74

Omonimlar leksik-semantik aspektning asosiy birligi sifatida qaraluvchi til hodisalaridan biri sanaladi. Jahon tilshunoslik ilmi, shuningdek, o‘zbek tilshunosligida mazkur hodisa keng va atroflicha tadqiq etilgan. Bu borada olib borilgan ishlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, omonimiya hodisasiga bag‘ishlangan ishlarning barchasi omonimlarning leksik, morfologik hamda stilistik imkoniyatlarini o‘rganish, tahlil etishga qaratilganligi bilan ajralib turadi. Biroq tilshunoslikda so‘nggi yillarda tub burilishning yuzaga kelishi, ya’ni til hodisalarini o‘rganishda inson omilining diqqat markaziga olinishi natijasida yuzaga kelgan kognitiv tilshunoslik hamda til hodisalariga kognitiv va antroposentrik yondashuv asosida omonimiya nafaqat leksiksemantik, balki tilning barcha sathlarida barcha yaruslarida qaraluvchi hamda namoyon bo‘luvchi ko‘pqirrali lisoniy hodisa ekanligi ma’lum bo‘lib qoldi va tilshunoslar oldiga mazkur hodisani yangicha paradigma asosida o‘rganish kutilmagan xulosalarni berishi mumkinligi tilshunoslikda bu hodisani yana bir bora qayta ko‘rib chiqish muhimligini ko‘rsatdi. Shu nuqtai nazardan omonimiya tilning yuqori bosqichi – sintaktik sathda leksik-semantik sathdan farqli o‘laroq, leksemaning faqat shakldoshligigagina asoslangan holda emas, balki gap, matn tarkibida, aniqrog‘i, inson tafakkuridagi olam manzarasida o‘zgacha kognitsiya asosida namoyon bo‘lishi mumkinligi aniqlandi. Bu esa o‘zbek tilshunosligida hali qo‘l urilmagan va o‘z yechimini kutayotgan hodisa sanaladi. Shu bois, bu borada olib borayotgan tadqiqotlarimizga tayangan holda mazkur maqolada omonimiyaga ko‘pqirrali lingvistik hodisa sifatida qaraladi, shuningdek, unda o‘zbek tilida sintaktik sathda namoyon bo‘luvchi omonimiya hodisasi va ularning yuzaga kelishidagi kognitiv asoslar, omillar xususida fikr yuritiladi va misollar orqali tahlilga tortiladi.

  • Количество прочтений 74
  • Дата публикации 20-12-2020
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы86-94
Ўзбек

Omonimlar leksik-semantik aspektning asosiy birligi sifatida qaraluvchi til hodisalaridan biri sanaladi. Jahon tilshunoslik ilmi, shuningdek, o‘zbek tilshunosligida mazkur hodisa keng va atroflicha tadqiq etilgan. Bu borada olib borilgan ishlar tahlili shuni ko‘rsatadiki, omonimiya hodisasiga bag‘ishlangan ishlarning barchasi omonimlarning leksik, morfologik hamda stilistik imkoniyatlarini o‘rganish, tahlil etishga qaratilganligi bilan ajralib turadi. Biroq tilshunoslikda so‘nggi yillarda tub burilishning yuzaga kelishi, ya’ni til hodisalarini o‘rganishda inson omilining diqqat markaziga olinishi natijasida yuzaga kelgan kognitiv tilshunoslik hamda til hodisalariga kognitiv va antroposentrik yondashuv asosida omonimiya nafaqat leksiksemantik, balki tilning barcha sathlarida barcha yaruslarida qaraluvchi hamda namoyon bo‘luvchi ko‘pqirrali lisoniy hodisa ekanligi ma’lum bo‘lib qoldi va tilshunoslar oldiga mazkur hodisani yangicha paradigma asosida o‘rganish kutilmagan xulosalarni berishi mumkinligi tilshunoslikda bu hodisani yana bir bora qayta ko‘rib chiqish muhimligini ko‘rsatdi. Shu nuqtai nazardan omonimiya tilning yuqori bosqichi – sintaktik sathda leksik-semantik sathdan farqli o‘laroq, leksemaning faqat shakldoshligigagina asoslangan holda emas, balki gap, matn tarkibida, aniqrog‘i, inson tafakkuridagi olam manzarasida o‘zgacha kognitsiya asosida namoyon bo‘lishi mumkinligi aniqlandi. Bu esa o‘zbek tilshunosligida hali qo‘l urilmagan va o‘z yechimini kutayotgan hodisa sanaladi. Shu bois, bu borada olib borayotgan tadqiqotlarimizga tayangan holda mazkur maqolada omonimiyaga ko‘pqirrali lingvistik hodisa sifatida qaraladi, shuningdek, unda o‘zbek tilida sintaktik sathda namoyon bo‘luvchi omonimiya hodisasi va ularning yuzaga kelishidagi kognitiv asoslar, omillar xususida fikr yuritiladi va misollar orqali tahlilga tortiladi.

Русский

Омонимы являются одним из явлений, рассматриваемых в качестве основной единицы лексикосемантического аспекта. Анализ научных трудов в этой области показывает, что все работы, посвященные феномену омонимии, характеризуются изучением и анализом лексических, морфологических и стилистических возможностей омонимов. Однако в последние годы произошел радикальный сдвиг в лингвистике, который возник в результате сосредоточения внимания ученых на человеческом факторе при изучении языковых явлений. Также на основе когнитивноантропоцентрического подхода к языковым явлениям стало известно, что омонимия — это не только лексико-семантический, но и многогранный лингвистический феномен, который рассматривается и проявляется на всех уровнях языка, в том числе и на синтаксическом. И тот факт, что изучение этого феномена перед лингвистами на основе новой парадигмы может привести к неожиданным выводам и даёт важность пересмотра этого явления в лингвистике. В связи с этим было обнаружено, что омонимия, в отличие от лексико-семантического уровня, на синтаксическом может выражаться не только на основе внешней формы лексем, но и на основе особого познания в речи, тексте, точнее, в сознании человека. Такой подход считается не изученным в узбекском языкознании и, конечно же, ждёт своей теоретической лингвистической трактовки. Основываясь на наших исследованиях в этой области, в статье омонимия рассматривается как многогранный лингвистический феномен, а также обсуждаются проявления омонимии в узбекском языке, ее когнитивные основы и факторы ее возникновения.

English

Homonyms are one of the main units of the lexical and semantic aspects of language. The analysis of the scientific works done in this area shows that all works devoted to the phenomenon of homonymy are characterized by the study and analysis of the lexical, morphological and stylistic possibilities of homonyms. However, in recent years there has been a radical shift in linguistics, that is, in cognitive linguistics, which has arisen as a result of the concentration of the human factor in the study of linguistic phenomena. Based on the cognitive-anthropocentric approach to linguistic phenomena, it became evident that homonymy is not only a lexical-semantic but also a multifaceted linguistic phenomenon, that is considered and manifested at all levels of the language, more precisely at the syntactic level. The fact that the study of this phenomenon on the basis of a new paradigm can lead to unexpected conclusions urges the linguists to revise this phenomenon. In this regard, it turns out that homonymy, in contrast to the lexical-semantic level of the language, on the syntactic level can be expressed not only on the basis of external forms of lexemes but also on the basis of special knowledge in speech, text, in particular through the cognition of a person. This is an unexplored problem in the Uzbek linguistics, which defines the topicality of the following research. This study considers homonymy as a multifaceted linguistic phenomenon. It discusses the ways of expressing homonyms in the Uzbek language and their cognitive foundations, i.e. the factors of their occurrence at the syntactic level.

Имя автора Должность Наименование организации
1 Sayidirahimova N.S. Filologiya fanlari nomzodi, dotsent O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi
Название ссылки
1 Демьянков В. З., Кубрякова Е. С. Когнитивная лингвистика // Кубрякова Е. С. и др. Краткий словарь когнитивных терминов. — М.: Филол. ф-т МГУ им. М. В. Ломоносова, 1997. — C. 53–55. — URL: http://www.infolex.ru/Cogling.htm
2 Маслова В. А. Введение в когнитивную лингвистику: учеб. пособие. — М.: Наука, 2004. 296 с.
3 Федорчук Е.В. Межъязыковая омонимия и паронимия в близкородственных языках: На материале русского и украинского языков. Автореф. дисс. …доктора филол. наук. — М., 2001. — URL: https://www.dissercat.com/content/mezhyazykovaya-omonimiya-i-paronimiya-vblizkorodstvennykh-yazykakh-na-materiale-russkogo-i
4 Липатов А.Т. Семантические аспекты проявления русской омонимии на разных языковых уровнях. Автореф. дисс. …д-ра филол. наук. —Ленинград, 1990. — 36 с.
5 Гладкий А. В. Синтаксические структуры естественного языка в автоматизированных системах общения. — М., 1985. — 144 с.
6 Апресян Ю. Д. О регулярной многозначности // Известия АН СССР. Отделение литературы и языка. Т. XXX. Вып. 6. — М., 1971. — С. 509–523. — URL: http://philology.ru/linguistics1/apresyan-71.htm
7 Sayidirahimova N.S. (2020) Semantic classification оf the syntax antonyms of uzbek language. International Scientific Journal.Theoretical & Applied Scienceю. — Philadelphia, USA, 2020. — Р. 670–673. DOI: 10.15863/TAS.2020.04.84.114
8 Sayidirahimova, N.S. (2020) General Theoretical Aspects In Synchronical Typological Learning Of English Adverbs (Adverb Goals). International Journal of Research. Available at https://edupediapublications.org/journals.
9 Lutfullayeva D. E., Nasirova M. A., Sayidiraximova N. S, Nizamova F. A., Shoaliyeva N. K., Pragmatik features of official text and dokuments ofthe uzbek language // Anglisticum Journal (IJLLIS). July 2020. Voume:9 /Issue 7. — P 24– 34. — URL: https://eprajournals.com/jpanel/upload/754pm_8.EPRA%20JOURNALS%202264. pdf
10 Lutfullayeva D. E. The Role of Associative Experimental Method In The Study of Human Linguistic Memory. 2016. pp. 452–457. https://www.researchgate.net/publication/337745676_The_role_of_associative_ex perimental_method_in_the_study_of_human_linguistic_memory
11 Rustamiy S. “Esasu-l-belaga” ve “Divan-u lugat-it-türk” eserlerinin dil bilimi ve belagat bilimiyle ilgili yönleri. Journal of Turkish Studies, 11(20). 2016. DOI :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.10066
12 Arifdjanov Z. The semantic groups of prefixal verbs in the persian language and their functional equivalents (using the verb برداشتن] bar-dāštan] as an example). The Light of Islam, 2020(2), 68–74. https://uzjournals.edu.uz/iiau/vol2020/iss2/10/
В ожидании