Темурийлар сулоласининг асосчиси соҳибқирон Амир Темур (1336–1405) Марказий Осиё ва унга қўшни бўл-ган юртларни бирлаштириб, салтанат пойтахти – Самарқандга забт этилган барча ҳудудлардан машҳур олимлар
ва халқ хўжалигининг турли соҳаларига оид мутахассисларни жалб этган ва уларга фаолиятлари учун қулай
шароитларни яратиб, алоҳида эътибор қаратган. Чунки у ўз замонасининг билимдон ҳукмдорларидан бўлиб,
мамлакатни ривожлантиришда илм-фаннинг муҳим аҳамият касб этишини яхши тушуниб, олимларга алоҳида
эҳтиром кўрсатган. Натижада, турли илм соҳалари бўйича дунёвий ҳамда диний илмларни пухта эгаллаган му-тафаккирлар етишиб чиққан. Уларнинг саъй-ҳаракатлари билан эса, таълим ва илм-фан тараққий этиб, Шарқда
«Иккинчи Ренессанс» юзага келган. Дарҳақиқат, бу жараёнларда қомусий олимлардан бири, фаолияти асосан
Мовароуннаҳр шаҳарлари, хусусан, Самарқандда, соҳибқирон Амир Темур саройида ўтган аллома Саъдуддин
Тафтазоний алоҳида мавқега эга. Алломанинг тўлиқ исми Масъуд ибн ал-Қози Фахруддин Умар ибн ал-Мавло
ал-Азим Бурҳонуддин Абдуллоҳ ибн ал-Имом ар-Раббоний Шамс ал-Ҳаққ, ад-Дин ал-Қорий ас-Самарқандий
ал-Ҳаравий ат-Тафтазоний ал-Хуросоний ал-Ҳанафий бўлиб, у Хуросоннинг Насо (ҳозирги Туркманистон, Аш-хабод) шаҳридаги Тафтазон қишлоғида туғилган. У наҳв, сарф, маоний, баён, усул ал-фиқҳ ҳамда фуруъ ал-фиқҳ
(ҳанафий ва шофиий), мантиқ, ақида, тафсир, геометрия, астрономия ва бошқа шу каби илм соҳалари бўйича
йирик олим бўлиб, бугунги кунгача элликдан ортиқ асарлари мавжудлиги аниқланган. Ушбу мақолада мазкур
қомусий олим фаолияти ва илмий мероси ҳақида сўз юритилади.
Темурийлар сулоласининг асосчиси соҳибқирон Амир Темур (1336–1405) Марказий Осиё ва унга қўшни бўл-ган юртларни бирлаштириб, салтанат пойтахти – Самарқандга забт этилган барча ҳудудлардан машҳур олимлар
ва халқ хўжалигининг турли соҳаларига оид мутахассисларни жалб этган ва уларга фаолиятлари учун қулай
шароитларни яратиб, алоҳида эътибор қаратган. Чунки у ўз замонасининг билимдон ҳукмдорларидан бўлиб,
мамлакатни ривожлантиришда илм-фаннинг муҳим аҳамият касб этишини яхши тушуниб, олимларга алоҳида
эҳтиром кўрсатган. Натижада, турли илм соҳалари бўйича дунёвий ҳамда диний илмларни пухта эгаллаган му-тафаккирлар етишиб чиққан. Уларнинг саъй-ҳаракатлари билан эса, таълим ва илм-фан тараққий этиб, Шарқда
«Иккинчи Ренессанс» юзага келган. Дарҳақиқат, бу жараёнларда қомусий олимлардан бири, фаолияти асосан
Мовароуннаҳр шаҳарлари, хусусан, Самарқандда, соҳибқирон Амир Темур саройида ўтган аллома Саъдуддин
Тафтазоний алоҳида мавқега эга. Алломанинг тўлиқ исми Масъуд ибн ал-Қози Фахруддин Умар ибн ал-Мавло
ал-Азим Бурҳонуддин Абдуллоҳ ибн ал-Имом ар-Раббоний Шамс ал-Ҳаққ, ад-Дин ал-Қорий ас-Самарқандий
ал-Ҳаравий ат-Тафтазоний ал-Хуросоний ал-Ҳанафий бўлиб, у Хуросоннинг Насо (ҳозирги Туркманистон, Аш-хабод) шаҳридаги Тафтазон қишлоғида туғилган. У наҳв, сарф, маоний, баён, усул ал-фиқҳ ҳамда фуруъ ал-фиқҳ
(ҳанафий ва шофиий), мантиқ, ақида, тафсир, геометрия, астрономия ва бошқа шу каби илм соҳалари бўйича
йирик олим бўлиб, бугунги кунгача элликдан ортиқ асарлари мавжудлиги аниқланган. Ушбу мақолада мазкур
қомусий олим фаолияти ва илмий мероси ҳақида сўз юритилади.
| № | Имя автора | Должность | Наименование организации |
|---|---|---|---|
| 1 | PALVANOV O.. | Independent researcher of the scientific degree of PhD, a teacher | O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi |
| № | Название ссылки |
|---|---|
| 1 | 1. Abu Bakr ibn Ahmad ibn Muhammad ibn Amr ibn Qoziy. Tabaqot ash-shofiiy. 2. Abu Hafs an-Nasafiy. Tahsil usul al-fiqh / Tarjimon va nashrga tayyorlovchilar: t.f.n. H.Aminov, t.f.n. S.Muhammadaminov. – T.: «Noshir», 2015. 3. Abu Muhammad Ahmad ibn Muhammad. Ajoib almaqdur fi axbor Timur. – Bayrut: Muassasat ar-risala, 1986. 4. Abulxayr Isomuddin Ahmad ibn Mustofa ibn Jalil Toshko‘prizoda. Ash-Shaqoiq an-nu’moniya. – Bayrut: Dor al-kitab al-arabiy, 1975. 5. Abulxayr Isomuddin Ahmad ibn Mustofa ibn Jalil Toshko‘prizoda. Miftah as-Saoda. – Bayrut: Dor alkutub al-ilmiya, 1975. 6. Azududdin Abdurrahmon al-Ijiy. Sharh Muxtasar almuntahiy al-usuliy. – Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiya, 2004. 7. Fasix Axmad ibn Djalal ad-Din Muxammad al-Xavafi. Mudjmal-i Fasixi. / D.Yusupova. – T.: Fan, 1980. 8. Fayziyev T. Temuriylar shajarasi. – T.: Yozuvchi, 1995. 9. Hoji Xalifa. Kashf az-zunun. – Bayrut: Dor Ihya atturos al-arabiy, 2001. 10. Ismoil Bosho al-Bag‘dodiy. Hadiyat al-orifin. – Istambul: Milliy eg‘itim basimevi, 1951. 11. Ismoil Posho al-Bag‘dodiy. Izoh al-maknun. – Bayrut: Dor ihyo at-turos al-arabiy, 1947. 12. Jaloluddin Abdurrahmon as-Suyutiy. Bug‘yat al-vuot fiy tabaqot al-lug‘aviyyin va-n-nuhot. – Bayrut: Dor alfikr, 1979. 13. Jamoluddin Abu al-Mahosin Yusuf ibn Tug‘ro Burda. Ad-Dalil ash-shofiy ala al-Manhal as-sofiy. – Qohira: Maktabat al-Xoniji, 1955. 14. Jamoluddin Abu al-Mahosin Yusuf ibn Tug‘ro Burda. Al-Manhal as-sofiy. – Qohira: Dor al-kutub al-vasoiq al-qoamiya, 2005. 15. M.T.Houtsma. Mujaz Doirat al-ma’orif al-islomiya. – ash-Shariqo: Markaz ash-Shariqot li al-ibdai al-fikriy, 1998. 16. Ma’naviyat yulduzlari / muharrir F.Hasanov. – T.: O‘zbekiston milliy ensikilopediyasi, 2011. 17. Muhammad Adulhay Hindiy Laknaviy. Al-Favoid albahiya fi tarojim al-hanafiya. – Bayrut: Dor al-Arqam ibn Abi al-Arqam, 1998. 18. Muhammad ibn Abdurrahmon ibn al-G‘azziy. Divon alIslom. – Bayrut: Dor al-Kutub al-ilmiya, 1990. 19. Muhammad ibn Ali ash-Shavkoniy. Al-Badr at-toliy. – Qohira: Dor al-kitab al-islomiy, 1997. 20. Muhammad ibn Mahmud ibn Abdurrashid Sajozandiy. Faroizus sirojiya. – T.: Toshkent islom universiteti, 2010. – 144 b. 21. Mulla Nuruddin Abu-l-Hasan Ali ibn Sulton Muhammad al-Qoriy al-Haraviy al-Makkiy. Mirqot al-mafotih. – Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiya, 1998. 22. Mullа Salohiddin ibn Mullo Aloiddin xoji eshon Salohiddin Toshkandiy. Temurnoma / Nashrga tayorlovchi, so‘zboshi va lug‘at muallifi f.f.n. P.Ravshanov. – T.: Cho‘lpon, 1991. 23. Nizomiddin Shomiy. Zafarnoma. –T.: «O‘zbekiston» nashriyoti, 1996. 24. Sa’duddin Taftazoniy. Al-Mutovval. – Bayrut: Dor alkutub al-ilmiya, 2013. 25. Sa’duddin Taftazoniy. Al-Mutovval. – Bhupal: alMatbaa ash-Shohjohoniy, 1311. – B. 446. 26. Sa’duddin Taftazoniy. Al-Muxtasar. – Buloq: al-Matbaa al-kubro al-amiriya, 1318/1901. – 446 b. 27. Sa’duddin Taftazoniy. At-Tarkib al-jalil fi ilm an-nahv. – Toshbosma. Prinston kutubxonasi fondi. Inv. № 32101064066978. – 67 b. 28. Sa’duddin Taftazoniy. Hashiya alo Sharh muxtasar alMutahiy al-usuliy. – Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiya, 2004. 29. Sa’duddin Taftazoniy. Sharh al-ahodis al-arbain annavaviy. – Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiya, 2004. 30. Sa’duddin Taftazoniy. Tahzib al-mantiq val-kalom. – Misr: Matbaa as-Sa’ada, 1912. 31. Shamsuddin Muhammad ibn Abdurrahmon as-Saxoviy. Vajiz al-kalom. – Barut: Muassasat ar-risola, 1995. 32. Shamsuddin Muhammad ibn Abdurrohman as-Saxoviy. Az-Zavu al-Lomiy. – Bayrut: Dor al-Jayl, 1992. 33. Sharafuddin Roqimiy. Tarixi tomm. – T.: Ma’naviyat, 1998. 34. Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Fiqhiy yo‘nalishlar va kitoblar. – T.: Sharq, 2011. 35. Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Samarqandning sara ulamolari. – T.: Hilol-Nashr, 2014. 36. Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Tasavvuf haqida tasavvur. 37. Shihabuddin Abulfallah Abdulhay ibn Ahmad ibn Muhammad ad-Damashqiy. Shazarot az-Zahab fi axbor man zahab. – Bayrut: Dor ibn Kasir, 1986. 38. Shihobiddin Abu Abdulloh Yoqut ibn Abdulloh Hamaviy. Mo‘’jam al-buldon. – Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiya, 1990. 39. Shihobuddin Ahmad ibn Ali ibn Muhammad alAsqaloniy. Ad-Durar al-Komina. – Bayrut: Dor al-Jiyl, 1993. 40. Shihobuddin Ahmad ibn Ali ibn Muhammad alAsqaloniy. Ibna al-g‘umr bi abna al-umr. – Qohira: Dor at-Taovun, 1969. 41. Shihobuddin Muhammad ibn Ahmad ibn Usmon azZahabiy. Siyar a’lom an-nubalo. – Bayrut: Muassasat ar-risola, 1996. 42. Taqiyuddin ibn Abdulqodir at-Tamimiy ad-Doriy alG‘azziy al-Misriy al-Hanafiy. At-Tabaqot as-saniya fi tarojim al-hafiya. – ar-Riyod: Dor ar-Rifoiy, 1989. 43. Taqiyyuddin Ahmad ibn Ali al-Maqriziy. Durar al-Uqud al-farida. – Bayrut: Dor al-G‘arb al-islomiy, 2002. 44. Umar Rizo Kahhola. Mo‘’jam al-muallifin. – Bayrut: Muassasat al-risola, 1993. 45. Xayruddin Zirikliy. Al-A’lom. – Bayrut: Dor al-ilm lil-maloyin, 1998. 46. Zaynuddin Abdulbasit ibn Xalil ibn Shohin az-Zohiriy al-Hanafiy. Nayl al-amal fi Zayl ad-duval. – Bayrut: alMaktabat al-asriya, 2002. |