11

Ushbu tadqiqotda o‘rik mahsulotini to‘rt xil quritish usuli –ochiq quyosh ostida, quyosh quritgichida, infraqizil nurlanishli quritgichda va mikroto‘lqinli quritgichda quritishning mahsulot sifatiga, xususan, uning elementar tarkibiga ta’siri o‘rganildi. Tajribalar 2024-yil iyun oyida Toshkent kimyo-texnologiya instituti laboratoriyasi va dala sharoitida o‘tkazilib, barcha quritgichlarga bir xil boshlang‘ich massadagi o‘rik joylashtirildi hamda quritish 20 % namlikka yetguniga qadar davom ettirildi. Yakuniy mahsulotlar laboratoriyada spektral tahlil qilindi. Natijalar shuni ko‘rsatdiki, quyosh quritgichida quritilgan o‘rik namunalarida kaliy (2,37 %), kremniy (0,538 %), magniy (0,145 %), kalsiy (0,176 %) va oltingugurt (0,152 %) elementlarining eng yuqori miqdorda saqlanib qolishi kuzatildi. Ochiq quyosh ostida quritilgan namunalarda ushbu elementlar nisbatan kam miqdorda aniqlandi va tashqi ko‘rinish sifati past bo‘ldi. Mikroto‘lqinli quritgichda quritilgan mahsulotlarda yuqori harorat ta’sirida ba’zi mikroelementlar saqlanib qolgan bo‘lsa-da, mahsulot yuzasida rang o‘zgarishlari va qora dog‘lar paydo bo‘ldi. Infraqizil quritgich esa nisbatan yaxshi natijalar bergan bo‘lsa-da, energiya sarfi yuqoriligi kuzatildi. Tadqiqotning eng muhim natijasi shundaki, quyosh quritgichi ekologik tozaligi, energiya sarfining yo‘qligi (0 kWh/kg) va mahsulot sifatining yuqoriligi bilan boshqa usullarga nisbatan ustunlik qildi. Bu usul barqaror rivojlanish tamoyillariga mos bo‘lib, mahsulotning oziqaviy tarkibini saqlaydi, issiqxona gazlari chiqindisini kamaytiradi va iqtisodiy samaradorlikni oshiradi. Ushbu tadqiqot natijalari quritish texnologiyalarini tanlashda muhim ilmiy asos bo‘lib xizmat qiladi.

  • Ссылка в интернете
  • DOI
  • Дата создание в систему UzSCI 15-12-2025
  • Количество прочтений 11
  • Дата публикации 03-12-2025
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы18-30
Ўзбек

Ushbu tadqiqotda o‘rik mahsulotini to‘rt xil quritish usuli –ochiq quyosh ostida, quyosh quritgichida, infraqizil nurlanishli quritgichda va mikroto‘lqinli quritgichda quritishning mahsulot sifatiga, xususan, uning elementar tarkibiga ta’siri o‘rganildi. Tajribalar 2024-yil iyun oyida Toshkent kimyo-texnologiya instituti laboratoriyasi va dala sharoitida o‘tkazilib, barcha quritgichlarga bir xil boshlang‘ich massadagi o‘rik joylashtirildi hamda quritish 20 % namlikka yetguniga qadar davom ettirildi. Yakuniy mahsulotlar laboratoriyada spektral tahlil qilindi. Natijalar shuni ko‘rsatdiki, quyosh quritgichida quritilgan o‘rik namunalarida kaliy (2,37 %), kremniy (0,538 %), magniy (0,145 %), kalsiy (0,176 %) va oltingugurt (0,152 %) elementlarining eng yuqori miqdorda saqlanib qolishi kuzatildi. Ochiq quyosh ostida quritilgan namunalarda ushbu elementlar nisbatan kam miqdorda aniqlandi va tashqi ko‘rinish sifati past bo‘ldi. Mikroto‘lqinli quritgichda quritilgan mahsulotlarda yuqori harorat ta’sirida ba’zi mikroelementlar saqlanib qolgan bo‘lsa-da, mahsulot yuzasida rang o‘zgarishlari va qora dog‘lar paydo bo‘ldi. Infraqizil quritgich esa nisbatan yaxshi natijalar bergan bo‘lsa-da, energiya sarfi yuqoriligi kuzatildi. Tadqiqotning eng muhim natijasi shundaki, quyosh quritgichi ekologik tozaligi, energiya sarfining yo‘qligi (0 kWh/kg) va mahsulot sifatining yuqoriligi bilan boshqa usullarga nisbatan ustunlik qildi. Bu usul barqaror rivojlanish tamoyillariga mos bo‘lib, mahsulotning oziqaviy tarkibini saqlaydi, issiqxona gazlari chiqindisini kamaytiradi va iqtisodiy samaradorlikni oshiradi. Ushbu tadqiqot natijalari quritish texnologiyalarini tanlashda muhim ilmiy asos bo‘lib xizmat qiladi.

Русский

В данном исследовании изучено влияние четырёх различных способов сушки абрикосов: на открытом солнечном свете, в солнечном сушильном устройстве, инфракрасной сушилке и микроволновой сушилке, – на качество продукта, в частности на его элементарный состав. Эксперименты проводились в июне 2024 года в лабораторных и полевых условиях Ташкентского химико-технологического института. При всех 
способах сушки использовались абрикосы с одинаковой начальной массой, а процесс сушки продолжался до достижения 20 % влажности. Итоговые 
образцы подвергались спектральному анализу. Результаты показали, что в образцах, высушенных в солнечном сушильном устройстве, наблюдалось 
наибольшее сохранение элементов: калия (2,37 %), кремния (0,538 %), магния (0,145 %), кальция (0,176 %) и серы (0,152 %). В образцах, высушенных на открытом солнце, данные элементы выявлены в меньших количествах, а внешний вид продукта оказался хуже. В продукции микроволновой сушки, несмотря на сохранение части микроэлементов под воздействием высокой температуры, наблюдались изменения окраски и появление чёрных пятен. Инфракрасная сушка дала относительно хорошие результаты, однако отличалась высоким энергопотреблением. Ключевой вывод исследования заключается в том, что солнечная сушилка превосходит другие методы благодаря экологичности, нулевому энергопотреблению (0 kWh/kg) и высокому качеству конечного продукта. Этот метод соответствует принципам устойчивого развития, способствует сохранению пищевой 
ценности, снижению выбросов парниковых газов и повышению экономической эффективности. Полученные результаты служат важной 
научной основой при выборе технологий сушки.

English

This study examines the effect of four different drying methods for apricot products – open sun drying, solar dryer, infrared dryer, and microwave dryer – on 
product quality, particularly on the elemental composition of the dried apricots. The experiments were conducted in June 2024 under laboratory and field conditions at the Tashkent Chemical-Technological Institute. Apricots of identical initial mass were placed in all drying devices, and drying continued until the moisture content reached 20%. The final products were subjected to spectral analysis. The results showed that samples dried in a solar dryer retained the highest levels of potassium  (2.37%), silicon (0.538%), magnesium (0.145%), calcium (0.176%), and sulfur (0.152%). In samples dried under open sunlight, these elements were detected in relatively lower amounts, and the external quality was poorer. Microwave-dried products, despite retaining some microelements under high temperatures, exhibited changes in color and the appearance of dark spots. The infrared dryer provided relatively good results but showed high energy consumption. The most significant finding of the study is that the solar dryer outperformed other methods due to its 
environmental friendliness, zero energy consumption (0 kWh/kg), and high product quality. This method aligns with sustainable development principles, preserves nutritional value, reduces greenhouse gas emissions, and enhances economic efficiency. The results of this research provide an important scientific basis for selecting appropriate drying technologies.

Имя автора Должность Наименование организации
1 Rejabov S.A. "Avtomatlashtirish va raqamli boshqaruv" kafedrasi katta o'qituvchisi Tоshkent kimуо-teхnоlоgiуа instituti
Название ссылки
1 Abdurasulovich, R. S., Shukurillayevich, U. B., Isroilovich, U. K., & Asqarovich, A. A. (2024). Noqat’iy mantiq asosida bilvosita quyosh quritgichlarining harorat dinamikasini bashorat qilish [Prediction of temperature dynamics of indirect solar dryers based on fuzzy logic]. Ilm-Fan va Innovatsion Rivojlanish [Science and Innovative Development], 7(5), Article 5.
2 Abduvaxitovna, S. S., & Isroilovich, U. K. (2024). Dorivor o‘simliklarni gelioquritish qurilmasida quritish jarayonini matematik modellashtirish [Mathematical modeling of the drying process of medicinal plants in a helio-drying device]. Ilm-Fan va Innovatsion Rivojlanish [Science and Innovative Development], 7(4), Article 4.
3 Castillo-Téllez, M., Pilatowsky-Figueroa, I., López-Vidaña, E. C., Sarracino-Martínez, O., & Hernández-Galvez, G. (2017). Dehydration of the red chilli using an indirect-type forced convection solar dryer. Applied Thermal Engineering, 114, 1137–1144.
4 Chabane, F., Bensahal, D., Brima, A., & Moummi, N. (2019). Solar drying of agricultural product (Apricot). Mathematical Modelling of Engineering Problems, 6(1), 92–98.
5 Çiftçioğlu, G. A., Kadırgan, F., Kadırgan, M. A. N., & Kaynak, G. (2020). Smart agriculture through cost-effective and high-efficiency solar drying. Heliyon, 6(2), e03357.
6 El-Mesery, H. S., EL-Seesy, A. I., Hu, Z., & Li, Y. (2022). Recent developments in solar drying technology. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 157, 112070.
7 Goel, V., Dwivedi, A., Singh Mehra, K., Kumar Pathak, S., Tyagi, V. V., Bhattacharyya, S., & Pandey, A. K. (2024). Solar drying systems for domestic/industrial purposes. Solar Energy, 267, 112210.
8 Kareem, M. W., Habib, K., & Gilani, S. I. (2014). A review of solar air heater for drying agricultural products. Advanced Materials Research, 903, 239–244.
9 Madhankumar, S., Viswanathan, K., Taipabu, M. I., & Wu, W. (2023). Recent developments in solar dryer technologies. Sustainable Energy Technologies and Assessments, 58, 103298.
10 Malakar, S., Arora, V. K., & Nema, P. K. (2021). Design and performance evaluation of an evacuated tube solar dryer. Renewable Energy, 168, 568–580.
11 Masharipova, Z. A., Artikov, A. A., & Rakhmatov, F. O. (2020). Maxsulotlarni quritish jarayonlarini kompyuterda modellashtirish va optimal sharoitlarni xisoblash [Computer modeling of drying processes and calculation of optimal conditions]. 151 p.
12 Rejabov, S., Usmonov, B., Usmanov, K., & Artikov, A. (2024a). Experimental comparison of open sun and indirect convection solar drying for apricots. The 3rd International Electronic Conference on Processes, 26.
13 Rejabov, S. A., Usmonov, B. Sh., & Artiqov, A. A. (2024b). Aprikot mevasini majburiy konveksiya yordamida quritish vaqtini hisoblash [Calculation of drying time of apricot fruit in forced convection solar dryer]. Ilm-Fan va Innovatsion Rivojlanish [Science and Innovative Development], 7(2), 48–60.
14 Sharshir, S. W., Joseph, A., Peng, G., Kandeal, A. W., Abdullah, A. S., Abdelaziz, G. B., Edreis, E. M. A., & Yuan, Z. (2023). Agricultural product drying using solar energy. Solar Energy, 257, 137–154.
15 Sultanova, S., Usmanov, K., Ungbayeva, D., & Tadjibayeva, D. (2024). Adaptive neural-fuzzy models for predicting solar dryer performance. Universum: Technical Sciences [Universum: Technical Sciences], 122(5).
16 Tiwari, A. (2016). A review on solar drying of agricultural produce. Journal of Food Processing & Technology, 7(9).
17 Togrul, I. (2002). Mathematical modelling of solar drying of apricots in thin layers. Journal of Food Engineering.
18 Topal, M. E., Şahin, B., & Vela, S. (2024). ANN modeling of drying kinetics of Citrus medica. Processes, 12(7).
19 Usmanov, K., Islamova, F., Rejabov, S., & Jabborov, A. (2024). Modeling the drying of medicinal plants in a cabinet solar dryer. Universum: Technical Sciences [Universum: Technical Sciences], 129.
20 Yo‘ldoshev, A. V. (2023). Quyosh energiyasidan foydalanib quritishda uzluksiz jarayonni boshqarishni kompyuter modelini tashkil qilish [Developing a computer model and automatic control system for continuous solar drying]. [Master’s Thesis, p. 85].
21 Zhang, Y., Fang, Z., Li, C., & Li, C. (2024). Deep-learning-based model predictive control for paddy drying. Foods, 13(1).
В ожидании