195

Халқ оғзаки ижоди намуналарини тилшунослик нуқтаи назаридан тадқиқ этиш тилимиз тарихи учун аҳамиятлидир. Бунда фольклор намуналарининг вақт ўтиши билан бирга қандай шаклда ўзгарганини, уларда тил ҳодисаларининг қўлланиши билан боғлиқ кўплаб масалаларга ойдинлик киритиш мумкин. Ўзбек халқ мақолларининг илк ёзма шакли XI асрнинг қомусий олими Маҳмуд Кошғарийнинг “Девону луғати-т-турк” асарида келтирилган. Муаллиф ўз асарига ўздаврида маълум бўлган 300 га яқин мақолларни киритган. Улар 15 дан ортиқ тематик гуруҳга мансуб бўлиб, ҳаётнинг турли дамларида қўлланилади. Ҳозирги кунга қадар ўзбек халқ мақоллари тилшунослик жиҳатидан ўрганилган. Ушбу мавзуда диссертациялар ҳам ёқланган. Ушбу тадқиқотларда ҳозирги ўзбек халқ мақоллари таҳлилга тортилган. Аммо қадимги туркий мақоллар тадқиқот доирасига кам тортилган. Мазкур мақолада Маҳмуд Кошғарийнинг “Девону луғати-т-турк” асарида келтирилган мақолларда қўлланган тазод ҳамда аллитерация тўғрисида гап боради.Маълумки, мақолларда бирор мазмунни ифодалаш учун турли усуллардан фойдаланилади. Шулардан бири икки ҳодисани бир-бирига чоғиштириш ҳисобланади. Айни солиштиришда мақолдан айтилаётган мақсад тушунилади. Бу усул қадимги туркий мақолларнинг аксарида қўлланган. Бунга қўшимча равишда, қадимги туркий мақолларда товушларнинг уйғунлиги ҳам катта аҳамиятга эга ҳисобланади. Чунки мақолларни ўқувчининг онгида яхши сақланиб қолишида товушларнинг маълум тартибда келиши, мусиқийлик муҳимдир. Чунки мақол айтилаётганда ритм ва оҳанг бўлиши керак. У ҳам худди шеърга ўхшаб эсда қолиши лозим. Мазкур тил ҳодисаларининг мақол услуби, мазмуни ва шаклига таъсири очиб берилган.

  • Количество прочтений194
  • Дата публикации27-12-2019
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы11
Ўзбек

Халқ оғзаки ижоди намуналарини тилшунослик нуқтаи назаридан тадқиқ этиш тилимиз тарихи учун аҳамиятлидир. Бунда фольклор намуналарининг вақт ўтиши билан бирга қандай шаклда ўзгарганини, уларда тил ҳодисаларининг қўлланиши билан боғлиқ кўплаб масалаларга ойдинлик киритиш мумкин. Ўзбек халқ мақолларининг илк ёзма шакли XI асрнинг қомусий олими Маҳмуд Кошғарийнинг “Девону луғати-т-турк” асарида келтирилган. Муаллиф ўз асарига ўздаврида маълум бўлган 300 га яқин мақолларни киритган. Улар 15 дан ортиқ тематик гуруҳга мансуб бўлиб, ҳаётнинг турли дамларида қўлланилади. Ҳозирги кунга қадар ўзбек халқ мақоллари тилшунослик жиҳатидан ўрганилган. Ушбу мавзуда диссертациялар ҳам ёқланган. Ушбу тадқиқотларда ҳозирги ўзбек халқ мақоллари таҳлилга тортилган. Аммо қадимги туркий мақоллар тадқиқот доирасига кам тортилган. Мазкур мақолада Маҳмуд Кошғарийнинг “Девону луғати-т-турк” асарида келтирилган мақолларда қўлланган тазод ҳамда аллитерация тўғрисида гап боради.Маълумки, мақолларда бирор мазмунни ифодалаш учун турли усуллардан фойдаланилади. Шулардан бири икки ҳодисани бир-бирига чоғиштириш ҳисобланади. Айни солиштиришда мақолдан айтилаётган мақсад тушунилади. Бу усул қадимги туркий мақолларнинг аксарида қўлланган. Бунга қўшимча равишда, қадимги туркий мақолларда товушларнинг уйғунлиги ҳам катта аҳамиятга эга ҳисобланади. Чунки мақолларни ўқувчининг онгида яхши сақланиб қолишида товушларнинг маълум тартибда келиши, мусиқийлик муҳимдир. Чунки мақол айтилаётганда ритм ва оҳанг бўлиши керак. У ҳам худди шеърга ўхшаб эсда қолиши лозим. Мазкур тил ҳодисаларининг мақол услуби, мазмуни ва шаклига таъсири очиб берилган.

Русский

Изучение примеров фольклора с лингвистической точки зрения имеет важное значение для истории нашего языка. С этим можно прояснить многие вопросы, касающиеся с использованием языковых явлений в том, как фольклорные произведения менялись со временем. Первая письменная форма узбекских народных пословиц содержится в книге “Девону луғати-т-турк ”, написанной ученым-энциклопедистом XI века Махмудом Кашгари. Автор включает в свою книгу около 300 известных ему пословиц той эпохи. Они принадлежат к более чем 15 тематическим группам и используются в разных моментах жизни человека. По сей день узбекские национальные пословицы изучались с лингвистически точки зрении. По этой теме также были защищены диссертации.Современный узбекский фольклор был проанализирован в этих исследованиях. Тем не менее, древнетюркские пословицы редко включаются в область изучения. В этой статье обсуждается противоположность и аллитерация, использованные в пословицах “Дивану лугати-т-турк” Махмуда Кашгари. Хорошо известно, что в передачепословиц используют различные способы выражения контента. Одним из них является сопоставление двух событий. Такое сравнение раскрывает смысл пословицы. Этот метод использовался во многих древнетюркских пословицах. Кроме того, гармония звуков в древнетюркских пословицах также важна. Важно держать пословицы в уме читателя, чтобы звуки приходили в определенном порядке и звучали. Так как в пословице должен быть ритм и тон. Она тоже должна остаться в голове так же, как и стихи. Раскрывается влияние этих языковых явлений на стиль, содержание и форму древнетюркских пословиц.

English

The study of examples of folklore from a linguistic point of view is important for the history of our language. With this, many questions can be clarified regarding the use of linguistic phenomena in how folklore works have changed over time. The first written form of Uzbek folk proverbs is contained in the  book “Divan Lughati-t-Turk”, written by the 11th-century scholar and encyclopedist Mahmud Kashgari. The author includes in his book about 300 proverbs of that era known to him. They belong to more than 15 thematic groups and are used at different points in a person’s life. Up to now, Uzbek national proverbs have been studied linguistically. Theses were also defended on this topic. Modern Uzbek folklore has been analyzed in these studies. However, ancient Turkic proverbs are rarely included in the field of study. Thearticle discusses the antithesis and alliteration used in the proverbs “Divan Lugati-t-Turk” by Mahmud Kashgari.It is well known that in the transmission of proverbs use various ways of expressing content. One of them is a comparison of two events. Such a comparison reveals the meaning of the proverb. This method was used in many ancient Turkic proverbs. In addition, the harmony of sounds in ancient Turkic proverbs is also important. It is important to keep the proverbs in the reader’s mind so that sounds come in a certain order and sound. Since the proverb should be rhythm and tone. The proverb must remain in people head just like poetry. The influence of these linguistic phenomena on the style, content and form of ancient Turkic proverbs is revealed.

Имя автора Должность Наименование организации
1 Mirzaaliyev I.M. Мустақил тадқиқотчи Тошкент Давлат шарқшунослик институти
Название ссылки
1 Abdusamatov M., Homudxonova F.. Ming bir forscha maqol va matallar. — Toshkent. G’afur G’ulom nashriyoti. 2006. — 136 b.
2 O’zbek xalq maqollari. Tuzuvchilar: T. Mirzayev, A. Musoqulov, B.Sarimsoqov. —Toshkent: Sharq. 2005. 512 b.
3 Sodiqov Q. Turkiy til tarixi. — Toshkent. 2009. — 368 b.
4 Маҳмуд Кошғарий. Девону луғати-т-турк (Туркий сўзлар девони). Нашргатайёрловчи: Қ.Содиқов. — Тошкент: Ғафур Ғулом, 2017. — 488 б.
5 Ҳожиев А. Тилшунослик терминларининг изоҳли луғати. — Тошкент. 2002. —168 б.
6 Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Беш жилдли. Иккинчи жилд. Е-М. — Тошкент:Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2006. 672 б.
В ожидании