Ўрта асрлар Ғарбида черковнинг илм-фан тараққиётига жиддий қаршилик кўрсатгани ва олимларнинг инквизиция қилингани ҳамда маърифатпарварлик ҳаракатининг ҳосиласи ўлароқ Ғарбий Европада ҳар қандай диндан безиш, динийликни бутунлай инкор этиш ғояси асосида атеизм, индифферентизм ва секуляризм ғоялари шаклланди. Диний қадриятларга нисбатан агрессив атеистик мафкура тузуми даврида дунёвийлик ва динийлик бир-бирига қарама-қарши қўйилди. Ҳозирда эса ривожланган демократик давлатларда бундай қараш тамомила ўзгарган. Секуляризм динийликка зид қўйилмайди, ҳеч бир эътиқод инкор этилмайди, балки ҳар қандай диний эътиқодга табиий-ижтимоий феномен сифатида қаралади, миллати ва фуқаролигидан қатъи назар барча учун виждон эркинлиги қонун билан кафолатланган. Мусулмон Шарқида, хусусан, Мовароуннаҳрда фаолият олиб борган олимлар дунёвий ва диний илм-фан соҳаларида, уларни бир-бирига зидлаб қўймай ижод қилиб асарлар ёздилар. Бу ижод маҳсули олимнинг яхлит бир онги, тафаккури, қалбининг ҳосиласи эди. Улар дунё илм-фанида устоз бўлишди, уларнинг ўлмас, завол билмас асарлари бугунги жаҳон илм-фани тараққиётига асосий замин бўлди. Мақолада олимлар ижоди ва уларнинг асарларини илмий тадқиқ қилиш жараёнида аутентик ёндошув таклиф этилиб, Мирзо Улуғбек ва Али Қушчи мисолида таҳлил қилинган.
Ўрта асрлар Ғарбида черковнинг илм-фан тараққиётига жиддий қаршилик кўрсатгани ва олимларнинг инквизиция қилингани ҳамда маърифатпарварлик ҳаракатининг ҳосиласи ўлароқ Ғарбий Европада ҳар қандай диндан безиш, динийликни бутунлай инкор этиш ғояси асосида атеизм, индифферентизм ва секуляризм ғоялари шаклланди. Диний қадриятларга нисбатан агрессив атеистик мафкура тузуми даврида дунёвийлик ва динийлик бир-бирига қарама-қарши қўйилди. Ҳозирда эса ривожланган демократик давлатларда бундай қараш тамомила ўзгарган. Секуляризм динийликка зид қўйилмайди, ҳеч бир эътиқод инкор этилмайди, балки ҳар қандай диний эътиқодга табиий-ижтимоий феномен сифатида қаралади, миллати ва фуқаролигидан қатъи назар барча учун виждон эркинлиги қонун билан кафолатланган. Мусулмон Шарқида, хусусан, Мовароуннаҳрда фаолият олиб борган олимлар дунёвий ва диний илм-фан соҳаларида, уларни бир-бирига зидлаб қўймай ижод қилиб асарлар ёздилар. Бу ижод маҳсули олимнинг яхлит бир онги, тафаккури, қалбининг ҳосиласи эди. Улар дунё илм-фанида устоз бўлишди, уларнинг ўлмас, завол билмас асарлари бугунги жаҳон илм-фани тараққиётига асосий замин бўлди. Мақолада олимлар ижоди ва уларнинг асарларини илмий тадқиқ қилиш жараёнида аутентик ёндошув таклиф этилиб, Мирзо Улуғбек ва Али Қушчи мисолида таҳлил қилинган.
| № | Имя автора | Должность | Наименование организации |
|---|---|---|---|
| 1 | TOKHIROV J.. | Researcher of the scientific degree of PhD, Teacher of the ICESCO chair on islamic civilisation studies. | O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi |
| № | Название ссылки |
|---|---|
| 1 | 1. Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. Tarjimonlar: Abdusodiq Irisov, Mahkam Mahmudov, Urfon Otajon. – T.: Yangi asr avlodi, 2016. 2. Abdulhay Laknaviy (1847-1886). Umdat ur-rioya (Sharh al-Viqoyaning hoshiyasi) muqaddimasi. 3. Ashraf Ahmedov (2010) http://www.e-tarix.uz/ shaxslar/506-maqola.html 4. Ahmad Muhammad. 2018. http://www.info.islom.uz/ ilm-fan/item/170-mirzo-ulugbek-dahrij-bolmagan.html 5. Asqarov Ahmadali. Samarqand tarixi. –T:. “Fan”. 1971, 1. 6. Abd Allāh ibn ʻĪsá Afandī, Aḥmad Ḥusaynī, Maktabat Āyat Allāh al-Marashī al-ʻĀmmah. Riyāḍ al-ʻulamā wa-ḥiyāḍ al-fuḍalā. 1-jild. 1981. 7. Bahodirov R. Abu Abdulloh al-Xorazmiy va ilmlar tasnifi tarixidan. –T.: O’zbekiston, 1995. 8. Bahodirov R. X-XI asrlarda ilmlar tasnifi masalasi yoritilishi va unda Ibn Sinoning o’rni. Xorazm Ma’mun akademiyasining axborotnomasi. 1/2012. 9. Cengiz Aydin / TDV İslâm Ansiklopedisi, 1989, 2-jild, 410-s. 10. Commentary on the section on substance and accident from al-Ṭūsī’s Tajrīd / Mansuri Collection (Library of Congress) 1654, 398 s. 11. Dar al-kutub al-misriya. H.1311. Hindistonda toshbosama № 3957. Qirol Saud universiteti. 12. Dar al-ma’rifat al-jomiya, Misr (Qohira, Iskandariya) 1996, B-194. 13. Dar al-vafo li dunyo al-Tabo’a val-nashr. 2002. 90 s. 14. Davron Nurmuhamedov http://davron28.fikr.uz/ 21.06.2014 http://fikr.uz/blog/toshkent_islom_ universiteti/20848.html 15. Davronov D. (2003) www.sammuz.uz 16. Dolimov, Ulug’bek. Abadiy ziyo maskani. www. madrasa.uz 19.12.2016. 17. Early Arabic Printed Books from the British Library. 18. Garvard universiteti kutubxonasi / № OL 22800.10.5F / 1966. 19. Hamidulloh Beruniy (2019) https://ahlisunna.uz/ moturidiylar-haqida-bashorat/ 20. Hasan Özer. Ali Kuşçu ve “Haşiye ‘ale’t-telvih” adli eseri / İslam hukuku araştirmalari dergisi, Sayı:13 | Nisan 2009, s.361. 21. Hoji Xalifa. Kashf az-zunun. – Bayrut: 1941, 1-jild, 448/264-s; 22. http://www.biyografya.com/biyografi/3678 23. https://arboblar.uz/ru/people/alouddin-ali-ibnmukhammad-al-kushchi 24. Ilay Ileri. Journal of the Center for Ottoman Studies, Ankara University (OTAM), vol. 20/2006, p.183; 25. Jarulloh Afandi № 1438/2. 26. Karimov I. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: «Ma’naviyat», 2008. 27. Makhsudov, Davronbek (2019) “Muslim world scientists of the temurids period,” The Light of Islam: Vol. 2019 : Iss. 3 , Article 4. https://uzjournals.edu.uz/ iiau/vol2019/iss3/4 28. Mavsu’a al-imam as-Sayyid Abdulhusayn Sharafuddin. Dar al-muarrixin al-arabiy, 2006. 1-jild. 29. Mirzo Ali Hoiriy, Muhammad Ali. Mir’ot al-kutub. Maktabat Oyatulloh al-Mar’ashiy al-’omma, 1-jild 1993. 30. Muhammad Abdulhay. Al-favoid al-bahiya fi tarojim al-Hanafiya. Dār al-Maʻrifa, 1900, 249 bet. 31. Muratov, Doniyor Mr (2019) “The role on the companions in the science of hadith,” The Light of Islam: Vol. 2019 : Iss. 4 , Article 2. https://uzjournals. edu.uz/iiau/vol2019/iss4/2 32. Mustafo Toshko’prikzoda (1561). Shaqoiq unNo’’moniya. – Bayrut: Dor al-kitob al-arabiy, 1975. 33. Mukhamedov Nematullo (2019) “The role of the Sheikh Zayniddin complex in the spiritual life of Tashkent” // Multidisciplinary scientific journal “Arhivarius” collection of scientific publications. -P.7-14. https:// www.researchgate.net/publication/333985613 34. Okilov, Saidmukhtor (2019) “Disclaimer of mistakes in the scientific heritage of Abu-l-Mu’in Nasafi in dogma issues (based on the work of «Bakhr al-kalam»),” The Light of Islam: Vol. 2019 : Iss. 4 , Article 1. https:// uzjournals.edu.uz/iiau/vol2019/iss4/1 35. Palvanov, O’ktam (2019) “Sa’duddin Taftazani – encyclopaedist of the second east renaissance,” The Light of Islam: Vol. 2019 : Iss. 4 , Article 4. https:// uzjournals.edu.uz/iiau/vol2019/iss4/4 36. Princeton University Arabic collection: Phase II. 37. Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. Jamiyat ko’ksiga urilgan zaharli xanjar. 2000. 38. Sulaymoniya: № I, 821, 822; II, 151. Nuriusmoniya: № 2104/2. Qaysar Rashid Afandi: №484). Shuningdek, Tabrizda (h.1301/m.1880y.) toshbosmasi nashr qilingan. (Istanbul: № 74152, 82016). Cengiz Aydin / TDV İslâm Ansiklopedisi, 1989 y., 2-jild, 410-s. 39. Umar Rizo. Mu’jam al-muallifin. Muassasa ar-Risala, 1993. 40. Yusuf Ilyan. Mu’jam al-matbuot al-arabiya va almu’raba. Matbaa Sarkis, 1928. 2-jild, 170 bet. 41. Хidiraliyev, Husain (2019) “Correlation between the categories of science and faith in Islam,” The Light of Islam: Vol. 2019 : Iss. 3 , Article 2. https://uzjournals. edu.uz/iiau/vol2019/iss3/2 |