85

Жамиятни  тизим  сифатида  ўрганиш  бугунги  фан  олдида  турган 
долзарб масалалардан  биридир. Синергетик тадқиқотлар шуни  кўрсатадики, мураккаб, 
яхлит,  гетероген,  органик,  диссипатив,  очиқ,  ночизиқли  тизимларда  ўз-ўзини 
ташкиллаштириш  имкониятлари юксак  бўлади. Илгари  олимлар  борлиқнинг  барқарор, 
динамик  қонунларини  ўрганишга  эътибор  бериб  келган  бўлсалар,  эндиликда  парадигма 
борлиқнинг номувозанат, нотурғун, беқарор ҳолатлари ва статик қонунларини ўрганишга 
йўналтирилди ва бу вазият долзарб муаммога айланди. 
Муаллиф  ушбу  мақолада  ўз-ўзини  ташкиллаштирувчи  тизимларни  ўрганувчи 
синергетиканинг пайдо  бўлиши фан парадигмасини тамомила  ўзгартириб юборганлигига 
эътибор  қаратган.  Жамиятнинг  ўз-ўзини  ташкиллаштирувчи  омилларни  ўрганиш 
тамомила  янги  натижаларга  олиб  келди.  Хусусан,  беқарорлик,  хаос,  энтропийлик, 
флуктуация,  ва  бифуркация  ижтимоий  тизимнинг  мувозанат  ҳолатидан  узоқлашувчи 
ҳолатлари унинг, нормал ҳолати эканлиги аниқланди. Бу ҳолатларнинг ҳам бузувчи, ҳам 
тузувчи  табиати  ўрганилди.  Хусусан,  хаос  эски  тизимнинг  емирилиши  ва  янги 
тизимнинг ўз-ўзини ташкиллаштиришига шароит яратиб бериши қайд қилинди.

  • Web Address
  • DOI
  • Date of creation in the UzSCI system19-01-2021
  • Read count82
  • Date of publication19-01-2021
  • Main LanguageO'zbek
  • Pages83-86
Ўзбек

Жамиятни  тизим  сифатида  ўрганиш  бугунги  фан  олдида  турган 
долзарб масалалардан  биридир. Синергетик тадқиқотлар шуни  кўрсатадики, мураккаб, 
яхлит,  гетероген,  органик,  диссипатив,  очиқ,  ночизиқли  тизимларда  ўз-ўзини 
ташкиллаштириш  имкониятлари юксак  бўлади. Илгари  олимлар  борлиқнинг  барқарор, 
динамик  қонунларини  ўрганишга  эътибор  бериб  келган  бўлсалар,  эндиликда  парадигма 
борлиқнинг номувозанат, нотурғун, беқарор ҳолатлари ва статик қонунларини ўрганишга 
йўналтирилди ва бу вазият долзарб муаммога айланди. 
Муаллиф  ушбу  мақолада  ўз-ўзини  ташкиллаштирувчи  тизимларни  ўрганувчи 
синергетиканинг пайдо  бўлиши фан парадигмасини тамомила  ўзгартириб юборганлигига 
эътибор  қаратган.  Жамиятнинг  ўз-ўзини  ташкиллаштирувчи  омилларни  ўрганиш 
тамомила  янги  натижаларга  олиб  келди.  Хусусан,  беқарорлик,  хаос,  энтропийлик, 
флуктуация,  ва  бифуркация  ижтимоий  тизимнинг  мувозанат  ҳолатидан  узоқлашувчи 
ҳолатлари унинг, нормал ҳолати эканлиги аниқланди. Бу ҳолатларнинг ҳам бузувчи, ҳам 
тузувчи  табиати  ўрганилди.  Хусусан,  хаос  эски  тизимнинг  емирилиши  ва  янги 
тизимнинг ўз-ўзини ташкиллаштиришига шароит яратиб бериши қайд қилинди.

Русский

Изучение  общества  как  системы  является  одной  из  наиболее 
актуальных проблем современной науки. Синергетические исследования показывают, что 
потенциал  самоорганизации  в  сложных,  целостных,  гетерогенных,  органических, 
диссипативных,  открытых,  нелинейных  системах  высок.  Ранее  ученые  были 
сосредоточены на изучении устойчивых, динамических  законов существования, но теперь 
парадигма  сосредоточена  на  изучении  неустойчивых  состояний  и  статических  законов 
существования, и это стало насущной проблемой. 
В этой статье автор обращает внимание на тот факт, что появление синергетики 
в двадцатом веке при изучении самоорганизующихся систем радикально изменило научную 
парадигму.  Изучение  самоорганизующихся  факторов  общества  принесло  новые 
результаты.  В  частности,  было  установлено,  что  нестабильность,  хаос,  энтропия, 
флуктуации  и  бифуркации  -  это  нормальные  состояния,  когда  социальные  системы 
отходят  от  равновесия. Разрушительный и конститутивный  характер  этих  ситуаций 
был изучен. В частности, было отмечено, что хаос разрушит старую систему и облегчит 
самоорганизацию новой системы. 

English

The study of society as a system is one of the most pressing problems of modern 
science.  Synergetic  studies  show  that  the  potential  for  self-organization  in  complex,  holistic, 
heterogeneous, organic, dissipative, open, non-linear systems is high. Previously, scientists focused 
on the study of stable, dynamic laws of existence, but now the paradigm is  focused on the study of 
unstable states and static laws of existence, and this has become an urgent problem. 
In this article, the author draws attention to the fact that the emergence of synergetic in the 
twentieth  century  in  the  study  of  self-organizing  systems  has  radically  changed  the  scientific 
paradigm. The study of self-organizing  factors of society has brought new results. In particular, it 
was  found  that  instability,  chaos,  entropy,  fluctuations  and  bifurcations  are  normal  conditions 
when social systems move away from equilibrium. The destructive and constitutive nature of these 
situations has been studied. In particular, it was noted that chaos would destroy the old system and 
facilitate the self-organization of the new system. 

Author name position Name of organisation
1 Rizaev I.I.
Name of reference
1 Afanasev V. Sistemnost i obshestvo.—M.: Politizdat, 1980.
2 Bobaxo V.L., Levikova S.I. Kulturologiya. Paradigma bazovogo kursa, xrestomatiya, slovar —M.: FAIR– Press, 2000.
3 Vasilkova V. Poryadok i xaos v razvitii sotsialnix sistem. Sinergetika i teoriya sotsialnoy samoorganizatsii.—SPb.: Lan, 1999.
4 Istoriya sivilizatsiy. -M.: PRIOR, 1999.
5 Mamdjyan K. Vvedenie v sotsialnuyu filosofiyu.—M.: Vissh. shk., 1997.
6 Uayt L. Teoriya evolyusii v kulturnoy antropologii // Uayt L. Izbrannoe: Evolyusiya kulturi.—M.: ROSSPEN, 2004.
7 Florenskiy P.A. Sochineniya v 2-x tomax. T. 2 -M.: Progress, 1990.
8 Qo‘shoqov SH. Tabiatshunoslik falsafasi. Samarqand, 2004.
Waiting