Ранглар қадимдан у ёки бу халқнинг ижтимоий-маданий ҳаёти, маросими, кўҳна қарашлари билан чамбарчас
боғлиқ. Хусусан, туркий халқларда ранглар бадиий тафаккурда ўзига хос ўринга эга. “Девону луғати-т-турк”даги
шеърий узиндилар бунга мисолдир.
Мақолада туркий халқлар оғзаки ижодида ранг-тасвирнинг ўрни, унинг семантикаси, туркийлар ижтимоий
ҳаётидаги аҳамияти хусусида сўз боради. Бунда туркий халқлар ҳаётида қўлланган ранг-тасвир билан боғлиқ то-поним, этноним, шунингдек, кимса сифатини билдиришда рангларнинг ўрни кўрсатиб берилди. Шеърий узин-дилардаги ранг билан боғлиқ бирикмалар бадиияти ва стилистик хусусиятлари таҳлил қилинди.
Таҳлиллар натижаси шуни кўрсатдики, “Девону луғати-т-турк”даги шеърий узиндиларда қўлланилган ранг-тас вирга туркий халқларда ранг инсон ва табиат, инсон ва коинот ўртасидаги муносабатларнинг муҳим рамзидан
бири сифатида қараш мумкин. Асарда келтирилган шеърларда эзгулик, фаровонлик рамзи сифатида оқ, буюклик,
улуғлик, ёшлик рамзи ҳисобланган қора, жонланиш, янгиланиш тимсоли сифатида қаралувчи яшил (кўк), кучли-лик, жўшқинлик белгиси қизил ҳамда айрилиқ ва ҳижрон тимсоли сариқ ранглар учрайди. Бу ранглар энг қади-мий эътиқодий тасаввурлар сифатида ранг билан боғлиқ бошқа рамзларга қараганда анча илгарироқ ўз талқинига
эга бўлган.
Ранглар қадимдан у ёки бу халқнинг ижтимоий-маданий ҳаёти, маросими, кўҳна қарашлари билан чамбарчас
боғлиқ. Хусусан, туркий халқларда ранглар бадиий тафаккурда ўзига хос ўринга эга. “Девону луғати-т-турк”даги
шеърий узиндилар бунга мисолдир.
Мақолада туркий халқлар оғзаки ижодида ранг-тасвирнинг ўрни, унинг семантикаси, туркийлар ижтимоий
ҳаётидаги аҳамияти хусусида сўз боради. Бунда туркий халқлар ҳаётида қўлланган ранг-тасвир билан боғлиқ то-поним, этноним, шунингдек, кимса сифатини билдиришда рангларнинг ўрни кўрсатиб берилди. Шеърий узин-дилардаги ранг билан боғлиқ бирикмалар бадиияти ва стилистик хусусиятлари таҳлил қилинди.
Таҳлиллар натижаси шуни кўрсатдики, “Девону луғати-т-турк”даги шеърий узиндиларда қўлланилган ранг-тас вирга туркий халқларда ранг инсон ва табиат, инсон ва коинот ўртасидаги муносабатларнинг муҳим рамзидан
бири сифатида қараш мумкин. Асарда келтирилган шеърларда эзгулик, фаровонлик рамзи сифатида оқ, буюклик,
улуғлик, ёшлик рамзи ҳисобланган қора, жонланиш, янгиланиш тимсоли сифатида қаралувчи яшил (кўк), кучли-лик, жўшқинлик белгиси қизил ҳамда айрилиқ ва ҳижрон тимсоли сариқ ранглар учрайди. Бу ранглар энг қади-мий эътиқодий тасаввурлар сифатида ранг билан боғлиқ бошқа рамзларга қараганда анча илгарироқ ўз талқинига
эга бўлган.
| № | Имя автора | Должность | Наименование организации |
|---|---|---|---|
| 1 | RAHMATOVA G.. | PhD researcher of the classical oriental literature and source study | O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi |
| № | Название ссылки |
|---|---|
| 1 | Bafoyev B. Navoiy g‘azallarida rang bildiruvchi so‘zlar // O‘zbek tili va adabiyoti, 1984. – № 5. – B. 51-56. 2. Bafoyev B. Navoiyning “Favoyid ul-kibar” devonida rang ma’nosidagi so‘zlar // Adabiyot ko‘zgusi, 2002. – № 7. – B. 20-24. 3. Jumatova N. Hozirgi o‘zbek she’riyatida rang bilan bog‘liq ramziy obrazlar. Filol.f.d... diss. – T., 2010. 4. Zeynep Korkmaz. Kâşgarli Mahmud ve Divanu lûgati’t türk. // Türk Dili Üzerine Araştırmalar. – C. 1. TDK.: 629. – Ankara, 1995. – C. 254-260. 5. Inandj E.S. Slova svetooboznacheniya “chyorniy” i “krasniy” v slavyanskix i tyurkskiy yazikax. // Filologicheskie nauki. Voprosi teorii i praktiki. – № 4 (34). – M., 2014. – S. 86-92. 6. Is’hoqov Yo. Ranglar ramzi. Navoiy poetikasi. – T.: Fan, 1983. 7. Kononov A.N. Semantika svetooboznacheniy v tyurkskix yazыkax. // Tyurkologicheskiy sbornik. 1975. – M.: Nauka, 1978. 8. Mazhitayeva Sh., Kaskatayeva Z. Color semantics: linguistic-cultural aspect. // International Journal of Language and Linguistics, 2013. – № 1 (1). – P. 36-37. 9. Mahmud Koshg‘ariy. Devonu lug‘ati-t-turk. Nashrga tayyorlovchi: Q.P.Sodiqov. – T.: Fan, 2017. 10. Mirzoxidova L. “Qutadg‘u bilig” va “Devonu lug‘otit turk” asarlarida ranglar tasviri majozi // SamDU ilmiy tadqiqotlar axborotnomasi. – S., 2009. – №4. – B. 46-52. 11. Mirzoxidova L., Daminova R. “Devonu lug‘otit turk”da keltirilgan she’riy parchalarda ramziylikni hosil qiluvchi vositalar. // “Mahmud Zamaxshariy, Mahmud Koshg‘ariy va Alisher Navoiyning lingvistik merosi hamda uning turkiy tillarni o‘rganishdagi o‘rni” mavzusidagi xalqaro ilmiyamaliy anjuman materiallari. – S.: SamDU, 2018. – B. 249-253. 12. Oxoniyozov V.D. Svetovaya simvolika v persidskotadjikskoy klassicheskoy poezii. Diss. avtor... dok. filol. nauk. – D., 2010. 13. Sodiqov Q. Turkiy til tarixi. – T.: ToshDSHI, 2009. 14. Sodiqov Q. Qadimgi turkiy xalqlarning diniyfalsafiy qarashlari. – T.: ToshDShI, 2004. 15. O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Z.M.Ma’rufov tahriri ostida. Ikki tomli. I tom. – M.: Rus tili, 1981. 16. O‘tanova S. Alisher Navoiy g‘azaliyotida rang simvolikasi. Filol.fan... diss. – T., 2007. 17. Fasmer M. Etimologicheskiy slovar russkogo yazika. – T. 1. – M.: Progress, 1986. 18. Fasmer M. Etimologicheskiy slovar russkogo yazika. – T. 2. – M.: Progress, 1988. 19. Fasmer M. Etimologicheskiy slovar russkogo yazika. – T. 3. – M.: Progress, 1987. 20. Fasmer M. Etimologicheskiy slovar russkogo yazika. – T. 4. – M.: Progress, 1987. 21. Hasanov H. O‘rta Osiyo joy nomlari tarixidan. – T., 1995. |