325

 

Ўзбек тилшунослиги ўзбек тилининг табиати, унинг бойиш ва ривожланиш хусусиятларини тадқиқ этиш бўйича катта ютуқларга эришди. Ўзбек тилининг барча сатҳлари маълум даражада ўрганилган. Бу тилдаги икки муҳим сатҳ ҳисобланган: луғавий бойлиги ва сўз ясалиш соҳасида ўз аксини топган. Тилнинг луғавий таркиби ривожланиши ва бойишида икки асосий манба муҳим роль ўйнайди. Бири тилнинг ички қонуниятларига асосланиб, янги сўзлар ясаш бўлса, иккинчиси ўзга тиллардан сўз ўзлаштиришдир. Мазкур ҳолатлар маълум бир эҳтиёж, зарурият туфайли амалга ошади ва у мураккаб жараён ҳисобланади. Бунда турли ҳил лисоний ва экстралингвистик омиллар амал қилади. Шунинг учун ўзбек тилининг лексик сатҳида ҳали ечимини кутаётган муаммолар оз эмас. Шулар қаторида ўзбек тили лексик қатламида алоҳида майдонни ташкил этган таълим соҳасидаги арабизмларнинг семантик ҳусусиятларини ўрганиш масаласидир. Ўзлашма сўзларнинг семантик тузилишидаги ҳусусиятларини ўрганиш, тилларнинг ўзаро таъсири масаласини ёритишда муҳим ўрин эгаллайди. Ўзлашган сўзларнинг маъноларини бош маънодан ташқари яна бир неча ясама маъноларга эга бўлиши сўзлардаги маъно тараққиёти қонунларига асосланади. Ўзга тилга ўтган сўзларнинг семантик мослашуви, унинг ўзлашган тилда қолишини ёки чиқиб кетишини ҳал қилиб беради. Семантик мослашувга тўлиқ эришилгандагина, унинг бегоналиги унутилади. Мазкур мақолада таълим соҳасига оид арабизмларнинг классификацияси тузилган ва уларнинг тизимга солиниши, ўрганилиши ва семантик мослашув масалалари таҳлил этилади.

  • Ссылка в интернете
  • DOI
  • Дата создание в систему UzSCI 25-12-2019
  • Количество прочтений 0
  • Дата публикации 21-11-2019
  • Язык статьиO'zbek
  • Страницы39-45
Ўзбек

 

Ўзбек тилшунослиги ўзбек тилининг табиати, унинг бойиш ва ривожланиш хусусиятларини тадқиқ этиш бўйича катта ютуқларга эришди. Ўзбек тилининг барча сатҳлари маълум даражада ўрганилган. Бу тилдаги икки муҳим сатҳ ҳисобланган: луғавий бойлиги ва сўз ясалиш соҳасида ўз аксини топган. Тилнинг луғавий таркиби ривожланиши ва бойишида икки асосий манба муҳим роль ўйнайди. Бири тилнинг ички қонуниятларига асосланиб, янги сўзлар ясаш бўлса, иккинчиси ўзга тиллардан сўз ўзлаштиришдир. Мазкур ҳолатлар маълум бир эҳтиёж, зарурият туфайли амалга ошади ва у мураккаб жараён ҳисобланади. Бунда турли ҳил лисоний ва экстралингвистик омиллар амал қилади. Шунинг учун ўзбек тилининг лексик сатҳида ҳали ечимини кутаётган муаммолар оз эмас. Шулар қаторида ўзбек тили лексик қатламида алоҳида майдонни ташкил этган таълим соҳасидаги арабизмларнинг семантик ҳусусиятларини ўрганиш масаласидир. Ўзлашма сўзларнинг семантик тузилишидаги ҳусусиятларини ўрганиш, тилларнинг ўзаро таъсири масаласини ёритишда муҳим ўрин эгаллайди. Ўзлашган сўзларнинг маъноларини бош маънодан ташқари яна бир неча ясама маъноларга эга бўлиши сўзлардаги маъно тараққиёти қонунларига асосланади. Ўзга тилга ўтган сўзларнинг семантик мослашуви, унинг ўзлашган тилда қолишини ёки чиқиб кетишини ҳал қилиб беради. Семантик мослашувга тўлиқ эришилгандагина, унинг бегоналиги унутилади. Мазкур мақолада таълим соҳасига оид арабизмларнинг классификацияси тузилган ва уларнинг тизимга солиниши, ўрганилиши ва семантик мослашув масалалари таҳлил этилади.

English

Uzbek linguistics has reached significant successes and development in enrichment of vocabularies. All levels of the language have been studied to a certain extent. It refers to theoretical and practical issues of word formation in Uzbek language and loanwords.This two principles are the main source of language development. In this case, llinguistic  and extra-linguistic factors’ influence is also observed. Therefore, the issue of Uzbek language vocabulary still needs deeper researches. In solving these issues, one of the necessity is studying Arabisms in education field semantically and identifying their  features. Studying main features of the semantic structure of Arabisms brings into detailed introduction of two languages’ mutual interaction. Widening of loanword’s meaning in a language can be a sign of development of word formation principles. Semantical assimilation of the loanwords indicates either completely loaned loanwords or repudiation from a language. Fully assimilated loanwords are considered to be borrower language’s own word. This article will discuss classification of Arabism’s in education field, structural and semantical features, as well as their semantical assimilation.

Русский

Узбекское языкознание достигло больших успехов в развитии и обогащении языка. Все уровни языка были изучены в определенной степени. Это применительно к теоретическим и практическим вопросам словообразования узбекского языка и заимствованию. Эти два принципа являются основным источником развития языка. Здесь также наблюдается влияние лингвистических и экстралингвистических факторов. Поэтому вопрос словарного состава узбекского языка все еще открыт. На пути решения этих проблем, возникла необходимость изучения арабизмов сферы образования в семантическом плане и выявления их особенностей. Изучение особенностей семантического строения арабизмов приводит к подробному ознакомлению взаимодействия двух языков. Расширение значений заимствований в языке, свидетельствует о развитии принципов словообразования. Семантическая ассимиляция заимствований, указывает либо на ее полное освоение, либо на отречение из языка. Достигнув полной ассимиляции заимствованное слово, считается своим. Данная статья рассматривает классификацию арабизмов сферы образования, структурную и семантическую особенности, также их семантическую ассимиляцию.

Название ссылки
1 1. У.Турсунов, Ж.Мухторов, Ш.Рахматуллаев. Ҳозирги ўзбек адабий тили, Т. 1975.
2 2. Э.Бегматов Ҳозирги ўзбек адабий тилининг лексик қатламлари, Т. 1985.
3 3. А.Ҳожиев,А.Ахмедов.Ўзбек тили лексикологияси, Т.1981.
4 4. Хасанова Д.О., Арабча луғавий ўзлашмаларнинг ўзбек тили номинатив ва дериватив тизимидаги ўрни. филол.фан.номз. дисс.- Т.2011.
5 5. Баранов. Х.К. Большой арабско-русский словарь: в 2-х тт.- М.:Русский язык,2000. htpp://www.edunews.ru (Образование в Узбекистане).
В ожидании