45

Mazkur maqolada zamonaviy mashinasozlik sohasida detallarni yuqori aniqlikda va sifatli qilib ishlab chiqarish masalalari yoritilgan. So‘nggi yillarda kompozit materiallarning mashinasozlikda qo‘llanishi kengayib bormoqda. Ularning yengil vazni, yuqori mustahkamligi, korroziyaga chidamliligi va yeyilishga bardoshliligi tufayli kompozitlar an’anaviy metallarga nisbatan ko‘proq afzalliklarga ega. Bu materiallar mashina va mexanizmlarning turli qismlarida, xususan, tana qoplamalari, qanotlar, ichki struktura elementlari, g‘ildirak va osma tizimlarda keng qo‘llanmoqda. Ushbu maqolada kompozit materiallardan 
tayyorlangan detallarning ishlov berish texnologiyasini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy-amaliy yechimlar bayon etilgan. Asosan, kompozit materiallardan tayyorlangan detallarni yo‘nish jarayonlarida ishlov unumdorligi va sirt sifatini oshirish yo‘llari tadqiq etilgan. Kompozit materiallarning fizik-mexanik 
xususiyatlarini inobatga olgan holda, ularni kesuvchi asboblar bilan ishlov berishda yuzaga keladigan muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari ko‘rib chiqilgan. Xususan, kesish maromlarini o‘zgartirish orqali istiqbolli yo‘nish usullari ishlab chiqilib, amaliyotga tatbiq etildi. Ushbu usullar yordamida ajralib chiqayotgan qirindilarni maydalash va ularni tezkor olib tashlash imkonini beruvchi samarali yechimlar taklif qilindi. Shuningdek, kesish jarayonining detal aniqligi va sirt sifati bilan o‘zaro bog‘liqligini aks ettiruvchi matematik model ishlab chiqildi. Raqamli dastur bilan boshqariladigan stanoklar uchun taklif etilgan yo‘nish algoritmlari ularning avtomatlashtirilgan ishlash samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. 

  • Ссылка в интернете
  • DOI
  • Дата создание в систему UzSCI 17-09-2025
  • Количество прочтений 45
  • Дата публикации 07-08-2025
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы38-48
Ўзбек

Mazkur maqolada zamonaviy mashinasozlik sohasida detallarni yuqori aniqlikda va sifatli qilib ishlab chiqarish masalalari yoritilgan. So‘nggi yillarda kompozit materiallarning mashinasozlikda qo‘llanishi kengayib bormoqda. Ularning yengil vazni, yuqori mustahkamligi, korroziyaga chidamliligi va yeyilishga bardoshliligi tufayli kompozitlar an’anaviy metallarga nisbatan ko‘proq afzalliklarga ega. Bu materiallar mashina va mexanizmlarning turli qismlarida, xususan, tana qoplamalari, qanotlar, ichki struktura elementlari, g‘ildirak va osma tizimlarda keng qo‘llanmoqda. Ushbu maqolada kompozit materiallardan 
tayyorlangan detallarning ishlov berish texnologiyasini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy-amaliy yechimlar bayon etilgan. Asosan, kompozit materiallardan tayyorlangan detallarni yo‘nish jarayonlarida ishlov unumdorligi va sirt sifatini oshirish yo‘llari tadqiq etilgan. Kompozit materiallarning fizik-mexanik 
xususiyatlarini inobatga olgan holda, ularni kesuvchi asboblar bilan ishlov berishda yuzaga keladigan muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari ko‘rib chiqilgan. Xususan, kesish maromlarini o‘zgartirish orqali istiqbolli yo‘nish usullari ishlab chiqilib, amaliyotga tatbiq etildi. Ushbu usullar yordamida ajralib chiqayotgan qirindilarni maydalash va ularni tezkor olib tashlash imkonini beruvchi samarali yechimlar taklif qilindi. Shuningdek, kesish jarayonining detal aniqligi va sirt sifati bilan o‘zaro bog‘liqligini aks ettiruvchi matematik model ishlab chiqildi. Raqamli dastur bilan boshqariladigan stanoklar uchun taklif etilgan yo‘nish algoritmlari ularning avtomatlashtirilgan ishlash samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. 

Русский

В данной статье рассматриваются вопросы высокоточной и качественной обработки деталей в современной машиностроительной отрасли. В последние годы применение композиционных материалов в машиностроении активно расширяется. Благодаря своей лёгкости, высокой прочности, устойчивости к коррозии и износу, композиты обладают значительными преимуществами по сравнению с традиционными металлами. Эти материалы широко применяются в различных частях машин и механизмов, включая корпусные детали, крылья, внутренние структурные элементы, колёса и подвески. В статье изложены научно-практические решения по совершенствованию технологии обработки деталей из композиционных материалов. Основное внимание уделено повышению производительности обработки и качества поверхности 
при токарной обработке деталей из композиционных материалов. Проанализированы проблемы, возникающие при резке этих материалов, с учётом их физико-механических свойств, а также предложены пути их устранения. В частности, разработаны и внедрены в практику перспективные методы точения путём изменения режимов резания. Предложены эффективные решения, позволяющие измельчать образующиеся стружки и быстро их удалять из зоны резания. Также 

English

This article explores the challenges of high-precision and high-quality 
part manufacturing in the modern mechanical engineering industry. The focus is 
on improving machining efficiency and surface quality during turning processes 
for parts made from composite materials. Considering the physical and mechanical 
properties of composites, the paper analyzes the difficulties that arise when 
machining these materials with cutting tools and proposes ways to overcome 
them. Specifically, we developed and implemented promising turning methods by 
modifying cutting parameters. Effective solutions were introduced for crushing and 
quickly removing chips from the cutting zone. A mathematical model was developed 
to demonstrate the correlation between the cutting process and both the accuracy 
and surface quality of the part. The turning algorithms proposed for CNC machines 
help enhance the efficiency of automated operations. Recently, the use of composite 
materials in mechanical engineering has significantly increased. Due to their light 
weight, high strength, corrosion resistance, and wear resistance, composites offer 
many advantages over traditional metals. Machines and mechanisms widely use 
these materials in parts like body panels, wings, internal structural elements, 
wheels, and suspension systems. The article presents scientific and practical 
solutions for improving the machining technology of parts made from composite 
materials.

Имя автора Должность Наименование организации
1 Husanov Y.Y. texnika fanlari doktori (DSc), dotsent Farg‘ona davlat texnika universiteti
2 Olmasov A.A. tayanch doktorant Farg‘ona davlat texnika universiteti
Название ссылки
1 Belov, A. N., & Zharov, K. S. (2019). Vliyanie parametrov tokarnoy obrabotki na bienie osei korpusa [Effect of turning parameters on body axis runout]. Stroitel’stvo Mashinostroitel’nykh i Energeticheskikh Predpriyatiy - Construction of Machine-Building and Energy Enterprises, (6), 40–46.
2 Fayzimatov, B. N., Numanovich, F. S., & Khusanov, Y. Y. (2021). Perspective drilling methods, non-technological holes in polymeric composite materials. International Journal of Engineering Research and Technology, 13(12), 4823–4831.
3 Gordeev, A. B., & Sidorov, G. L. (2022). Primenenie vysokotochnykh instrumental’nykh materialov dlya povysheniya tochnosti reza [Use of high-precision tool materials to increase cutting accuracy]. Tekhnicheskaya Mekhanika - Technical Mechanics, (3), 77–84.
4 Gupta, V., et al. (2021). Investigation of surface roughness and dimensional accuracy in CNC turning of stainless steel. Procedia Manufacturing, 43, 430–436.
5 Ivanov, M. V., & Petrov, A. I. (2018). Issledovanie vliyaniya geometrii retsza na tochnost tokarnoy obrabotki [Study of tool geometry in�luence on turning accuracy]. Metallorezhushchie Stanki i Instrumenty - Metal-Cutting Machines and Tools, (11), 23–29.
6 Kamble, S. S., & Chopade, S. V. (2023). Optimization of turning parameters for improving dimensional accuracy using Taguchi method. Journal of Mechanical Engineering and Technology, 11(3), 289–296.
7 Khan, R. A., & Singh, H. (2022). Review on effect of machining parameters on dimensional accuracy in CNC turning. International Journal of Scientific Research in Engineering and Management, 6(9), 45–52.
8 Kulikov, S. A. (2019). K voprosu obespecheniya tochnosti polucheniya otverstiy pri tokarnoy obrabotke [On the issue of ensuring the accuracy of hole formation in turning]. Glavnyy Mekhanik - Chief Mechanic, (7), 45–52.
9 Mohanraj, T., et al. (2022). Advances in turning process: A review on recent developments. Materials Today: Proceedings, 50, 1240–1247.
10 Patel, N. B., & Dave, H. J. (2023). Effect of cutting parameters on dimensional accuracy in turning operation of aluminium alloy. International Journal of Engineering Research and Technology, 12(4), 678–684.
11 Phakadze, S. D. (1993). Obespechenie tochnosti i parametricheckoy nadezhnosti tokarnoy obrabotki pretsizionnykh detaley putem prognozirovaniya geometricheskogo obraza obrabatyvaemykh poverkhnostey [Ensuring accuracy and parametric reliability of turning of precision parts by predicting surface geometry] (Doctoral dissertation). Moscow, 247 p.
12 Ramesh, S., & Naresh, B. (2020). Effect of tool wear on dimensional accuracy in high-speed turning operations. Journal of Manufacturing Processes, 56, 740–747.
13 Romanov, V. S., & Martynov, N. V. (2021). Modelirovanie deformatsiy pri tokarnoy obrabotke i ikh vliyanie na itogovuyu tochnost detali [Modeling of deformations in turning and their in�luence on �inal part accuracy]. Prikladnaya Informatika i Matematicheskoe Modelirovanie - Applied Informatics and Mathematical Modeling, 29(5), 150–157.
14 Shcherbakov, Y. A., & Malysheva, E. Y. (2021). Povishenie tochnosti pri chernovom tochenii krupnogabaritnykh detaley [Improving rough turning accuracy of large parts]. Tekhnologii Mashinostroeniya i Remonta Oborudovaniya - Technologies of Mechanical Engineering and Equipment Repair, 14(2), 12–18.
15 Sinitsyn, A. V., & Kozlov, D. P. (2022). Povishenie tochnosti tokarnoy obrabotki putem primeneniya vibroizoliruyushchikh sistem pri zakreplenii zagotovki [Improving turning accuracy by using vibration-isolating systems in workpiece clamping]. Vestnik Mashinostroeniya - Mechanical Engineering Bulletin, (9), 58–63.
16 Smirnov, V. I., & Lebedev, A. N. (2020). Analiz vliyaniya rezhima rezaniya na geometricheskuyu tochnost pri tokarnoy obrabotke stali [Analysis of the in�luence of cutting regime on geometric accuracy in steel turning]. Mashinostroenie - Mechanical Engineering, (5), 102–109.
17 Ustinov, V. G., & Sakulin, E. P. (1978). Povishenie tochnosti i proizvoditelnosti tokarnoy obrabotki detaley podshipnikov: obzor [Improving accuracy and productivity of turning of bearing parts: A review]. NIINavtoprom, 84 p.
18 Vasil’ev, D. P., & Novikov, S. E. (2020). Optimizatsiya rezhimov rezaniya dlya povysheniya tochnosti obrabotki tonkostennykh detaley [Optimization of cutting modes to increase accuracy of thin-walled parts machining]. Nauchnye Vedomosti. Seriya Mashinostroenie [Scientific Bulletin. Series: Mechanical Engineering], 65(4), 88–95.
19 Zaitseva, O. V., & Tikhonov, P. R. (2023). Ispol’zovanie sistemy ChPU s obratnoy svyaz’yu dlya obespecheniya tochnosti tokarnoy obrabotki [Use of CNC with feedback for ensuring turning accuracy]. Avtomatizatsiya i Telemekhanika v Mashinostroenii –Ҳ Automation and Telemechanics in Mechanical Engineering, (1), 101–109.
20 Zakharov, P. V., & Orlov, D. Y. (2022). Primenenie adaptivnogo upravleniya podachey dlya povysheniya tochnosti tokarnoy obrabotki [Application of adaptive feed control to improve turning accuracy]. Avtomatika i Upravleniye v Mashinostroyenii [Automation and Control in Mechanical Engineering], 48(3), 78–86.
21 Zhukova, I. I., & Baranov, D. A. (2020). Opredelenie optimal’nykh parametrov rezaniya dlya uvelicheniya tochnosti pri tokarnoy obrabotke staley povyshennoy tvyordosti [Determination of optimal cutting parameters to improve accuracy in turning hardened steels]. Tekhnicheskaya Diagnostika i Nadezhnost’ Mashin [Technical Diagnostics and Machine Reliability], (8), 33–40.
В ожидании