унинг воҳада истиқомат қиладиган қардош халқлар (қозоқ,
ўзбек ва ҳоказо) ҳаётида фойдаланилган ҳамда ҳозирда амалиётда бўлган шундай ҳисобдонлик намуналаридан фарқланиб туриши аниқ мисоллар билан исботлаб берилган. Шундан келиб чиқиб, мазкур луғавий ҳодисани ўрганишнинг фан учун ўта муҳим эканлиги илгари сурилган.
Мақолада Томди тумани худудида яшовчи қорақалпоқлар тилининг ўзига хос хусусиятларига диққат қаратилиб,дастлаб мазкур шеванинг ўрганилишига доир маълумотларга, тадқиқотларга қисқача изоҳ берилган. Шунингдек,ўрганилаётган шева вакилларининг асрлар давомида чорвадорлик билан шуғулланиб келиши ва шунга кўра уларнингоғзаки тилида ушбу соҳага оид сўзларнинг, тушунчаларнинг нақадар кўп учрайдиганлиги қайд этилган. Энг аввало, шева вакилларининг ўзига хос «чорва тақвими» мавжуд эканлиги ва унинг воҳада истиқомат қиладиган қардош халқлар (қозоқ,
ўзбек ва ҳоказо) ҳаётида фойдаланилган ҳамда ҳозирда амалиётда бўлган шундай ҳисобдонлик намуналаридан фарқланиб туриши аниқ мисоллар билан исботлаб берилган. Шундан келиб чиқиб, мазкур луғавий ҳодисани ўрганишнинг фан учун ўта муҳим эканлиги илгари сурилган.
В статье особое внимание уделено своеобразным особенностям языка каракалпаков, проживающих на территории Тамдинского района и прежде всего дано краткое объяснение сведениям и исследованиям, касающихся изучения данного диалекта. Также отмечено, что представители изучаемого диалекта на протяжении многих веков занимались скотоводством и в связи с этим в их разговорной речи встречается очень много слов и понятий, относящихся к данной отрасли.
Прежде всего в статье точными примерами доказано, что у представителей диалекта имеется своеобразный «календарь скота» и он использовался в жизни живущих в оазисе братских народов (казахов, узбеков и др.), а также, что данный календарь отличается от используемых в настоящее время счетных образцов. Исходя из этого выдвинуто мнение, что изучение данного лексического события очень актуально для науки.
In this article the attention is paid to the peculiar features of karakalpaks living on the territory of Tamdi district and first of all,given brief explanation to the information and research concerning the study of this dialect. It was also noted that representativesstudying the dialect for many centuries were engaged in cattle breeding and, therefore, in their colloquial speech there are a lot of words and concepts related to this industry. First of all, in the article it is proved by precise examples that representatives of the
dialect have a kind of "calendar of cattle" and it was used in the life of fraternal peoples living in the oasis (Kazakhs, Uzbeks, etc.) and also that this calendar differs from the currently used countable samples. Based on this, the opinion put forward that the study of this lexical event is very important for science.
№ | Муаллифнинг исми | Лавозими | Ташкилот номи |
---|---|---|---|
1 | Kanaatov E.E. | Каракалпакского Государственного Университета им. Бердаха |
№ | Ҳавола номи |
---|---|
1 | А йда р ов Т. Қазақ тілінің лексикалық ерекшеліктері (Өзбекстандағы қазақ говорларының материалдары бойынша). Алматы. 1975. |
2 | Әмирлан С.Е. Қарақалпақ күнсанағы. // Изертлеўшиниң үй архиви. |
3 | Бухара қарақалпақларының тили (қысқаша сөзлик). /Дүзген: С.Әмирлан. – ӨзРИА ҚБ Фундаменталь китапханасының қолжазбалар қоры. Р-1394. Инв. № 185916. |
4 | Бегжанов Т. Лексика муйнакского говора каракалпакского языка. АКД. Баку, 1966. |
5 | Бекберг енов Қ., Убайд уллаев Ж. Елибай қарақалпақлары тилинен материаллар. // Республиканская научно-практическая конферен- ция «Наука Каракалпакстана: вчера, сегодня, зав- тра». Материалы докладов. Нукус. 2009. |
6 | Бекм урат ова Г. Қарақалпақ тилиниң шоманай сөйлесими. Нөкис. 2004. |
7 | Доспанов О. Қарақалпақ тили қубла диалектиниң лексикасы. Нөкис, 1966. |
8 | Жўраев М. Ўзбек мавсумий маросим фольклори. Тошкент, 2008. |
9 | Исқақов М. Халық календары. Алматы, 1980. |
10 | Қанаатов Т.Е. Қарақалпақ тили Тамды с ө й л е с и м и н и ң а й ы р ы м л е к с и к а л ы қ өзгешеликлери. //НМУ: ХVІ илимий-теориялық конференция. Нөкис. 1992. |
11 | Қанаатов Т.Е. Тамды қарақалпақлары тилине тəн лексикалық белгилер. //ӨзРИА ҚБ Хабаршысы. Нөкис, 2007. №3. |
12 | Қанаатов Т.Е. Таўелибай қарақалпақлары тарийхынан там-тум сыр. Нөкис. 1993. |
13 | Қарақалпақ фольклоры. V. Нөкис. 1980. |
14 | Насыр ов Д.С. Становление каракалпакского общенародного разговорного языка и его диа- лектная система. Нукус-Казань, 1976. |
15 | П и р е к е е в а А . Кенимық сөйлесими шарўашылық лексикасындағы гейпара өзгешеликлер. //ӨзРИА ҚБ Хабаршысы. Нөкис. 2010. №2. |
16 | Тамды сөйлесими бойынша мағлыўматлар. // Автордың дала жазыўлары. |
17 | Толст ова Л. Некоторые сведения о бухарских каракалпаках. //Вестник КК ФАН УзССР. Нукус, 1961. №1. |
18 | Төрениязова Ж. Қарақалпақ тилиниң шымбай сөйлемине тəн сөзлер. //Қарақалпақстан. Нөкис. 2004. №1. |
19 | Убайд уллаев Ж. Мурынтаў қарақалпақлары тилинен этюдлер. //Халықаралық илимий- теориялық конференция – Орта Азия өркенияты: өтмиши ҳəм келешеги. Материаллар топламы. Нөкис. 2012. |
20 | Ҳамидов Ҳ. Бухара қарақалпақларының тили бойынша бақлаўлар. //ӨзРИА ҚФ Хабаршысы. Нөкис. 1964. №3. |
21 | Шы нна за р ов а С. Қарақалпақстанның Қанлыкөл аймағы қарақалпақлары сөйлеў тилиниң өзгешеликлери. Нөкис, 2010. |
22 | Э л. - р есур с h t t p: // ww w. k a za kh .r u /t al k / mmess.phtml?idt=136334 |