243

Мақолада Шарқий Бухоро бекликларида ҳунармандчилик турлари бир­биридан фарқланганлиги илмий таҳлил қилинган 
бўлиб, буларга: Қарши беклигида – гиламдўзлик, кулолчилик, каштачилик, зардўзлик, тўқимачилик, қурол­яроғ ясаш, темир­
чилик, Шаҳрисабз беклигида – кичик замбараклар, шишалардан турли хил тақинчоқлар ясаш, заргарлик, чармгарлик, Ше­
робод беклигида – кўпроқ гиламдўзлик, кулолчилик, қайиқсозлик, Бойсун беклигида – темирчилик ва унга ишлов бериш, 
қишлоқ хўжалигида қўлланилувчи меҳнат қуролларини ясаш, қандолатчилик, Денов ва Юрчи бекликларида – ёғочсозлик 
(ўймакорлик ва бошқалар), кийим­кечак, зеб­зийнат тайёрлаш каби ҳунармандчилик турлари киради. Хусусан, Денов, Тер­
миз, Бойсун, Шеробод, Қарши, Шаҳрисабз ва Китоб шаҳарлари Ўзбекистон жанубининг иқтисодий, сиёсий ва маданий ҳа­
ётида муҳим роль ўйнаган ўзига хос саноат ва савдо марказлари ҳисобланган. Бу шаҳарлар Бухоро амирлиги иқтисодиётида 
муҳим ўрин тутган. Ҳунармандчилик Ўзбекистон жануби иқтисодиётининг етакчи тармоғи ҳисобланиб, унинг тўқимачилик, 
кулолчилик, темирчилик, дурадгорлик, кўнчилик каби турлари мавжуд эди. Уй ҳунармандчилиги шаҳарларга яқин жойлашган 
қишлоқларда қишлоқ хўжалиги хомашёларини қайта ишлаш билан боғлиқ ҳолда яхши ривожланганлиги ёритиб берилган.
Ўзбекистон жануби ҳунармандчилиги ўрганилаётган даврда ҳам қадимий анъаналарини ўзида жам этган ҳолда ўзига 
хос йўлдан ривожланган. Айниқса, XIX асрнинг иккинчи ярми – XX асрнинг бошларида ҳунармандчилик буюмлари ишлаб 
чиқаришда янги давр бошланганлиги, хорижий мамлакатларда тайёр ҳолда завод ва фабрика маҳсулотларининг кириб кели­
ши натижасида баъзи бир ҳунармандчилик турлари, хусусан, тўқимачилик ишлаб чиқариш сифатининг пасайиб кетиши ва 
маҳаллий ҳунармандлар томонидан ясалган буюмларнинг бозорларда касодга учрай бошлаганлиги масалалари баён этилган.
Мақолада XIX асрнинг охири – XX асрнинг бошларида Шеробод, Денов, Бойсун, Термиз, Қарши, Шаҳрисабз, Китоб, 
Ғузор каби шаҳарлар ҳунармандчилик марказлари эканлиги батафсил ёритилган. XX aсрнинг бошларига келиб Россия ва 
бошқа чет давлатларда цех ва фабрикаларда ишланган замонавий саноат маҳсулотларининг кириб келиши ҳамда уларнинг 
маҳаллий ҳунармандчилик маҳсулотларига таъсири ўз аксини топган.

  • Ссылка в интернете
  • DOI
  • Дата создание в систему UzSCI 14-04-2023
  • Количество прочтений 243
  • Дата публикации 11-04-2023
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы9
Ўзбек

Мақолада Шарқий Бухоро бекликларида ҳунармандчилик турлари бир­биридан фарқланганлиги илмий таҳлил қилинган 
бўлиб, буларга: Қарши беклигида – гиламдўзлик, кулолчилик, каштачилик, зардўзлик, тўқимачилик, қурол­яроғ ясаш, темир­
чилик, Шаҳрисабз беклигида – кичик замбараклар, шишалардан турли хил тақинчоқлар ясаш, заргарлик, чармгарлик, Ше­
робод беклигида – кўпроқ гиламдўзлик, кулолчилик, қайиқсозлик, Бойсун беклигида – темирчилик ва унга ишлов бериш, 
қишлоқ хўжалигида қўлланилувчи меҳнат қуролларини ясаш, қандолатчилик, Денов ва Юрчи бекликларида – ёғочсозлик 
(ўймакорлик ва бошқалар), кийим­кечак, зеб­зийнат тайёрлаш каби ҳунармандчилик турлари киради. Хусусан, Денов, Тер­
миз, Бойсун, Шеробод, Қарши, Шаҳрисабз ва Китоб шаҳарлари Ўзбекистон жанубининг иқтисодий, сиёсий ва маданий ҳа­
ётида муҳим роль ўйнаган ўзига хос саноат ва савдо марказлари ҳисобланган. Бу шаҳарлар Бухоро амирлиги иқтисодиётида 
муҳим ўрин тутган. Ҳунармандчилик Ўзбекистон жануби иқтисодиётининг етакчи тармоғи ҳисобланиб, унинг тўқимачилик, 
кулолчилик, темирчилик, дурадгорлик, кўнчилик каби турлари мавжуд эди. Уй ҳунармандчилиги шаҳарларга яқин жойлашган 
қишлоқларда қишлоқ хўжалиги хомашёларини қайта ишлаш билан боғлиқ ҳолда яхши ривожланганлиги ёритиб берилган.
Ўзбекистон жануби ҳунармандчилиги ўрганилаётган даврда ҳам қадимий анъаналарини ўзида жам этган ҳолда ўзига 
хос йўлдан ривожланган. Айниқса, XIX асрнинг иккинчи ярми – XX асрнинг бошларида ҳунармандчилик буюмлари ишлаб 
чиқаришда янги давр бошланганлиги, хорижий мамлакатларда тайёр ҳолда завод ва фабрика маҳсулотларининг кириб кели­
ши натижасида баъзи бир ҳунармандчилик турлари, хусусан, тўқимачилик ишлаб чиқариш сифатининг пасайиб кетиши ва 
маҳаллий ҳунармандлар томонидан ясалган буюмларнинг бозорларда касодга учрай бошлаганлиги масалалари баён этилган.
Мақолада XIX асрнинг охири – XX асрнинг бошларида Шеробод, Денов, Бойсун, Термиз, Қарши, Шаҳрисабз, Китоб, 
Ғузор каби шаҳарлар ҳунармандчилик марказлари эканлиги батафсил ёритилган. XX aсрнинг бошларига келиб Россия ва 
бошқа чет давлатларда цех ва фабрикаларда ишланган замонавий саноат маҳсулотларининг кириб келиши ҳамда уларнинг 
маҳаллий ҳунармандчилик маҳсулотларига таъсири ўз аксини топган.

№ Имя автора Должность Наименование организации
1 TURSUNOV N.. Termez State University Doctor of science, Doctor of philosophy, dotsent. Termiz State University
№ Название ссылки
1 Xakimova K.Z., Kraves J.N. Sotsialno­ ekonomicheskie otnosheniya i klassovaya borba v dorevolyutsionnom Uzbekistan. – T.: Fan, 1980. ­62 s. 2. Qadimgi Kesh ­Shahrisabz tarixidan lavhalar . T.: Sharq. 1998.­B .97. 3. O’zR MDA, I­15­jamg’arma, 1­ro’yxat, 9­ish, 40­varaq. 4. Maxmud ibn Vali. More tayn otnositel`no doblestey blagorodnix. Perevod B.Axmedov.­T., 1977.­S. 176 . 5. Suxareva O.A. K istorii gorodov Buxarskogo xanstva (Istorikо­etnograficheskiy ocherk).­T.: 1958.­S . 136. 6. Mukminova R.G. Ocherki po istorii remesla v Samarkande i Buxare v XVI v.­Tashkent: Fan, 1976.­S .66. 7. Ostanov O. Quyi Zarafshon vohasida to’qimachilik // Moziydan sado, 2008, №1. 13­bet. 8. O’zR MDA, I­15­jamg’arma, 1­ro’yxat, 9­ish, 40­varaq. 9. Dala yozuvlari, 2018­yil. Boysun, Sariosiyo, Sherobod tumanlari. 10. Suxareva O.A. K istorii gorodov Buxarskogo xanstva (Istorikо­etnograficheskiy ocherk). ­T.: 1958. – S.138. 11. Xanikov N. Opisanie Buxarskogo xanstva. Tipografiya Imperatorskoy Akademii Nauk, Sankt­Peterburg. 1843.­S. 109. 12. Razvodovskiy V. Opit issledovaniya goncharnogo i nekotorix drugix kustarnix promislov v Turkestanskom krae//Turkestanskoe selskoe xozyaystvo. 1916. № 3,4,5,6,7,8.­S.256. 13. Suxareva O.A. K istorii gorodov Buxarskogo xanstva (Istorikо­etnograficheskiy ocherk). ­T.: 1958,­S. 124. 14. Ismoilova J. Hunarmandlar shahri//Moziydan sado. 2006, №1,39­bet. 15. Suxareva O.A. K istorii gorodov Buxarskogo xanstva (Istorikо­etnograficheskiy ocherk).­T.: 1958,­S. 115. 16. Sherobod tumani, Seplon, Xitoy qishloqlari. Dala yozuvlari, 2017 yil. 17. Boysun tumani, Sariosiyo qishlog’i. Dala yozuvlari, 2017 yil. 18. Turkestanskie vedomosti. ­3910. ­№174. 19. Karbos­oddiy (bo’yalmagan) ip gazlama. 20. O’zbek tilining izohli lug’ati. II jild.T.,2006.­B.338. 21. Suxareva O. A. Xudojestvennie tkani // Narodnoe dekorativnoe iskusstvo Sovetskogo Uzbekistana.­T.: Tekstil, 1954.­S.13­37. 22. O’zR MDA, 3­jamg’arma, I –ro’yxat, 220 ­ish, 80­ varaq. Boysun, Sherobod, Denov, Uzun tumanlari. Dala yozuvlari , 2017 yil. 24. Yusupov SH. Ocherki istorii Kulyabskogo bekstva v konsa XIX­nach. XX veka. ­Dushanbe: Tip. Inst. Ist. AN Tadj. SSR, 1964.­67 s, 25. Xakimova K.Z., Kraves L.N. Sotsial`no­ ekonomicheskie otnosheniya i klassovaya borba v dorevolyutsionnom Uzbekistane. – T.: Fan, 1980. ­68 s. 26. Polk. Galkin Voenno­statisticheskiy ocherk Sredney i Yujnoy chasti Surxanskoy dolini // Sb. geog. Topog. i statis. Mat. Po Azii. Vsh.57. –SPb., 1894. ­377 s. 27. Kan. Gintillo. Intendantskaya svedeniya o Buxari // Sb. geog. Topog. I statis. Mat. Po Azii. Vip. XXI. –SPb., 1886.­25 s. 28. Suxareva O. A. Pozdnee feodalniy gorod Buxara. –T.: Izd­vo AN Uz SSR. 1962. ­31 s. 29. Opisanie vidov izdeliy i texnologii proizvodstva derevoobdelochnogo promisla gornix tadjikov // Tadjiki Karategina i Darvaza. Vip. I. –Dushanbe., 1966. ­260­290 s. 30. Karmisheva B.X. O torgovle v vostochnix bekstvax Buxarskogo xanstva v nachale XX v. V svyazi s xozyaystvennoy spetsializatsiey // Tovarno­ denejnie otnosheniya na blijnem i Srednem Vostoke v epoxu srednevekovya. – M.: Nauka, 1979.­122 s. 31. Bog’ibolo, Avlod, Sariosiyo, Charmgarlar mahallasi, Boysun tumani. Dala yozuvlari , 2016– 2017 yillar. 32. Qayumov A. Sherobod vohasi aholisining etnik tarkibi. XIX–XX asr boshlari // O’zbekistonda ijtimoiy fanlar. ­1998. ­№3. –B. 38. 33. Sherobod, Cho’yanchi , Qishloqbozor qishloqlari. Boysun, Gaza qishloqlari. Dala yozuvlari. 2016– 2017 yillar. 34. Tursunov S.N., Tursunova N.N. XIX asrning oxiri – XX asr boshlarida Janubiy Surxon vohasi aholisining milliy liboslari // O’zbekistonda ijtimoiy fanlar. ­2003. ­№4 ­B. 60. 35. Kap. Gintillo. Intendantskie svedeniya o Buxare 1885 g // Sb. geog. topog. i statis. Mat. po Azii. yuga. XXI.­SPb., 1886. ­24 s. 36. Yuqoridagi asar.­27s. 37. Xolikov Z. Termiz i Chaganiyan v pozdnem srednovekove. Avtoref. Diss. kand.ist.nauk. ­ Samarkand, 2001.­11s.
В ожидании