44

Мақолада Тошкент шаҳрининг йил давомидаги биоиқлимий шароитлари ҳамда уларни шакллантирувчи минтақавий атмосфера циркуляцияси шароитлари ҳаво қурғоқчилигининг термогигрометрик коэффициенти ҳамда Ўрта Осиё синоптик жараёнлари воситасида тадқиқ этилган. Тадқиқотни бажаришда Тошкент-обсерватория станциясида маҳаллий вақт бўйича соат 14.00 да қайд этилган 10 йиллик (2011-2020 йиллар) метеорологик кузатиш маълумотлари ҳамда шу давр учун Ўрта Осиё синоптик жараёнлари тақвимларидан фойдаланилди. Биоиқлимий шароитларнинг асосий элементи ҳисобланган иссиқлик ҳиссиёти шароитларининг турли йилларда хилма-хил тақсимоти Ўрта Осиёга кириб келувчи ҳаво массаларининг хусусиятларига боғлиқ бўлиб, минтақа устидаги циркуляцион шароитлар билан белгиланиши кўрсатиб берилган. Қиш мавсумида Тошкентда 1- (ўта совуқ) ва 2-зона (совуқ) шароитлари устуворлик қилиб, уларнинг шаклланишида Ўрта Осиё синоптик жараёнларининг 1-, 9-, 9б-, 10- ва 12-турлари, баҳорда, мартда 1-, 2- ва 3-зона (комфорт), апрелда 2- ва 3-зона, майда эса 3- ва 4-зона (нисбий комфорт) шароитлари ҳукмронлик қилиб, уларнинг шаклланишида 10-, 12- ва 13-турлар, ёз ойларида 4- ва 5-зона (иссиқ) шароитлари устуворлик қилиб, улар асосан 10- ва 13-турларда, сентябрда 3- ва 4-зона, октябрда 2- ва 3-зона, ноябрда эса 1- ва 2-зона шароитлари ҳукмронлик қилиб, уларнинг шаклланишида деярли барча синоптик жараён турлари иштирок этиши аниқланди.

  • Ссылка в интернете
  • DOI
  • Дата создание в систему UzSCI 19-06-2024
  • Количество прочтений 44
  • Дата публикации 28-06-2023
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы8-20
Ўзбек

Мақолада Тошкент шаҳрининг йил давомидаги биоиқлимий шароитлари ҳамда уларни шакллантирувчи минтақавий атмосфера циркуляцияси шароитлари ҳаво қурғоқчилигининг термогигрометрик коэффициенти ҳамда Ўрта Осиё синоптик жараёнлари воситасида тадқиқ этилган. Тадқиқотни бажаришда Тошкент-обсерватория станциясида маҳаллий вақт бўйича соат 14.00 да қайд этилган 10 йиллик (2011-2020 йиллар) метеорологик кузатиш маълумотлари ҳамда шу давр учун Ўрта Осиё синоптик жараёнлари тақвимларидан фойдаланилди. Биоиқлимий шароитларнинг асосий элементи ҳисобланган иссиқлик ҳиссиёти шароитларининг турли йилларда хилма-хил тақсимоти Ўрта Осиёга кириб келувчи ҳаво массаларининг хусусиятларига боғлиқ бўлиб, минтақа устидаги циркуляцион шароитлар билан белгиланиши кўрсатиб берилган. Қиш мавсумида Тошкентда 1- (ўта совуқ) ва 2-зона (совуқ) шароитлари устуворлик қилиб, уларнинг шаклланишида Ўрта Осиё синоптик жараёнларининг 1-, 9-, 9б-, 10- ва 12-турлари, баҳорда, мартда 1-, 2- ва 3-зона (комфорт), апрелда 2- ва 3-зона, майда эса 3- ва 4-зона (нисбий комфорт) шароитлари ҳукмронлик қилиб, уларнинг шаклланишида 10-, 12- ва 13-турлар, ёз ойларида 4- ва 5-зона (иссиқ) шароитлари устуворлик қилиб, улар асосан 10- ва 13-турларда, сентябрда 3- ва 4-зона, октябрда 2- ва 3-зона, ноябрда эса 1- ва 2-зона шароитлари ҳукмронлик қилиб, уларнинг шаклланишида деярли барча синоптик жараён турлари иштирок этиши аниқланди.

Русский

 В статье исследованы биоклиматические условия города Ташкент в течение года и формирующие их условия региональной циркуляции атмосферы с использованием термогигрометрического коэффициента сухости воздуха и типов синоптических процессов Средней Азии. В исследовании использованы данные 10-летних (2011-2020 гг.) метеорологических наблюдений на станции Ташкент-обсерватория в 14.00 по местному времени и календари синоптических процессов Средней Азии за этот период. Показано, что разнообразие распределения условий теплоощущения, являющимся основным элементом биоклиматических условий, в разные годы зависит от свойств воздушных масс, поступающих в Среднюю Азию, и определяется условиями циркуляции над регионом. Зимой в Ташкенте преобладают условия 1-й (очень холодно) и 2-й зоны (холодно), их формирование обусловлено типами 1, 9, 9б, 10, 12 синоптических процессов Средней Азии.  Весной, в марте, преобладают 1-ая, 2-ая и 3-я зоны (комфорт), в апреле – 2-ая и 3-я зоны, а в мае – 3-я и 4-ая зоны (относительный комфорт), обуславливающиеся типами 10, 12 и 13. В летний сезон преобладающими являются условия 4-й и 5-й зон (жарко), формирующиеся при типах 10 и 13. В сентябре преобладают 3-я и 4-ая зоны, в октябре 2-ая и 3-я зоны, а в ноябре главенствуют условия 1-й и 2-й зоны, в формировании которых участвуют почти все типы синоптических процессов.

English

In the article, bioclimatic conditions of Tashkent city throughout the year and regional atmospheric circulation conditions that form them are studied by means of the thermohygrometric coefficient of air dryness and Middle Asian synoptic processes. 10-year (2011-2020) meteorological observation data recorded at the Tashkent-observatory station at 14:00 local time and calendars of Middle Asian synoptic processes for this period were used in the research. It is shown that the different distribution of heat sensation conditions, which is considered the main element of bioclimatic conditions, in different years depends on the properties of the air masses entering Middle Asia and is determined by the circulation conditions over the region. In winter, conditions of 1st (very cold) and 2nd zone (cold) prevail in Tashkent; their formation is due to types 1, 9, 9b, 10, 12 of synoptic processes in Middle Asia. In the spring, in March, 1st , 2nd and 3rd zones (comfort) predominate, in April – 2nd and 3rd zones, and in May – 3rd and 4 th zones (relative comfort), determined by types 10, 12 and 13. In the summer season, the predominant conditions are 4 th and 5 th zones (hot), formed under types 10 and 13. In September, 3rd and 4th zones predominate, in October, 2nd and 3rd zones, and in November, 1st and 2nd zone conditions predominate, in the formation of which almost all types of synoptic processes participate. 

Название ссылки
1 Айзенштат Б.А., Лукина Л.П. Биоклимат и микроклимат Ташкента. – Л.: Гидрометеоиздат, 1982. – 128 с.
2 Айзенштат Б.А., Швер Ц.А., Леухина Г.Н. Климат Ташкента. – Л.: Гидрометеоиздат, 1982. – 199 с.
3 Календарь типов синоптических процессов над Средней Азией. Вып. 3. / Под ред. С.И. Инагамовой. – Ташкент: НИГМИ, 1993. – 56 с.
4 Календарь типов синоптических процессов над Средней Азией. Вып. 4. / Под ред. С.И. Иногамовой. – Ташкент: НИГМИ, 2013. – 82 с.
5 Петров Ю.В., Абдуллаев А.К. К вопросу оценки сухости воздуха // Метеорология и гидрология. – М.: НИЦ «Планета», 2010. – № 10. – С. 90-95.
6 Холматжонов Б.М. Минтақавий атмосфера циркуляцияси, унинг Ўрта Осиё иқлимининг ўзгариши ва Ўзбекистоннинг тоғли ҳудудларида ҳавонинг ифлосланишига таъсири хусусиятлари. Геогр. фан. докт. (DSc) дисс. автореф. – Тошкент: 2019. – 58 б.
7 Холматжанов Б.М., Абдулаҳатов Э.И. Изменение повторяемости синоптических процессов Средней Азии // Гидрометеорология и мониторинг окружающей среды, №1. 2022а. – С. 33-44.
8 Холматжанов Б.М., Абдулаҳатов Э.И. Продолжительность синоптических процессов Средней Азии и тенденции её изменения // Гидрометеорология и мониторинг окружающей среды, №3. 2022б. – С. 8-29.
9 Холматжанов Б.М., Бегматов С.У. Бухоро шаҳрининг биоиқлимий шароитлари // Гидрометеорология ва атроф-муҳит мониторинги. №2. 2022. – Б. 21-32.
10 Холматжанов Б.М., Петров Ю.В., Абдикулов Ф.И., Абдикулова М.Р., Сайпиддинов З.Ф., Махмудов М.М., Халматжанов Ф.М. Условия теплового комфорта города Ташкент // Наука и инновационное развитие. №2. 2020. – С. 74-82.
11 Холматжанов Б.М., Петров Ю.В., Абдикулов Ф.И. Имом ал-Бухорий мажмуаси ҳудудининг биоиқлимий шароитлари // Гидрометеорология ва атроф-муҳит мониторинги. №2. 2021. – Б. 19-31.
12 Ўзбекистон Республикаси станциялари бўйича ўртача кўп йиллик метеоэлементлар қийматлари (1961-1990 йй. даври учун).–Tошкент: Ўзгидромет, 2003.–17 б.
13 Ўзбекистон Республикаси станциялари бўйича ўртача кўп йиллик метеоэлементлар қийматлари (1991-2020 йй. даври учун).–Tошкент: Ўзгидромет, 2022.–70 б.
14 Barros V.R., Field C.B., Dokken D.J, Mastrandrea M.D., Mach K.J., Bilir T.E., Chatterjee M., Ebi K.L., Estrada Y.O., Genova R.C., Girma B., Kissel E.S., Levy A.N., MacCracken S., Mastrandrea P.R., White L.L., (eds). Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability, Part B: Regional Aspects // Contribution of Working Group II to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA: –PP. 1-13.
15 Bartoszek K., Wereski S., Krzyzewska A., Dobek M. The influence of atmospheric circulation on bioclimatic conditions in Lublin (Poland) // Bulletin of Geography Physical Series, 2017. №12. – PP. 41-49. https://doi.org/10.1515/bgeo-2017-0004.
16 McMichael A.J., Woodruff R.E., Hales S. Present and future risks. Lancet 367 // Climate change and human healt, 2006. 9513. – PP. 859-869.
17 WMO (World Meteorological Organization). Guidelines on the Calculation of Climate Normals (WMO/TD-No. 1203). Geneva, 2017.
18 Электрон ресурс: World Urbanization Prospects 2018. URL: https://population.un.org/wup/Publications/Files/ WUP2018-Highlights.pdf
В ожидании