Мовароуннаҳр диёри ислом илмлари ривожига катта ҳисса қўшган олимлар юрти ҳисобланади. Бу ўлкадан етишиб чиққан уламолар томонидан ёзилган ислом таълимоти, ҳуқуқи ва ахлоқига оид асарлар нафақат мусулмон олами, балки бутун дунё бўйлаб кенг тарқалган. Бунга дунё кутубхоналарида сақланаётган, нодир қўлёзма манбалар сифатида эътироф этилаётган асарларни мисол келтириш мумкин. Шундай фақиҳ уламолардан бири Абулқосим Носируддин Самарқандийдир. XI–XII асрларда Самарқанд шаҳрида яшаб, ислом илмлари, хусусан, Қуръон илми, ақида, фиқҳ, ахлоқ, тарих ва луғат илмлари билан машғул бўлган ҳамда Мовароуннаҳр илм-фани ривожига ўзининг улкан ҳиссасини қўшган. Айниқса, олимнинг фиқҳ илмига доир асарлари ҳанафий фиқҳига оид муҳим манбалардан саналиб, улар орасида «ал-Фиқҳ ан-нофеъ» асари алоҳида аҳамият касб этади. Бу асар фуруъ ал-фиқҳ илмига оид асар бўлиб, кўплаб олимлар томонидан эътироф этилган ва унга шарҳ ва изоҳлар битилган. Бу асарнинг бугунги кунда дунё кутубхоналарида ўттиздан ортиқ қўлёзма нусхалари мавжуд. Шу сабабли ҳам ушбу мақолада «ал-Фиқҳ ан-нофеъ» асарининг ёзилиш тарихи, таркибий тузилиши, унинг қўлёзма нусхалари, уларнинг манбашунослик таҳлили ва ўзига хос хусусиятлари тарихий манбалар асосида илмий ва қиёсий тадқиқ этилган.
Мовароуннаҳр диёри ислом илмлари ривожига катта ҳисса қўшган олимлар юрти ҳисобланади. Бу ўлкадан етишиб чиққан уламолар томонидан ёзилган ислом таълимоти, ҳуқуқи ва ахлоқига оид асарлар нафақат мусулмон олами, балки бутун дунё бўйлаб кенг тарқалган. Бунга дунё кутубхоналарида сақланаётган, нодир қўлёзма манбалар сифатида эътироф этилаётган асарларни мисол келтириш мумкин. Шундай фақиҳ уламолардан бири Абулқосим Носируддин Самарқандийдир. XI–XII асрларда Самарқанд шаҳрида яшаб, ислом илмлари, хусусан, Қуръон илми, ақида, фиқҳ, ахлоқ, тарих ва луғат илмлари билан машғул бўлган ҳамда Мовароуннаҳр илм-фани ривожига ўзининг улкан ҳиссасини қўшган. Айниқса, олимнинг фиқҳ илмига доир асарлари ҳанафий фиқҳига оид муҳим манбалардан саналиб, улар орасида «ал-Фиқҳ ан-нофеъ» асари алоҳида аҳамият касб этади. Бу асар фуруъ ал-фиқҳ илмига оид асар бўлиб, кўплаб олимлар томонидан эътироф этилган ва унга шарҳ ва изоҳлар битилган. Бу асарнинг бугунги кунда дунё кутубхоналарида ўттиздан ортиқ қўлёзма нусхалари мавжуд. Шу сабабли ҳам ушбу мақолада «ал-Фиқҳ ан-нофеъ» асарининг ёзилиш тарихи, таркибий тузилиши, унинг қўлёзма нусхалари, уларнинг манбашунослик таҳлили ва ўзига хос хусусиятлари тарихий манбалар асосида илмий ва қиёсий тадқиқ этилган.
| № | Имя автора | Должность | Наименование организации |
|---|---|---|---|
| 1 | MUKHTAROV B.. | Doctor of philosophy PhD. | O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi |
| № | Название ссылки |
|---|---|
| 1 | 1. Qur’oni karim ma’nolarining tarjima va tafsiri. /Tarjima va tafsir muallifi: A.Mansur; tahrir hay’ati: Usmonxon Alimov, Rahmatulloh qori Obidov, N.Ibrohimov va boshq.; Mas’ul muharrir: M.Ahmadjonov. –T.: Toshkent islom universiteti nashriyoti, 2009. – 624 b. 2. Abulfido Zaynuddin Qosim ibn Qutlubug’o Suduniy. «Toj ut-tarojim» asari. – Bayrut: Dor al-qalam nashriyoti, 1992. – 568 b. 3. Ahmad ibn Muhammad ibn Sad ibn Oli Sad G’omidiy. Doktor Abdulloh ibn Muslih Samoliy rahbarligi ostida. Imom Hofizuddin Abdulloh ibn Ahmad Nasafiyning «al-Mustasfo» asari ibodat qismi dars va tadqiqot. – ArRiyod: Ummul quro nashriyoti, 2011. – J.1. – 1122 b. 4. Doktor Abdulfattoh Muhammad Halaviy. Muhyiddin Ibn Muhammad Abdulqodir al-Hanafiyning «Javohir al-muziyya fiy tabaqot al-hanafiyya» asari tadqiqot. – Ar-Riyod: Dor al-ulum nashriyoti, 1993. – J 4. – 686 b. 5. Doktor Ibrohim ibn Muhammad ibn Ibrohim Abbud. Abulqosim Nosiruddin Muhammad ibn Yusuf Samarqandiyning «Al-fiqh an-nofe’» asari dars va tadqiqot. – Ar-Riyod. Maktabat al-abikon nashriyoti, 2000. – J 1. – 425 b. 6. Doktor Ibrohim ibn Muhammad ibn Ibrohim Abbud. Abulqosim Nosiruddin Muhammad ibn Yusuf Samarqandiyning «Al-fiqh an-nofe’» asari dars va tadqiqot. – Ar-Riyod. Maktabat al-abikon nashriyoti, 2000. – J 2. – 440 b. 7. Doktor Ibrohim ibn Muhammad ibn Ibrohim Abbud. Abulqosim Nosiruddin Muhammad ibn Yusuf Samarqandiyning «Al-fiqh an-nofe’» asari dars va tadqiqot. – Ar-Riyod: Maktabat al-abikon nashriyoti, 2000. – J 3. – 600 b. 8. Domadzoda Muhammad Qoziy Askar Murod kitoblari. Nosiruddin Abulqosim Muhammad ibn Yusuf Husayniy Samarqandiyning «al-Multaqot fiy al-fatavo alhanafiyya» asari. Qo’lyozma. № 1056-1057. – Istanbul, Turkiya: Dor sa’adat nashriyoti, 1331/1884. – 179 b. 9. Ismoil Posho ibn Muhammadamin Bag’dodiy. «Izoh al-maknun fiy az-zayli a’la kashf az-zunun a’n asomi al-kutub val-funun» asari. – Bayrut: Dor ihyo at-turos al-arabiy nashriyoti, 2008. – J 2. – 376 b. 10. Sayyid Yusuf Ahmad. Nosiruddin Abulqosim Muhammad ibn Yusuf Husayniy Samarqandiyning «al-Multaqot fiy al-fatavo al-hanafiyya» asari tahqiqi. – Bayrut, Livan: Dor al-kutub al-ilmiyya nashriyoti, 2000. – 465 b. 11. Muhammad Abdulhay Laknaviy Hindiy. «Favoid albahiyya fiy tarojim al-hanafiyya» asari. – Qohira: Dor al-kutub al-islamiy nashriyoti, 1896. – J 1. – 262 b. 12. Mulla Ali bin Sulton Muhammad Qoriy. «Al-Asmar aljaniyya fiy asma al-hanafiyya» asari. – Bag’dod: Devon vaqf as-sunniy nashriyoti, 2009. – J 2. – 991 b. 13. Nosiruddin Muhammad ibn Yusuf Samarqandiy. «Kitob jome’ al-fatavo» asari. Qirol Saud universiteti kutubxonasi. Qo’lyozma. Muhammad bin Hamza al Qoziy tomonidan ko’chirilgan. № 1827. – 1161/1738. – 95 v. 14. Nosiruddin Samarqandiy. «Kitab al-fiqh an-nofe’ sharh a’la al-quduriy» asari. «Bishir Og’o madrasasi» kutubxonasi. Qo’lyozma. Saqlanish raqami berilmagan. – 733/1333 y. – 198 v. 15. Nosiruddin Samarqandiy. «Kitab an-nofe’ fiy al-fiqh» asari. «Jomi’at al-Imom Muhammad bin Saud alMarkaziy» kutubxonasi. Qo’lyozma. № 841. XIII asr. – 188 v. 16. Nosiruddin Samarqandiy. «Kitab an-nofe’ fiy al-fiqh» asari. «Jomi’at al-Imom Muhammad bin Saud alMarkaziy» kutubxonasi. Qo’lyozma. № 142. 1188/1765 y. – 151 v. 17. Nosiruddin Abulqosim Muhammad ibn Yusuf Samarqandiy Husayniy Madaniy. «Al-Fiqh an-nofe’» asari. O’zRes Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti qo’lyozmalar fondi. Asosiy fond. Qo’lyozma. № 4704. Ko’chirgan muallifi noma’lum. – 773/1372. – 180 v. 18. Nosiruddin Abulqosim Muhammad ibn Yusuf Samarqandiy Husayniy Madaniy. «Al-Fiqh an-nofe’» asari. O’zRes Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti qo’lyozmalar fondi. Asosiy fond. Qo’lyozma. № 3032. Ko’chirgan muallifi va sanasi noma’lum. – XIV asr. – 291 v. 19. Nosiruddin Abulqosim Samarqandiy. «Riyozatul axloq» asari. Malik Muhammad Hasan ibn Hamza Zohir shaxsiy kutubxonasi. Qo’lyozma. Inventar raqami berilmagan. – 868/1562. – 71 v. 20. Xoja Xalifa Mustafo bin Abdulloh. «Kashfuz zunuz an asomiya al-kutub val funun» asari. – Bayrut, Livan: Dor ihyo at-turos al-arabiy nashriyoti, 2008. – J 2. – 559 b. 21. Xayriddin Zirikliy. «al-A’lam» asari. – Bayrut, Livan: Dor al-ilm al-mulayin nashriyoti, 1665. – J 7. – 352 b. |